Roles Gascons
1900
Tome deuxième
1273-1290
Le tome deuxième contient exclusivement des actes désignés officiellement comme Rôles gascons, c'est-à-dire appartenant à la série C61 des National Archives. Ces actes couvrent la période 1273-1290, c'est-à-dire depuis la deuxième année jusqu’à la 18ème année du règne du roi Edouard 1er.
Il n’y a pas de rôles gascons pour sa première année de règne parce qu’il était alors en Palestine. Le nombre d’actes est très variables suivant les périodes comme le montre le tableau suivant.
|
|
Actes présentés dans les Rôles gascons |
Classification actuelle |
2-3 Edw I (1274-1275) |
2 peaux |
actes n ° 1 à 32 |
C61/5 |
3 Edw
I (1275) |
1 peau |
actes n ° 33 à 40 |
C61/6 |
4 Edw
I (1275-1276) |
5 peaux |
actes n° 41 à 89 |
C61/7 |
5-6
Edw I (1276-1278) |
4 peaux |
actes n° 90 à 169 |
C61/8 |
6-7 Edw I (1278-1279) |
5 peaux |
actes n° 170 à 264 |
C61/9 |
7 Edw I (1279) |
7 peaux |
actes n° 265 à 362 |
C61/10 |
8-10
Edw I (1279-1282) |
15 peaux |
actes n° 363 à 613 |
C61/11 |
11 Edw (1282-1283) |
6 peaux |
actes n° 614 à 745 |
C61/12 |
12 Edw I (1283-1284) |
8 peaux |
actes n° 746 à 818 |
C61/13 |
13 Edw I (1284-1285) |
14 peaux |
actes n° 819 à 957 |
C61/14 |
14
Edw I (1285-1286) |
1 peau |
actes n° 958 à 969 |
C61/15 |
17
Edw I (1ère partie) (1288-1289) |
16 peaux |
actes n° 970 à 1250 |
C61/16 |
17
Edw I (2ème partie) (1288-1289) |
20 peaux |
actes n° 1251 à 1756 |
C61/17 |
18
Edw I (1289-1290) |
6 peaux |
actes n° 1757 à 1844 |
C61/18 |
19
Edw I (1290-1291) |
9 peaux |
actes n° 1845 à 1990 |
C61/19 |
20-21
Edw I (1291-1293) |
12 peaux |
actes n° 1991 à 2207 |
C61/20 |
22
Edw I (1293-1294) Protections |
4 peaux |
actes n° 2208 à 2674 |
C61/21 |
22
Edw I (1293-1294) |
13 peaux |
actes n° 2675 à 3881 |
C61/21 |
23-31
Edw I (1295-1303) |
22 peaux |
actes n° 3882 à 4594 |
C61/22 |
32-35
Edw I (1303-1307) |
31 peaux |
actes n° 4595 à 5012 |
C61/23 |
I
Rotulus Vasconie
de annis regni regis Edwardi I secundo et
tercio
(1274-1275)
N° 19
Rex omnibus, etc., salutem. Sciatis quod dedimus plenam et liberam potestatem dilecto et fideli nostro Luce de Tany, senescallo nostro Vasconie, tractandi de apercione aque que vocatur Insula (1), et eam aperiendi ita quod ibidem valeat navigari, et alia [faciendi] que solita sunt fieri in aliis aquis et fluminibus puplicis (sic) seu privatis, prout magis ad opus nostrum et terre nostre videbitur expedire. Nos enim ratum habebimus et gratum quicquid idem senescallus noster nomine nostro fecerit in premissis. In cujus, etc. T. ut sa. (Apud Northampton, XI. die Novembris)
(1)
Rivière Isle qui se jette dans la Dordogne à Libourne.
N° 22
Rex senescallo suo Vasconie et constabulario suo Burdegale, salutem. Sciatis quod frater Petrus de Valle Baone, de ordine Hospitalis Sancti Johannis Jerusalem, et Almaricus de Valle Revelli, miles, liberaverunt in garderoba nostra apud Baionam (1), per preceptum nostrum, Thome de Gunays (2), contrarotulatori ejusdem garderobe, in crastino sancti Thome apostoli, anno regni nostri secundo (3), centum et sexaginta libras burdegalensium de firma castri de Monte Revelli (4). Et ideo vobis mandamus quod predictos fratrem Petrum et Almaricum de predictis centum et sexaginta libris burdegalensium quietos esse faciatis. In cujus, etc. T. ut sa. (Apud Northampton, XI. die Novembris)
(1)
Ms. Baonam.
(2)
Thomas de Gunnays est nommé plusieurs fois dans le Calendar of Patent Rolls.
Edward I, 1281-1292 ; il y est mentionné, comme étant décédé, à la date du
24 juillet 1283.
(3)
Le 22 décembre 1273.
(4)
Sainte-Eulalie-de-Montravel, canton de Vélines, arr. de Bergerac, Dordogne.
N° 25
Rex omnibus, etc., salutem. Cum nos per cartam nostram dederimus dilecto et fideli nostro Luce de Thaney villam de la Linda cum pertinenciis, habendam et tenendam toto tempore vite sue, nosque jamdudum dederimus, concesserimus, seu assignaverimus pro pertinenciis dicte ville de la Linde certos limites, terminos, sive fines, certum honorem ac districtum, prout in carta inde confecta plenius continetur (1), nos precipimus firmiter et mandamus universis et singulis habitatoribus predicti districtus et pertinenciarum, sicut ea dedimus seu assignavimus, et per cartam nostram eorum libertatum comprehenduntur, quatinus in omnibus denariis et aliis que nos ab ipsis soliti sumus recipere respondeant, et per omnia predicto Luce, tanquam eorum domino, toto tempore vite sue obediant et intendant. In cujus, etc. T. R. apud Clyve (2), XXIIII. die Novembris [anno tercio, 1274]
(1)
Cette charte, donnée par le prince Edouard le 26 juin 1267, a été publiée,
d’après l’original scellé, par l’abbé Goustat, dans le Bulletin de la Société
historique et archéologique du Périgord, t. X (1883), p. 89. L’avant-dernier
article (p. 101) est ainsi conçu : « Item volumus et concedimus quod
castrum de Clarens cum pertinenciis suis, et castrum de Longar cum pertinenciis
suis, et castrum Sancti Aviti Senioris cum pertinenciis suis, et castrum de
Cla[r]mont cum pertinenciis suis, et castrum de Badefol cum pertinenciis suis,
et omnia jura et jurisdictiones et dominium que habemus et habere debemus in
predictis locis et infra duas leucas in rotunditate dicti castri de la Lynde,
sint de honore et districu et foro et pertinenciis dicti castri de la
Lynde ». La Linde, Clérans, Sainte-Foy-de-Longas, Saint-Avit-Sénieur,
Clermont-de-Beauregard, Badefols, sont dans l’arrondissement de Bergerac.
(2)
Cliffe, Cliffe Regis ou King’s Cliffe, comté de Northampton.
N° 26
Rex dilecto et fideli suo Ebuloni, vicecomiti Venthedorn., senescallo suo Caturcensi, Petragoricensi et Lemovicensi (1), et illi qui pro tempore fuerit, salutem. Cum nos per cartam nostram dederimus dilecto et fideli nostro Luce de Thany villam de la Linde cum pertinenciis, habendam et tenendam toto tempore vite sue, nosque jamdudum concesserimus seu assignaverimus pro pertinenciis dicte ville de la Linde certos limites, terminos, sive fines, certum honorem ac districtum, prout in carta inde confecta plenius continetur, vobis precipimus et mandamus, firmiter et districte, quatinus permittatis eundem Lucam absque omni impedimento bene et pacifice uti ac gaudere dictis pertinenciis, per omnia et in omnibus, de toto eo in quo nobis tenentur et deberent facere habitatores dicti districtus et pertinenciarum, et nos soliti sumus recipere ab eisdem. In cujus, etc. T. ut sa. (T. R. apud Clyve, XXIIII. die Novembris)
(1)
Ebles IV, vicomte de Ventadour en 1260, vivait encore en 1294 (Bull. de la
Société historique et archéologique de la Corrèze, t. XII, 1890, p. 335). Il ne
figure pas dans la liste des sénéchaux du Périgord pour le roi d’Angleterre
dressée par Ph. de Bosredon (Bull. de la Soc. histor. et arch. du Périgord, t.
XVIII, 1891, p. 417).
N° 29
Mandatum est senescallo Vasconie et constabulario castri de Burdegala quod de annuo censu quarteriorum archiepiscopi Burdegale inter duo Maria, quem Willelmus de Monte Revelli ad opus regis collegit, ab eodem Willelmo nichil penitus exigat, set ipsum inde pacem habere permittat.
T. R. apud Ailesbir (1), XXV. die Marcii.
(1)
Aylesbury, comté de Buckingham.
II
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I tercio
(1275)
N° 33
Edwardus, Dei gracia rex Anglie,
dominus Hibernie et dux Aquitannie, universis militibus et aliis suis subditis
in Xanctonensi civitate et diocesi ultra Charentum constitutis, ad quos
presentes littere pervenerint, salutem. Cum nos, secundum formam pacis inite
temporibus inclitarum recordacionum Ludovici, Francie, et prekarissimi
genitoris nostri Henrici, Anglie regum (1), teneamur ad faciendum prestari
juramentum a vobis, videlicet quod nec dabitis nobis consilium, nec vires, nec
auxilium, per que nos vel heredes nostri contra dictam pacem veniremus, et, si
contrarium acciderit, quod Deus avertat, in persona nostra vel heredum
nostrorum, et emendare nollenus post requisicionem a rege Ffrancie vel herede
suo in regno nostro factam, illi, a quibus esset securitas prestita, infra tres
menses post requisicionem predictam de transgressione emendanda, tenerentur
esse auxiliatores Ffrancie regis et heredum suorum in regno contra nos et
heredes nostros, usque quo esset transgressio ad esguardum curie regis Ffrancie
congrue emendata, que securitas de decennio in decennium ad requisicionem dicti
Francie regis aut heredum suorum in regno dinoscitur esse prestanda (2);
eapropter, cum karrissimus dominus et consanguineus noster Philippus, Dei
gracia Ffrancie rex, nos nuper requisierit de hujusmodi [securitate] facienda
prestari, vobis universis et singulis injungimus, precipimus et mandamus
quatinus, ad requisicionem personarum quas predictus rex Ffrancie propter
securitatem hujusmodi recipiendam destinaverit, in presencia dilecti clerici
nostri, magistri Bonetti de Sancto Quintino, quem ad hoc specialiter
demandamus, faciatis hujusmodi juramentum in forma que superius est expressa.
In cujus, etc. Teste me ipso
apud Westmonasterium, XXVII. die Aprilis, anno regni nostri tercio.
(1)
Il s’agit du traité de Paris en 1259. Le texte en est dans Rymer, à la date
d’octobre 1259, et dans les Layettes du Trésor de chartes, t. III, p. 487 (n°
4554).
(2)
On lit en effet dans le traité de Paris : « Et la forme de la seurté
des homes et des villes pour nous sera telle : il jurront qu’il ne donront
ne conseil, ne force, ne aide, par quoi nos ne nostre hoir venissen encontre la
pes; e s’il avenoit, que Dex ne vuelle, que nous ou nostre hoir venissen
encontre et ne le vousisson amender, puis que li rois de France ou si hoir, roi
de France, nous auroient fet requerre, cil qui la seurté auroient faite dedenz
les trois mois que il les en auroient fet requerre seroient tenu d’estre aidant
au roi de France et a ses hoirs contre nous et nos hoirs, jusque a tant que
ceste chose fust amendée soufisanment a l’esgart de la court le roi de France.
Et sera renouvelée ceste seurté de dis ans en dis anz a la requeste du roi de
France ou de ses hoirs, rois de France ». Cette clause, dont l’archevêque
Peckham considérait l’application comme impossible (Epistolae Joh. Peckham.
Rolls series, lettre 1, mentionnée dans la Table historique des diplômes, t.
VII, p. 144), fut formellement abrogée par le traité d’Amiens du 23 mai 1279
(Rymer).
N° 36
Consimile littere (cf. N° 33) diriguntur universis militibus et aliis subditis villarum in Petragoricensi diocesi. In cujus, etc. T. ut sa. (apud Westmonasterium, XXVII. die Aprilis)
N° 38
Rex universis militibus et aliis suis subditis villarum in Lemovicensi, Petragoricensi, Caturcensi et ultra Charentum in Xanctonensi civitatibus et diocesibus constitutis, ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Cum nos, secundum formam pacis inite temporibus inclitarum recordacionum Lodovici, Ffrancorum, et prekarissimi genitoris nostri Henrici, Anglie regum, teneamur ad faciendum prestari juramentum a vobis, prout in quibusdam aliis litteris nostris inde vobis directis plenius continetur, de fidelitate et industria dilecti et familiaris clerici nostri, magistri Bonetti de Sancto Quintino confidentes ad plenum, ipsum vice nostra duximus ad partes vestras destinandum, ut in ipsius presencia memoratum prestetis juramentum, secundum seriem predictarum nostrarum litterarum vobis inde directarum. In cujus, etc. T. ut sa. (apud Westmonasterium, XXVIII. die Aprilis)
III
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I quarto.
(1275-1276)
N° 41
Rex omnibus fidelibus et subditis suis in Lemovicensi, Petragoricensi, Caturcensi et Xanctonensi diocesibus, ad quos, etc. salutem. Cum, secundum formam pacis inite temporibus inclitarum recordacionum Lodewici, Ffrancorum, et prekarissimi genitoris nostri Henrici, Anglie regum, teneamur ad faciendum prestari juramentum a vobis, videlicet quod nec dabitis nobis consilium, nec vires, nec auxilium, per que nos vel heredes nostri contra dictam pacem veniremus, et, si contrarium accideret, quod Deus avertat, in persona nostra vel heredum nostrorum, et emendare nollemus post requisitionem a rege Ffrancorum vel herede suo in regno nobis factam, illi, a quibus esset hujusmodi securitas prestita, infra tres menses post requisicionem predictam de transgressione emendanda tenerentur esse auxiliatores Ffrancorum regis et heredum suorum in regno contra nos et heredes nostros, usque quod esset transgressio ad esguardum domini regis Francorum congrue emendata, que securitas de decennio in decennium ad requisicionem dicti Ffrancorum regis aut heredum suorum in regno dinoscitur esse prestanda; eapropter, cum karissimus dominus et consanguineus noster Philippus, Dei gracia Ffrancorum rex, nos nuper requisierit de hujusmodi securitate facienda prestari, vobis injungimus, precipimus et mandamus quatinus, ad requisicionem personarum quas predictus rex Ffrancorum propter securitatem hujusmodi recipiendam destinaverit, et in presencia nuncii nostri quem ad hoc specialiter demandamus, faciatis hujusmodi juramentum, in forma que superius est expressa. Volumus autem et concedimus quod si vos vel aliquem ex vobis, seu heredibus vestris, qui predictum juramentum prestiteritis contra nos aut heredes nostros, in casu in forma predicta juramenti contento forsitan esse contigerit, nos aut heredes nostri vos ex hoc occasionare, molestare seu gravare non possimus contra formam pacis predictam. In cujus, etc. T.R. apud Marleberge (1), III. die Februarii, anno quarto [1276].
(1)
Marlborough, comté de Wilts.
N° 42
Consimiles littere (cf. N° 41) diriguntur universis militibus et aliis fidelibus ac subditis villarum in Lemovicensi, Petragoricensi, Caturcensi et ultra Karentum in Xanctonia civitatibus et diocesibus constitutis, ad quos, etc. excepta hac clausula : « Volumus autem et concedimus », etc. T. ut sa. (apud Marleberge, III. die Februarii)
N° 43
Rex omnibus vicecomitibus, militibus et omnibus hominibus civitatum et bonarum villarum suarum Petragoricensis diocesis ad quos, etc., salutem. Cum nos, secundum formam pacis inite temporibus inclitarum recordacionum Lodewici Ffrancorum et precarissimi (1) genitoris nostri Henrici, Anglie regum, teneamur ad faciendum prestari juramentum domino et conanguineo nostro regi Ffrancorum illustri a vobis, sub certa forma contenta in litteris nostris patentibus, quas vobis et aliis per dilectum et fidelem clericum nostrum, magistrum Bonettam de Sancto Quintino, mittimus exhibendas, dilectionem vestram affectuose rogamus quatinus predictum juramentum, secundum formam predictam, in presencia ejusdem Bonetti quem ad hoc assignavimus, vel alterius presentes litteras nostras deferentis, nunciis quos idem dominus rex Ffrancorum ad id pro se recipiendum duxerit assignare, facere nullatenus omittatis, ne, quod absit, ob defectum hujusmodi dampnum aliquod incurramus. T.R. apud Marleberge, III. die Februarii, anno, etc., quarto.
(1)
Ms. preclarissimi.
N° 46
Consimiles littere (cf. N° 46) diriguntur omnibus vicecomitibus, militibus et omnibus hominibus civitatum et bonarum villarum Lemovicensis, Petragoricensis, Caturcensis et Xanctonensis dioceseum. T. ut sa. (apud Marleberge, III. die Februarii)
N° 48
Rex dilectis et fidelibus suis senescallo suo Vasconie ac eciam senescallis in diocesibus Lemovicensi, Petragoricensi, Caturcensi et Xanctonensi, salutem. Cum nos universis et singulis vicecomitibus, militibus ac aliis hominibus civitatum et bonarum villarum nostrarum in diocesibus predictis per litteras nostras mandaverimus ut juramentum domino et consanguineo nostro, regi Ffrancorum illustri, in forma contenta in litteris nostris patentibus quas vobis et aliis per dilectum et fidelem clericum nostrum, magistrum Bonettum de Sancto Quintino, mittimus exhibendas, nunciis quos idem dominus rex Ffrancorum ad id pro se recipiendum duxerit assignandos, facere non omittant, vobis mandamus quod omnes illos qui juramentum hujusmodi prestare recusaverint seu non comparuerint, per omnia bona ipsorum in feodis nostris existencia ad id faciendum artius compellatis, ea, si necesse fuerit, in manum nostram capientes et tamdiu tenentes donec predictum juramentum prestiterint, aut aliud a nobis receperitis in mandatis. In cujus, etc. T.R. apud Marleberge, III. die Februarii.
N° 53
Consimiles littere (cf. N° 48) diriguntur omnibus vicecomitibus, militibus et liberis civitatum et bonarum villarum Petragoricensis diocesis, cum eadem clausulo. T. ut sa. (T.R. apud Marleberge, III. die Februarii)
N° 63
Rex dilectis et fidelibus suis Stephano Fferioli de Tuninges (1), senescallo suo Petragoricensi, Lymovicensi et Caturcensi (2), ac magistro Bonetto de Sancto Quintino, salutem. Sciatis quod assignavimus vos ad inquirendum per sacramentum, tam militum quam aliorum liberorum et legalium hominum de predictis terris nostris, per quos rei veritas melius sciri poterit, tam de feodis et retrofeodis nostris ibidem alienatis et in manu mortua seu ignobilium positis, et eciam ad capiendum in manum nostram ea omnia que per inquisicionem illam a nobis alienata seu subtracta inde inveneritis ibidem. Et ideo vobis mandamus quod vos ambo vel alter vestrum, quem presentem esse contigerit, predictam inquisicionem faciatis, et ea omnia que a nobis alienata vel subtracta inde inveneritis, in manum nostram capi et ea salvo custodiri faciatis, donec aliud inde mandaverimus. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, V. die Junii)
Et mandatum est archiepiscopis,
episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus, militibus, vicecomitibus
et omnibus aliis hominibus terrarum suarum Petragoricensis, Lymovicensis et Caturcensis,
quod eisdem Stephano et Bonetto et alteri eorum, quem presentem esse
contigerit, in omnibus que ad premissa facienda [pertinent] intendentes sint et
respondentes. T. ut sa.
(T.R. apud Westmonasterium, V. die Junii)
(1)
Tonneins, Lot-Et-Garonne, arr. Marmande.
(2)
Ms. Caturicensi.
N° 64
Rex omnibus, etc., salutem. Sciatis quod commisimus dilecto nobis Stephano Fferioli senescalciam nostram omnium terrarum nostrarum in diocesibus Petragoricensi, Lemovicensi et Caturcensi, cum pertinenciis, custodiendam quamdiu nobis placuerit, ita quod de exitibus inde provenientibus respondeat constabulario nostro Burdegale qui pro tempore fuerit, dum steterit in officio senescalcie predicte. In cujus, etc. T. ut sa.
Et mandatum est archiepiscopis,
episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus, militibus, liberis
hominibus et omnibus aliis tenentibus terrarum suarum in diocesibus predictis,
quod eidem Stephano, tanquam senescallo regis terrarum predictarum, in omnibus
que ad senescalciam predictam pertinent intendentes sitis et respodentes, sicut
predictum est. In cujus, etc. T.
ut sa. (T.R. apud
Westmonasterium, V. die Junii)
N° 65
Rex dilectis sibi Stephano Fferioli, senescallo suo Petragoricensi, et magistro Bonetto de Sancto Quintino, salutem. Quia volumus quod omnia feoda que de nobis tenentur in diocesibus Petragoricensi, Lemovicensi et Caturcensi, vobis ostendantur et, secundum consetudinem parcium illarum, plenius declarentum vobis mandamus quod omnia feoda predicta coram vobis ostendi et per vestros subditos declarari faciatis, et omnes feoda predicta tenentes ad hoc, si necesse fuerit, compellatis, prout vestra discrecio magis viderit expedire. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, V. die Junii)
Et mandatum est archiepiscopis, episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, baronibus, militibus, miberis hominibus et omnibus aliis tenentibus de diocesibus Lemovicensi, Caturcensi et Petragoricensi, quod omnia feoda que de rege tenent in diocesibus predictis Stephano Ferioli, senescallo regis terrarum predictarum, et magistro Bonetto de Sancto Quintino, quos rex ad feoda illa videnda assignavit, ostendi et a suis subditis declarari faciant, et prefatis Stephano et Bonetto in omnibus que ad premissa pertinent intendentes sint et respondentes. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, V. die Junii)
N° 70
Rex dilecto sibi Luce de Tany, senescallo suo Vasconie, salutem. Sciatis quod dedimus vobis potestatem requirendi barones, milites et alios liberos homines episcopatum Xanctonensis, Lemovicensis, Petragoricensis et Caturcensis, et ipsos ad hoc ex parte nostra inducendi ut sacramentum nobilissimo principi, domino P., regi Francie (1) illustri, debitum prestent, in forma pacis inite inter celebris memorie dominum L., quondam regem Francie, patrem predicti regis, et dominum H., quondam regem Anglie, patrem nostrum ; ita videlicet quod, auditis predictorum baronum, militum et liberorum hominum, ex parte una, et procuratorum predicti regis, ex altera, racionibus (2), ipsas judicetis et predictos barones, milites et liberos homines predictos, si justum et necesse fuerit, ad predictum sacramentum prestandum compellatis. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, V. die Junii)
(1) Le mot Francie est ici écrit en toutes lettres.
(2) Ms. raciones.
N° 72
Rex omnibus, etc., salutem. Noveritis quod nos dilectos et fideles clericos nostros magistrum Bonettum de Sancto Quintino, decanum regie capelle de Bruges (1), et Petrum Odonis, ad petendum et requirendum nomine nostro a baronibus, militibus et aliis subditis nostris Lemovicensis, Petragoricensis, Caturcensis et Xanctonensis dioceseum, juramentum quod facere prestare tenemur ab eisdem subditis nostris karissimo domino et consanguineo nostro, Francorum regi, secundum formam pacis inter quondam inclitarum recordacionum Ludovicum, Francorum, et precarissimum genitorem nostrum Henricum, Anglie reges, jamdudum initam, et ad compellendum eosdem barones, milites et subditos ad predictum juramentum prestandum eidem domino regi vel nunciis ab eodem deputatis, in forma que in litteris nostris patentibus per eundem Bonettum exhibitis, vel per alterum ipsorum procuratorum exhibendis, si necesse fuerit, [continetur,] procuratores nostros constituimus speciales ; ita quod, ubi ambo procuratores presentes non fuerint, alter sine altero ad id exequendum procedat, ratum habituri quicquid per eosdem vel eorum alterum actum fuerit in premissis. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, VIII. die Junii.
(1)
Sur Saint-Pierre de Bruges (banlieue de Bordeaux), voir Baurein, Variétés
bordeloises, edit. 1876, t. II, p. 172.
N° 73
Rex omnibus, etc., salutem.
Noveritis quod nos dilectos et fideles nostros magistrum Bonettum de Sancto
Quintino, Petrum Odonis, Willelmum Endra, canonicum Xanctonensem, et Johannem
de Vernoliis, canonicum Lemovycensem, et quemlibet eorum in solidum, ita quod
non sit melior condicio occupantis, procuratores nostros constituimus generales
in omnibus causis et negociis nos in Lemovicensi, Caturcensi, Petragoricensi et
Xanctonensi diocesibus quoquo modo tangentibus, eoram quibuscumque judicibus,
nunciis vel auditoribus, senescallis vel ballivis a domino rege Francorum
deputatis vel eciam deputandis, contra quascumque personas seculares vel
regulares; dantes eisdem et eorum cuilibet potestatem et speciale mandatum
agendi, defendendi, excipiendi, replicandi, proponendi, respondendi super
quibuscumque articulis specialibus vel generalibus, licet mandatum exigant
speciale, et jurandi, si necesse fuerit, testes producendi, et faciendi omnia
que facere potest verus et legitimus procurator; ratum habituri quicquid per
ipsos vel eorum quemlibet actum fuerit, judicatum solvi. Et hoc universis
quorum interest significamus per patentes litteras nostras sigillo nostro
signatas. T. ut sa.
(T.R. apud Westmonasterium, VIII. die
Junii.)
N° 74
Rex dilecto et fideli suo Luce de Tany, senescallo suo Vasconie, salutem. Cum per cartam nostram dederimus et concesserimus dilecto nobis Ogero Mote, filio dilecti et fidelis Ogeri Mote (1), terras, tenementa et redditus que fuerunt quondam Galfridi Rudelli de Monte Claro (2) in diocesi Petragoricensi vel alibi, et que per forisfactum ejusdem Galfridi ad manum nostram per consideracionem curie nostre Vasconie devenerunt, habenda et tenenda eidem Ogero pro homagio et servicio suo, sub certis condicionibus que in carta nostra predicta eidem Ogero inde facta plenius continentur, vobis mandamus quod eidem Ogero de terris et tenementis et redditibus predictis plenam seisinam habere faciatis, juxta condiciones contentas et expressas in carta nostra supradicta, recipientes ab eodem Ogero quandam cartam et quoddam publicum instrumentum, per que idem Ogerus plenam recognicionem faciat de condicionibus omnibus et singulis que continentur in carta nostra predicta, prout discrecioni vestre magis videbitur expedire. In cujus etc. T.R. apud Westmonasterium, VI. die Junii.
(1)
Oger Mote, le père, est déjà cité au tome I des Rôles gascons, n° 2772 et 3320
(et non 3220, comme il est dit par erreur à la table).
(2)
Montclar, Dordogne, arr. Bergerac, c. Villamblard.
N° 75
Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis nos concessisse et hac carta nostra confirmasse dilecto nobis Ogero Mote, filio dilecti et fidelis nostri Ogeri Mote, terras, tenementa et redditus que fuerunt quondam Galfridi Rudelli de Monte Claro in diocesi Petragoricensi vel alibi, et que per forisfactum ejusdem Galfridi ad manum nostram per consideracionem curie nostre Vasconie devenerunt, habenda et tenenda eidem Ogero pro homagio et servicio suo, sub condicionibus subscriptis: videlicet quod, si idem Ogerus Ricardam, filiam dicti Galfridi, duxerit in uxorem et ex ipsa liberos legitimos procreaverit, tam ipse quam heredes sui de eis exeuntes, habeant et teneant de nobis et heredibus nostris sibi et heredibus suis predictis terras, tenementa et redditus predictos cum pertinenciis suis quibuscumque, faciendo inde servicium feodi unius militis, et unam lanceam nomine sportule in mutacione domini, secundum consuetudinem partium illarum. Et si contingat predictum Ogerum antequam predictam Ricardam duxerit in uxorem decedere, volumus quod Bertrandus, frater ejusdem Ogeri, eam ducat in uxorem, si voluerit, et terras, tenementa et redditus predictos habeat et teneat sub condicionibus predictis. Et si idem Bertrandus eam ducat in uxorem, tunc terras et tenementa illa habeat ad totam vitam suam. Et si predictus Ogerus, filius Ogeri, eam duxerit in uxorem, et ipsa Ricarda, antequam de ipso prolem suscitaverit, decesserit, vel si forte eam non duxerit in uxorem, volumus quod idem Ogerus terras et tenementa et redditus predictos habeat et teneat ad totam vitam suam de gracia nostra speciali; ita quod, post ejus decessum, terre, tenementa et redditus predicti ad nos vel heredes seu successores nostros sine contradictione vel impedimento aliquo integre revertantur. Volumus insuper quod, si predictus Ogerus, filius Ogeri, ipsa Ricarda superstite, obierit sine heredibus de corporibus eorum legitime exeuntibus, vel si predictus Bertrandus eam non duxerit in uxorem, tunc predictus Ogerus, pater ipsorum, vel ipsius successores aut assignati percipiant et habeant per manus senescalli nostri Vasconie qui pro tempore fuerit, sexcentas libras burdegalensium de exitibus terrarum et tenementorum ac reddituum predictorum, vel quod ipsi terras, tenementa et redditus predictos habeant et teneant, quousque de exitibus eorumdem dictas sexcentas libras perceperint, sine contradiccione vel impedimento nostri vel ballivorum nostrorum quorumcumque. Et si forte neuter ipsorum eam ducere voluerit in uxorem cum ad legitimam etatem pervenerit, tunc solutis prefato Ogero, patri eorum, predictis sexcentis libris burdegalensium, ut predictum est, terre, tenementa et redditus predicti ad nos vel heredes seu successores nostros integre revertantur. Nolumus autem quod prefata Ricarda, sive non, aliquid juris vel clamii exigere vel vendicare possit in terris tenementis seu redditibus predictis, occasione concessionis nostre supradicte, vel si ipsi Ogerus, filius Ogeri, vel Bertrandus ipsam, sive fuerit plene etatis, sive infra etatem, ducere noluerit in uxorem, tunc eidem Ogero, quoad terminum vite sue, vel prefato Bertrando, occasione ejusdem concessionis nostre, nichil accrescat in terris, tenementis seu redditibus predictis; salvis prefato Ogero, patri suo, vel successoribus aut assignatis suis predictis sexcentis libris burdegalensium, sicut predictum est. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, VIII. die Junii.
N° 87
Rex vicecomiti [de] Ventador, salutem. Significavit nobis dilectus et fidelis noster Lucas de Tany, senescallus noster Vasonie, quod vos custodiam terrarum nostrarum Lemovicensis, Petragoricensis et Caturcensis, una cum castris nostris ibidem et omnibus aliis pertinenciis suis, dilecto et fideli nostro Stephano de Fferiol, senescallo nostro terrarum predictarum, prout vobis nuper mandavimus, liberastis, preter castrum nostrum de Burdeillia (1) quod, pro eo quod litteras nostras speciale preceptum liberacionis ejusdem continentes nondum habuistis, hucusque liberare distulistis eidem; et ideo vobis mandamus quod castrum illud cum omnibus pertinenciis suis eidem Stephano liberetis, custodiendum quamdiu nobis placuerit. Nos autem, indempnitati vestre prospici cupientes in hac parte, has litteras nostras vobis mittimus patentes. T.R. apud Lutegereshal (2), VI. die Octobris.
(1)
Ms. Burdeill. Bourdeilles, Dordogne, arr. Périgueux, c. Brantôme. Sur le
vicomte de Ventadour, voir le n° 26.
(2)
Ludgershall, comté de Buckingham.
IV
Rotulus Vasconie
de annis regis Edwardi, filii regis
Henrici, quinto et sexto.
De anno quinto (1276-1277)
N° 90
Rex universis militibus et aliis
sibi subditis in Lemovicensi civitate et diocesi constitutis, ad quos, etc.,
salutem. Cum nos, secundum formam pacis inite temporibus inclitarum
recordacionum Lodovici, Ffrancorum, et precarissimi genitoris nostri Henrici,
Anglie regum, teneamur ad faciendum prestari juramentum a vobis karissimo
consanguineo et domino nostro Philippo, Francorum regi, videlicet quod nec
dabitis nobis consilium, nec vires nec auxilium per que nos vel heredes nostri
contra dictam pacem veniremus; et, si contrarium acciderit, quod Deus avertat,
in persona nostra vel heredum nostrorum, et emendare nollemus post
requisicionem a rege Francorum vel herede suo in regno nobis factam, illi, a
quibus esset securitas prestita, infra tres menses post requisicionem predictam
de trangressione emendanda, tenerentur esse auxiliatores regis Ffrancorum et
heredum suorum in regno contra nos et heredes nostros, usque quo esset
transgressio ad esgardum curie ejusdem regis Francorum emendata; que securitas
de decennio in decennium ad requisicionem dicti Francorum regis aut heredum
suorum in regno dinoscitur esse prestanda; ac predictus karissimus dominus et
consanguineus noster Philippus, Dei gracia Francorum rex, nos nuper requisierit
de hujusmodi [juramento] faciendo prestari, et vobis universis et singulis
precipiendo mandaverimus ut, ad requisicionem personarum quas predictus rex
Francorum propter securitatem hujusmodi recipiendam destinaverit, in presencia
dilecti clerici nostri magistri Bonetti de Sancto Quintino, quem ad hoc
specialiter destinavimus, faciatis juramentum nostrum, ut intelleximus,
adimplere, super quo dampnificati sumus graviter in hac parte, minime
curavistis, quare vobis iterato precipiendo mandamus quatinus predictum
juramentum facere [prestari] nullatenus differatis in forma predicta, cum per
procuratores nostros ad hoc specialiter destinatos fueritis requisiti. Volumus
autem ut senescallus noster Petragoricensis terras, castra et fortalicia
illorum qui predictum juramentum facere contradixerint, in manus nostras capiat
et teneat, donec predicti contradictores juramentum prestiterint et dampnum
passum nobis receperit in mandatis. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, prima die Maii [1277]
N° 92
Consimiles litt... in Petragoricensi civitate et diocesi constitutis ad quos, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, prima die Maii)
N° 104
Rex omnibus, etc., salutem.
Sciatis nos plenariam dedisse potestatem dilectis et fidelibus nostris Luce de
Tany, senescallo nostro Vasconie, magistro Ade de Norfolk, Guytardo de Burgo,
majori ejusdem ville, Petro de Monte Revelli et Willelmo, fratri ejus, ac
cuilibet ipsorum Ade, Guytardi, Petri ac Willelmi, simul cum predicto
senescallo nostro, iniendi et firmandi composicionem inter nos et vicecomitem
Ffronciaci ac ipsius filios de castro Ffronciaci et pertinenciis suis, prout
magis viderint nobis expedire. Nos enim quicquid ipsi Lucas, Adam, Guytardus,
Petrus et Willelmus et quilibet ipsorum Ade, Guytardi, Petri et Willelmi, simul
cum predicto senescallo nostro, inde fecerint ex parte nostra, ratum habebimus
et acceptum. In cujus, etc.
T.R. apud Wesmonasterium, tercio die Maii.
N° 107
Rex omnibus, etc. Noveritis quod tenemur dilecto et fideli (1) nostro Ebloni, vicecomiti de Ventadoro, in quingentis libris burdegalensis monete, omnibus computatis, de arreragiis vadiorum suorum, pro senescallia Petragoricensi quam tenuit de nobis et custodia castri de Bordilia, solvendis eidem vicecomiti vel suo mandato ad scaccarium nostrum Burdegale, in instanti festo sancti Martini yemalis. Et mandamus constabulario Burdegale quod easdem quingentas libras solvat dicto vicecomiti vel mandato suo in dicto festo, et precipimus eas in suo compoto allocari; idemque vicecomes nos quietavit omnino de vadiis memoratis et misis factis pro custodia castri predicti, nobisque redditdit litteras nostras et Ottonis de Grandisono quas habebat super senescallia et vadiis suis predictis, et voluit ac concessit quod, si que littere de hujusmodi remanserint penes ipsum, sint casse et irrite atque nulle. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Wesmonasterium, tercio die Maii.)
(1)
Ebles de Ventadour faisait partie de la familia du prince Edouard pendant la croisade
de Tunis, et avait été armé par lui chevalier; mais il ne put, à la suite d’une
grave maladie, le suivre jusqu’en Palestine. Voir dans Rymer deux lettres
d’Edouard 1er en sa faveur, 1er mai 1277.
N° 108
Rex omnibus, etc., salutem. Cum heredes castri de Gymello (1) castrum predictum cum pertinenciis de nobis tenere debeant et inde homagium nobis facere teneantur, nos, volentes dilecto et fideli nostro Ebloni, vicecomiti de Ventadoro, pro laudabili servicio quod nobis impendit, graciam facere specialem, eidem Ebloni et heredibus suis (2), pro nobis et heredibus nostris, predicta feodum et homagium concedimus imperpetuum, si premissa possit acquirere ab heredibus supradictis. Et volumus et precipimus, quantum in nobis est, quod (3) dict heredes eidem Ebloni et suis heredibus de predictis feodo et homagio respondeant et obediant, sicut nobis respondere et obedire tenebantur; ita tamen quod predictus vicecomes et heredes sui de nobis et heredibus nostris predicta feodum et homagium teneant in feodum, sicut tenet aliam terram suam per servicium inde debitum et consuetum. In cujus, etc. T. ut sa. (4) (T.R. apud Wesmonasterium, tercio die Maii.)
(1) Gimel (Corrèze, arr. et c. Tulle). Le
castrum inferius dont il est question au n° 110 était une forteresse dont les
ruines se voient encore au-dessous de la ville; celle-ci est bâtie au point où
commencent les cascades de la Gimelle.
(2)
Ms. ajoute qui.
(3)
Le mot quod est répété deux fois.
(4)
Les n° 107 et 108 sont biffés sur le rôle, qui porte cette mention en
marge : Vacat quia aliter inferius, mention qui renvoie aux n° 109 et 110.
N° 109
Rex omnibus, etc. salutem. Noveritis quod tenemur et fideli nostro Ebuloni, vicecomiti de Ventadoro, in quingentis libris turonensis monete, omnibus computatis, de arreragiis vadiorium suorum pro senescallia Petragoricensi quam tenuit de nobis et custodia castri de Bordilia, solvendis eidem vicecomiti vel suo mandato ad scaccarium nostrum Burdegale in instanti festo beati Martini yemalis; et mandamus constabulario Burdegale quod easdem quingentas libras solvat dicto vicecomiti vel mandato suo in dicto festo, et precipimus eas in suo compoto allocari; idemque vicecomes nos quietavit omnino de vadiis memoratis et misis factis pro custodia castri predicti, nobisque reddidit litteras nostras et Ottonis de Grandisono quas habebat super senescallia et vadiis predictis, et voluit ac concessit quod, si que littere hujusmodi remanserint penes ipsum, sint casse et irrite atque nulle. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, VIII. die Maii.
N° 110
Rex omnibus, etc., salutem. Cum heredes castri inferioris de Gymelly castrum predictum cum suis pertinenciis universis de nobis teneant et tenere debeant in feodum et inde homagium nobis facere teneantur, nos, volentes dilecto et fideli nostro Ebuloni, vicecomiti de Ventador, pro laudabili servicio suo quod nobis impendit, graciam facere specialem, eidem Ebuloni et suis heredibus, pro nobis et heredibus nostris, predicta feodum et homagium predicti castri inferioris de Gimello et ejus pertinenciis damus et concedimus imperpetuum; et volumus et precipimus predictis heredibus, in quantum possumus et in nobis est, quod dicti heredes eidem Ebuloni et suis heredibus de predictis feodo et homagio respondeant et obediant, sicut nobis et heredibus nostris respondere et obedire tenebantur, ita tamen quod predictus vicecomes et heredes sui de nobis et heredibus nostris predicta feodum et homagium teneant in feodum per servicium inde debitum et consuetum, sicut idem vicecomes tenet (1) aliam terram suam. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, VIII. die Maii.)
(1)
Ms. teneat.
N° 117
Rex dilecto sibi magistro H. de Verdel[iaco], domini regis Francie illustris thesaurio (1), salutem. Pro dilecto et fideli nostro Bruno de Saya, milite, qui in curia predicti domini nostri regis extitit condempnatus priori de Sorzaco (2) et hominibus ejusdem loci ad quandam emendam, et, inter cetera, usque ad trescentas marcas, pro quibusdam privilegiis et scriptis que dicebantur amissa et que, sicut intelleximus, paratus est restituere omnia, et de hoc facere juramentum et alia que poterit quod plura predictus prior tunc non amiserit quam predicta que offert, dileccionem vestram affectuose requirimus et rogamus quatinus partes vestras velitis interponere ut predictus prior scripta predicta, que dictus Brunus offert, recipiat pro predict pecunie summa, et super residuo purgacionem ipsius admittat. T. ut sa. (T.R. apud Rothelan, XV. die Novembris)
(1)
Henri de Vézelai, clerc de Louis XI, chapelain de Philippe III, qualifié
thesaurius Laudunensis dans une charte du 6 mai 1277 (Langlois, Philippe III le
Hardi, p. 111 ; cf. p. 42, 425, 433).
(2)
Sourzac (Dordogne, arr. Ribérac, c. Mussidan), prieuré conventuel dépendant de
Charroux.
N° 118
Rex dilectis sibi abbati et conventui de Carofo (1), salutem. Rogamus vos affectuose quatinus privilegia et scripta que dilectus et fidelis noster Brunus de Saya, miles, offert se restituere priori domus vestre de Sorzaco, velitis recipere et facere recipi, pro illis trescentis marcis ad que estimata fuerunt in emenda ad quam predictus miles extitit condemnatus; et, super eo quod contenditur quod non offert omnia privilegia et scripta que amissa dicebantur, purificacionem seu juramentum suum recipere velitis nostris precibus et amore, et de residuo dicte condempnacionis, ultra dictas trescentas marcas, vobis satisfacere competenter, tantum, si placet super hiis facientes quod, sic faciendo, sit quietus de facto predicto. T. ut sa. (T.R. apud Rothelan, XV. die Novembris)
(1)
Charroux (Vienne, arr. Civray), abbaye bénédictine. En 1277, l’abbé était
peut-être Pierre III, que la Gallia Christ. (t. II, col. 1282) mentionne
seulement en 1279.
N° 126
Rex Luce de Tany, senescallo suo Vasconie, salutem. Mandamus vobis quod castrum de Coynak cum juribus et pertinenciis suis dilecto et fideli nostro Alexandro de la Pevereye, domino de Brageriaco, et Margarete, conjugi sue (1), vel eorum mandato, si castrum illud ceperitis in manum nostram, sine dilacione restituatis, tenendum in eodem statu quo illud tenuerunt ante capcionem ejusdem in manum nostram; si vero nondum illud ceperitis in manum nostram, tunc permittatis ipsos Alexandrum et Margaretam illud ita pacifice in eodem statu retinere, sicut illud tenuerunt, antequam super possessione castri predicti eis impedimentum prestistis; et quia ipsum Alexandrum retinuimus nobiscum in servicio nostro, vobis mandamus quod, de causis vel negociis ad ipsum et conjugem suam predictam et nos ac vos spectantibus, vos in aliquo non intromittatis antequam aliud a nobis inde receperitis in mandatis. T.R. apud Wyndesoram, VII. die Junii.
(1)
Marguerite de Turenne, fille d’Elie Rudel III le Jeune, seigneur de Bergerac et
de Gensac, avait, après la mort de son premier mari, Renaud III de Pons (1272),
épousé Alexandre de la Pébrée (Bulletin de la Société historique et
archéologique du Périgord, t. XV, p. 100)
N° 127
Rex omnibus, etc., salutem. Noveritis quod, cum dilectus et fidelis noster Alexander de la Pewreyra, dominus Brageriaci et Genciaci, ob graciam et honorem nostrum, renunciaverit spontanee appellacioni a juris defectu per ipsum interposite ad illustrem dominum regem Ffrancorum et curiam suam, in nostra curia Vasatensi apud Sanctum Macharium (1), ab audiencia Reymundi de Miralgh, burgensis nostris de Regula, tenentis locum Luce de Tany, senescalli nostri Vasconie, in curia supradicta, super violencia quam in castro de Cunhac (2) sibi per gentes nostras dicebat inferri, nos ex gracia remittimus et quietamus eidem domino Brageriaci omne jus et omnem penam quod et que nobis competunt seu competere possunt contra ipsum et terram suam, racione appellacionis et renunciacionis predictarum. In cujus, etc. T.R. apud Wyndesoram, VIII. die Junii.
(1)
Saint-Macaire, Gironde, arr. la Réole.
(2)
Cugnac, commune de Sainte-Sabine, Dordogne, arr. Bergerac, c. Beaumont.
N° 133
[In cedula] A tres aut e tres noble prince e sun tres chier seignur Edward, per la grace de Deu roi d’Angleterre e seignur de Yrllande e duc d’Aquitaine, Johanz de Graylli, ses liges chevaliers, saluz e tote reverence e honur, e sei appareillié a totes ses bones volontés. Sire, li vescons de Chesteillon s’apareille de comencier vos plait, ensi quant vos avez oï dire autrefoiz, de la terre qui fu soe e monsire Be[r]nard de Bouvile; e ce est, sire granz chose. L’avandiz vescons, sire, sachez, fu forbanis de Guascoygne, e onques puys n’osa e trer ou pays, forque l’on m’a dit orendreit qu’il hi vient aucune foiz, e cuyde que li bannissement soit obliez; e por ce me sembleroit qu’il fu bon qu’il fu pris e menez en Angleterre avant qu’il ait comencié plait, quar puys qu’il l’uroit comencié, ne le porroit l’on mie fere, quar li rois de France le faroit delivrer. Sus cete choe e sus totes autres me remandez vostre volunté; e s’il vo plait que cete chose soit faite, il est mestiers que l’on aste e que vos me mandez sus ce vostre letre, e a monsire Guitard de Borc escriez qu’il me croye ou mon certain message; e cete chose, sire, est mestier qu’ele soit secrete. Nostre Sires vos gard bien e longemand. (1)
(1)
Cette lettre, comme la suivante, est très probablement autographe. Elle a été
publiée, d’après la copie de Bréquigny, par Champollion-Figeac, Lettres de rois
et reines, t. I, p. 206. Quant au vicomte de Castillon et Bernard de Beauville
voir le tome I des Rôles gascons (à la table, aux noms Bernardus de S. Makario
et Poncius de Castellione).
N° 134
[In cedula] Karissimo et speciali amico suo, domino Anthonio Bek, Johannes de Graylli (1), salutem et paratam ad bene placita voluntatem. Intelleximus pro certp quod vicecomes de Chasteillon parat se ad movendum questionem contra dominum regem, sicut credo vos alias audivisse, super terra sua quondam et super terra domini Bernardi de Buevile; et hoc est magnum quid. Et ego bene scip quod (2) ipse fuit forbannitus de Vasconia, et nunquam post ausus fuit intrare terram, nisi ad presens eam intrat aliquando, credens quod for bannissamentum oblivioni detur (3). Et ideo videretur michi bonum quod corpus caperetur, et captus in Angliam aduceretur, priusquam questionem aliquam movisset ; nam, post incepcionem questionis, non esset bonum, quia rex Francie (4) ipsum faceret liberari. Unde bonum, est quod vos hoc fieri procuretis festinanter et secrete. Et, si domino regi placuerit quod hoc fiat, necesse est quod fiet festinanter. Super hiis et aliis voluntatem vestram michi mandetis; faciatis quod hoc michi mandet dominus per litteram suam, et scribat domino Guitardo de Borc quod michi aut certo nuncio meo credat. Et hoc fiat quantum magis secrete poteritis. Valete. Datum Salupesbir., dominica post festum beati Dyonisii (5).
(1)
Jean de Grilly était d’une famille noble du pays de Gex. Le château de Grilly
(Ain, arr. et c. de Gex) dépendait des comtes de Genevois. Jean est souvent
mentionné au Regeste genevois (n° 1019, 1163, 1396, etc.).
(2)
On avait écrit d’abord: Et vos scitis quod, mots qui ont été biffés.
(3)
On avait d’abord écrit : sit transactum ; au-dessus de ce dernier
mot, en partie biffé, on a écrit : olivioni (sic) detur.
(4)
On avait d’abord écrit : Anglie, qui a été biffé.
(5)
Shrewsbury, le dimanche 10 octobre 1277.
N° 135
Rex senescallo suo Vasconie vel ejus locum tenenti, salutem (1). Quia ob certas causas expedire credimus quod vicecomes Castellionis capiatur et salvo custodiatur, donec aliud de ipso duxerimus ordinandum, vobis mandamus, firmiter injungentes, quod dictum vicecomitem, quanto caucius, secrecius et cicius poteritis, capiatis, et sub tuta et secura custodia custodiri faciatis, donec aliud vobis inde dederimus in mandatis. T.R. apud Rottelan, XVI. die Octobris.
(1)
Publié par Champollion-Figeac, Lettres de rois et reines, t. I, p. 207.
N° 136
Rex dilecto et fideli suo Johanni de Greylly, salutem. Super arrestacione et capcione vicecomitis Castellionis, de qua nuper nobis mandatis, vobis significamus quod, incontinenti postquam litteras vestras inde recepimus, senescallo nostro Vasconie vel ejus locum tenenti per breve nostrum, quod vobis inde transmittimus sibi liberandum, dedimus in mandatis quod eundem vicecomitem capi et salvo custodiri faciatis, juxta formam brevis nostri, cujus transcriptum vobis duximus transmittendum, vobis mandantes quatinus, diligenter considerato negocio, si expedire videritis quod ita fiat, et si sine nostri et vestri periculi nota qualibet fieri possit, tunc breve nostrum dicto senescallo nostro vel ejus locum tenenti liberetis, vobismet ipsis de periculo, si quod ex hoc evenire possit et quod vobis imputabitur, sollicite et caute prospicientes, et capcionem predictam, si expedire videritis, non omittentes. T.R. ut sa. (T.R. apud Rottelan, XVI. die Octobris)
Castillon
N° 142
Rex dilecto et fideli suo magistro Ade de Norff., constabulario castri sui Burdegale, salutem. Cum nos de gracia nostra speciali concesserimus dilecto et fideli nostro Bruno de Saya, militi, quadringentas libras turonensium nigrorum in subsidium emende ad quam per regem Ffrancorum illustrem extitit priori et hominibus de Sorzaco condempnatus (1), vobis mandamus quod eidem Bruno quadringentas libras vel certo mandato ipsius habere faciatis; et eas volumus vobis allocari. T. ut sa. (T.R. apud Rothelan, XV. die Novembris)
(1)
Cf. plus haut, n° 117.
N° 163
Rex senescallo suo Vasconie et constabulario castri sui Burdegale, salutem. Cum dilectus et fidelis noster Willelmus de Monte Revelli emisset ab executoribus testamenti quondam Johannis de Insula donacionem quam Agnes, que fuit uxor ipsius Johannis, super terra sua de Wylelade (1) eidem Johanni, quondam viro suo, dederat in vita sua, ac idem Willelmus postmodum donacionem illam Otoni de la Roke et Gerardo, fratri ejus, heredibus prefate Agnetis, vendiderit, sicut per litteras patentes inter eos inde confectas, quas inspeximus, nobis constat, vobis mandamus quod predictis Otoni et Gerardo, occasione empcionis illius, molestiam vel gravamen nullatenus inferatis. T. ut sa. Et sunt patentes. (Datum apud Westmonasterium, XIX. die Januarii)
(1)
Virelade, Gironde, arr. Bordeaux, c. Podensac. Voir Baurein, Variétés
bordeloises, t. III, p. 112.. Guillaume de Montravel avait un frère, nommé
Pierre (n° 104); ils sont qualifiés l’un et l’autre chevaliers dans le ms. de
Wolfenbüttel (Arch. histor. de la Gironde, t. V, p. 334).
V
Rotulus Vasconie
de annis regni regis Edwardi I sexto et
septimo.
De anno sexto (1278)
N° 171
Pro Ebulone de Podio. ― Rex omnibus ballivis et fidelibus suis ad quos, etc., salutem. Sciatis quod concessimus dilecto valletto nostro, Ebuloni de Podio Guillelmi, quod unam domum securam libere sibi construere possit in terra de Entredeumars, in solo proprio quod vocatur honor Turris, vel apud Blezinak (1), prout sibi magis placuerit, et domum illam kernellare et kernellatam tenere, prout sibi magis viderit expedire. In cujus, etc. T.R. apud Dovoram, IIII. die Ffebruarii.
(1)
Blésignac, Gironde, arr. Bordeaux, c. Créon.
N° 184
Pro Willelmo de Monte Revelli. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod de gracia nostra dedimus et concessimus dilecto et fideli nostro Willelmo de Monte Revelli id quod ad nos pertinet de forisfactura Bernardi de Ayllyan junioris, quam contra nos fecit injuste appellando ad curiam domini regis Ffrancorum; volentes et concedentes quod idem Willelmus forisfacturam illam habeat, absque impedimento nostri vel nostrorum, juxta concessionem nostram supradictam. In cujus, etc. T.R. apud Langenor. (1), XXVIII. die Augusti.
Et mandatum est Bathoniensi et Wellensi episcopo, cancellario regis, et dilecto et fideli regis, Ottoni de Grandisono, quod eidem Willelmo forisfacturam illam habere faciant juxta donacionem regis supradictam.
(1)
Longnor, comté de Shrewsbury.
N° 190
Rex senescallo suo de terra sua Petragoricensi, salutem. Cum dederimus et concesserimus dilecto et fideli nostro Luce de Tany quasdam villas et terras infra terram nostram predictam habendas ad totam vitam suam, et velimus quod eedem ville et terre manuteneaantur in eisdem libertatibus quibus manutenebantur dum eas tenebamus in manu nostra, vobis mandamus quod villas et terras predictas modo predicto manuteneatis et manuteneri faciatis, non permittentes quod per concessionem nostram quam inde fecimus ad tempus, ut predictum est, predicte ville et terre per quoscumque ponantur extra libertates suas per quas eas tenuimus et tenere debemus, quando revertentur ad manum nostram. In cujus, etc. T.R. apud Wyndesoram, X. die Januarii.
[Biffé] Vacat quia inferius (1).
(1)
Cette lettre avait été évidemment transcrite à tort sur le rôle de la 6e
année, qui s’arrêtait au 20 novembre 1278 ; c’est pourquoi on l’a recopiée
en tête des actes de la 7e année (n° 191).
De anno septimo (1278-1279)
N° 191
Pro Luca de Tany. ― Même acte que le précédent jusqu’aux mots : In cujus rei, etc., quamdiu nobis placuerit duraturas. T.R. apud Wyndesoram, X. die Januarii [1279].
Consimiles littere diriguntur senescallo Vasconie.
N° 253
Pro Bernardo de Burdelia. ― Rex dilectis et fidelibus suis Lemovicensi, Petragoricensi et Caturcensi senescallis qui pro tempore fuerint, salutem. Pro dilecto et fideli nostro Bernardo de Burdelia (1), vobis mandamus quod ipsum, homines et bona ipsius et attornatos suos ab oppressionibus, violenciis manifestis et injuriis, in feodis et terris nostris et dominio nostro, et jurisdiccioni subjectis, defendatis, vice et auctoritate nostra, quamdiu coram nobis vel curia nostra parati fuerint stare juri; consuetudines terre sue laudabiles et approbatas, quas ei confirmavimus, observantes super hiis que proponent contra aliquos vel aliqui contra eos coram vobis, quantum ad jurisdiccionem nostram pertinet, secundum legem et consuetudinem patrie celerem justiciam facientes. In cujus, etc., duraturas quamdiu ipsi et heredes sui bene et fideliter se habuerint erga nos et heredes nostros. T.R. apud Westmonasterium, XIII. die Novembris.
(1)
Sur Bernard de Bourdeilles, voir les Olim, t. I, p. 940.
N° 254
De senescallo constituto. ― Rex dilectis et fidelibus suis episcopis, abbatibus, prioribus, comitibus, vicecomitibus, baronibus, militibus, consulibus, communitatibus et omnibus aliis civitatibus et diocesibus Lemovicensi, Petragoricensi et Caturcensi constitutis, ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Sciatis quod nos dilectum et fidelem nostrum Bertrandum de Cicon[iis], militem (1), exhibitorem presencium, in predictis civitatibus et diocesibus senescallum nostrum tenore presencium assignamus. Et ideo vobis mandamus quod eidem Bertrando, in omnibus que ad officium senescalcie pertinent, obediatis et intendatis, tanquam nobis. In cujus, etc. Datum ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, XIII. die Novembris)
(1)
Ce Bertrand n’est pas mentionné par M. de Bosredon dans sa liste des sénéchaux
du Périgord (Bullet. de la Soc. histor. et archéol. du Périgord, t. XVIII, p.
427).
N° 255
De castro liberando. ― Rex dilecto et fideli suo Reimundo, vicecomiti de Turrenna (1), salutem. Quia, secundum concenciones inter inclite recordacionis karissimum patrem nostrum et vos jam dudum initas, castrum vestrum de Turrenna sub certa forma nobis tenemini liberare, vel mandato nostro, cum fueritis requisiti, vos requirimus et requirendo mandamus ut predictum castrum, secundum predictas convenciones, dilectis et fidelibus nostris Bertrandus de Cigoniis, senescallo nostro Petragoricensi, et magistro Boneto de [Sancto] Quintino, quos ad [illud] recipiendum tenore presencium assignamus nostro nomine, liberetis. Datum apud Westmonasterium, XV. die Novembris.
(1)
Turenne (Corrèze, arr. Brives, c. Meyssac). Le vicomte en 1279, était Raimond
VI (Justel, Hist. de Turenne).
VI
Rotulus Vasconie
de anno septimo Edwardi I.
(1279)
N° 270
Pro magistro Petro de Podio. ― Rex constabulario suo Burdegale, salutem. mandamus vobis ut, quamcicius (1) poteritis, solvatis magistro Petro de Podio, judici nostro in partibus Petragoricensibus, quicquid docere poterit recionabiliter nos ei debere pro arreragiis sui salarii vel alias quoquo modo; et, quicquid ei solveritis pro premissis, precipimus in vestro compoto allocari. In cujus rei testimonium presentes litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum Abbatisville, XXX. die Maii.
(1)
Ms. Quatinus. La correction s’appuie sur la formule identique des deux actes
suivants.
N° 272
Pro Guillelmo Reimundi de Sancto Desiderio, senescallo Petragoricensi. ― Rex constabulario suo Burdegale, salutem. Mandamus vobis ut, habito diligenti compoto cum Guillelmo Raymundi de Sancto Desiderio, milite, senescallo nostro Petragoricensi, Lemovicensi et Caturcensi (1), solvatis ei, quamcito poteritis, quicquid docere poterit racionabiliter nos ei debere de vadiis suis sibi assignatis pro senescalcia predicta; et, quicquid ei solveritis pro premissis, in vestro compoto precipimus allocari. In cujus rei testimonium presentes litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum Abbatisville, XXX. die May.
(1) Ce Guillaume-Raimond de Saint-Dizier ne
figure pas dans la liste des sénéchaux du Périgord pour le roi d’Angleterre,
dressée par M. Ph. de Bosredon (Bulletin de la Société historique et
archéologique du Périgord, t. XVIII, 1891, p. 427).
N° 274
Pro Stephano Ferriolo. ― Rex constabulario suo Burdegale, salutem. Mandamus vobis ut, habito diligenti compoto cum Stephano Ferriolo, domino de Tonenx (1), quamcito poteritis, solvatis eidem quicquid ducere poterit recionabiliter nos ei debere pro vadiis suis, de tempore quo fuit senescallus noster Petragoricensis (2), Lemovicensis et Caturcensis, vel alias quoquo modo; et, quicquid ei solveritis pro premissis, precipimus in vestro compoto allocari. Incujus rei testimonium presentes litteras fieri fecimus patentes. Datum Abbatisville, XXX. die Maii.
(1)
Sur Tonneins (Lot-et-Garonne, arr. Marmande) et sur les Ferriol qui possédèrent
cette baronnie, voir Lagarde: Revue de l’Agenais, IX (1882), p. 473 et X
(1883), p. 67.
(2)
Ph. de Bosredon place Etienne Ferriol, sénéchal du Périgord en 1273 (Bulletin
de la Société historique et archéologique du Périgord, t. XVIII, p. 427).
N° 293
Pro Willelmo Reimundi de Sancto Desiderio. ― Rex constabulario Burdegale, salutem. Mandamus vobis ut, habito diligenti computo cum Willelmo Raymundi de Sancto Desiderio, milite, senescallo nostro Petragoricensi, Lemovicensi et Caturcensi (1), solvatis ei, quamcicius poteritis, quicquid docere poterit racionabiliter nos ei debere de vadiis suis sibi assignatis pro senescallia predicta et pro custodia castri de Burdelia (2) vel alias quoquo modo; et, quicquid ei solveritis [de] premissis, in vestro compoto precipimus allocari. In cujus rei, etc. Datum ut sa. (Datum apud Abbvillam, IIII. die Junii). Retinentes penes vos litteras predicti senescalli quas habet super premissis, sicut racionabiliter fuerint retinende.
(1)
Voir plus haut, n° 272
(2)
Bourdeilles, Dordogne.
N° 294
Rex omnibus ballivis et fidelibus suis ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Sciatis quod, ad instanciam dilecti et fidelis nostri Willelmi de Monte Revelli, perdonavimus Petro [de] Varvanna sectam pacis nostre que ad nos pertinet pro morte Petri de Sireis de Sancto Milione (1), unde rettatus est, [et] utlagariam, si qua in ipsum promulgata fuerit pro eadem morte; et firmam pacem nostram ei inde concedimus, ita tamen quod stet recto in curia nostra, si quis versus eum inde loqui voluerit. In cujus rei, etc. Datum sub sigillo quo utimur in partibus transmarinis, apud Abbevillam V. die Junii, anno regni nostri septimo.
[Biffé] Vacat quia alibi infra in rotulo, sub alia forma (2)
(1)
Saint-Emilio, Gironde, arr. Libourne.
(2)
Voir plus loin n° 318.
N° 299
Pro Willelmo de Monte Revelli. ― Rex senescallo Vasconie et constabulario Burdegale, salutem. Inhibemus vobis ne, racione seu occasione domine Agnetis (1), dudum domine Villelate (2), et uxoris Johannis de Insula (3), militis, aut eciam militis ipsius vel testamentorum conjugum eorumdem, moles[te]tis Othonem de Rocha (4), militem, seu Geraldum de Rocha, fratres, in personis aut rebus ipsorum, nec ab aliis molestari indebite permittatis, cum Willelmus de Monte Revelli, miles, emerit ab illis omnibus qui, racione dictorum conjugum vel testamentorum suorum, poterant aliquid petere in domo Villelate seu terra fratrum ipsorum, omne jus quod habere poterant in premissis terra et domo, et quicquid petere poterant in eisdem (5); et predicti fratres eidem Willelmo satisfecerunt integre pro premissis, sicut nobis constitit per confessionem ipsius. In cujus rei, etc. Datum ut sa. (Apud Abbevillam, V. die Junii)
(1)
Ms. Agentis.
(2)
Virelade, Gironde, arr. Bordeaux, c. Podensac. Voir n° 163.
(3)
L’Isle-Saint-Georges, Gironde, arr. Bordeaux, c. Labrède. Voir Rôles gascons,
t. I, n° 2836, 3122.
(4)
Laroque (c. Cadillac). Comp. le n° 163.
(5)
Ms. ejusdem.
N° 317
Pro rege, de procuratoribus constitutis. ― Rex universis presentes litteras inspecturis, salutem. Noveritis quod nos facimus, constituimus et ordinamus dilectos et fideles nostros, magistros Bonetum de Sancto Quintino, canonicum Lemovicensem, Petrum Odonis, Petrum de Podio (1) et Raimundum de Ferr., canonicum Sancti Severini Burdegale, clericos, et eorum quemlibet in solidum, ita quod non sit melior condicio occupantis, unius vel plurium, procuratores nostros ad promovendum et prosequendum pro nobis et nomine nostro inquisicionem seu inquestam per quosdam, ex parte domini regis Francie, et quosdam, ex parte nostra, deputandos, faciendam super terra quam bone memorie Alphonsus, quondam comes Pictavie et Tholose, tenuit in diocesi Caturcensi, ex parte seu racione Johanne, quondam ejus uxoris, et ad producendum testes et probaciones, et faciendum alia que dicto negocio inquisicionis viderint expedire; ratum habentes et firmum quicquid per dictos procuratores nostros vel eorum alterum actum vel procuratum fuerit in premissis; et hec omnibus quorum interest et interesse potest significamus per presentes, sigillatas nostro sigillo quo utimur in partibus cismarinis. Datum ut sa. (apud Gardam prope Ruam, anno regni nostri septimo, IX. die Junii)
(1) Pierre du Puy. Voir n° 270.
N° 318
Pro Petro de Varvana, de
perdonacione regis sibi facta pro morte Petri de Sireis. ― Rex senescallo
suo Vasconie et omnibus ballivis et fidelibus suis, ad quos presentes littere
pervenerint, salutem. Veniens ad nos Petrus de Varvana, domicellus, nobis
ostendit quod dudum, eo minime presente in partibus Vasconie, set pro suis
negociis alibi absente, fuit vocatus et proclamatus quod veniret ad jus et in
pluribus defectibus positus et tandem propter eosdem defectus bannitus,
occasione mortis Petri de Sireys, burgensis Sancti Emiliani, de qua se fore
(sic) culpabilem diffitetur, ostendes nobis quorumdam religiosorum litteras qui
testificantur in eis quod dictus Petrus de Sireys, in suo decessu, constanter
asseruit eundem domicellum non esse culpabilem de sua morte; unde humiliter
supplicavit quod super predictis eidem adhibere salutare remedium dignaremur; nos
vero, ad devotum supplicacionem ipsius, necnon preces dilecti et fidelis nostri
Willelmi de Monte Revelli, familiaris nostri, dictas vocaciones et
proclamaciones ad jus, defectus eciam et bannimentum predicta eidem omnino
remittimus, et nolumus eidem domicello aliquod prejudicium, quantum in nobis
est, generare, set ea omnia et singula penitus adnullamus; ita tamen quod idem
domicellus stet juri, in curia nostra vel ubi debebit, cuilibet querelanti, in
eodem statu in quo erat ante vocaciones, defectus et banimentum predictum. In
cujus, etc. Datum apud
Abbevillam, sub sigillo quo utimur in partibus gallicanis, VI. die Junii.
N° 319
Pro magistro Petro de Podio. ― Rex dilecto et fideli suo constabulario Burdegale, salutem. Cum nobis constet per testimonium Luce de Tany, militis, et magistri Bonetti de Sancto Quintino, fidelium nostrorum, quibus fidem super hoc adhibemus quod idem Lucas, tempore quo exstitit senescallus noster Vasconie, videlicet die sabbati ante Annonciacionem beate Marie, anno Domini M° CC° septuagesimo quinto (1), constituit magistrum Petrum de Podio judicem nostrum Petragoricensem et de Lemovicensem et Caturcensem, in quo officio postea continue est moratus, et quod assignavit eidem pro suo salario sexcies viginti libras turonensium annuas, vobis mandamus quatinus, habito compoto cum predicto magistro, a dicta die sabbati citra, super predicto salario et ab eo perceptis, ejusdem salarii racione, solvatis eidem, quamcicius poteritis, quicquid inveniatis eidem deberi de salario supradicto; et nos, quicquid vos ex causa supradicta eidem solvisse constiterit, vobis precipimus in vestro compoto allocari. In cujus rei testimonium has litteras nostras mittimus patentes, sigillatas sigillo nostro quo utimur in partibus cismarinis. Datum ut sa. (Datum apud Abbevillam, sub sigillo quo utimur in partibus gallicanis, VI. die Junii)
N° 328
Forma pacis inter regel Francie et regem Anglie (1). ― Edwars, par la grace de Dieu roys d’Engleterre, sires de Irlande et dux de Aquitaine, nos fesuns a saver a touz ceus ki sunt e ki sunt a venir sunt ke : [1] cum nos requeïssum nostre cher cosin et seyngnur, Ph., par la grace de Dieu roi de France, et li demandissem ke li, solum la furme de la pes ke jadis fu fete e acordé entre soen pere e le nostre, de noble remembrance, c’est a saver Loys, jadis rois de France, et Henri, jadis rois de Engleterre, nos rendist e deliverast la terre de Ageneys, la quele estoit venue après ke decès de soen uncle Alfuns, jadis cunte de Poytiers, et de la cuntesse Johane, sa femme; et ke il, a l’esgard de prodeshomes ke feussent nomez de une part et de autre, nos feïst eschange covenable de totes iceles choses de treis citez et de treis eveschés : ce est a savoir de Limoges, de Caürs et de Pieregort, les queles choses il ne puet mettre hors de sa meyn par lettres de son pere ou de ses ancessurs, cum li devant dist roys lors ses peres ne peüst avoir purchacé, solum lfurme de la dite pes, envers ceus ke ces choses tennent, ke nos les eüssuns ewes dedenz le terme establi en la pes ; [2] et requeïssons encore ke il feïst enquere en bone foi et de playn, par prodeshomes et leaus, de une part et d’autres, si la terre ke li dis cuens de Poitiers tin[t] en Caorsin de par sa femme feu dou roi d’Engleterre (2) donée ou baillée oveske la terre de Agenoys, en tout ou en partie, par mariage ou par gagiere, a sa soer (2), ke fu mere le cunt Reymon de Tolouse dereinement mort; et, si il esteyt trové ke einsifust [d’]icele terre, la quele li vint apres le desès dou cunte et de la cuntesse de Poytiers (4) devant diz, et la quele il tient en fee ou en demeyne, il nos [la (5)] donast solunc la teneur de la pes devant dite; [3] et [cum] l’en propousast encuntre, par le devandist notre seyngneur le roi de France, ke nos, avant totes ces choses, esteyuns tenuz a fere li doner la seürté des chevalers et des viles de terres ke ses peres dona au nostre en l’avandite pes, de quele seûrté la furnie devoyt estre tele, c’est a saver ke li home et les viles des dites terres jurroient ke il ne durroyent ne cunseil, ne force, ne eide par quei nostre peres ne si hoir venissent encuntre la dite pes, et ke, si il avenoyt ke nostre peres ou si hoir venissent encuntre, et ne le vousissent amender pus ke le roys de France les en avroyt fet requere, cil ke la seürté averoyt fete dedenz les trois moys ke il les averoyt fet requere serroyent tenuz de estre aidanz al roi de France et a ses hoirs cuntre nostre pere et cuntre ses hoirs, geskes atant ke ço feust amendé suffisaument a l’esgard de la court le roy de France; et devoist estre renovelé ceste seürté de dis ans en dis auns, a la requeste le roi de France ou de ses hoirs rois de France, la quele seüreté (sic) ne avoit pas esté cumplie ne renouvelé de nostre part le roy de France, et tout feust pieça passez li termes ke ço deüst estre fet, sicum la partie nostre cosin le rei devant di affermoyt (6); [4] a la quele chose nos respundimes ke par nos ne estoit demoré ke tout ço ne eüst esté cumpli, mais par les homes et par les viles de celes terres, ki le serement ne voleyent fere pur plusours resons et plusures defenses ke il mettoient avant; [5] a la parfin, après mout de traitiez et mult de voies pa[r]lées seur totes les devandites choses, feu fete entre nous et le [de]vandist nostre seigneur le roi de France pardurable pes et concorde, per la quele il nos a rendue, selonk la furme de la dite pes fete entre nostre pere et le sien, la terre de Ageneys, la quele li eschet de la cuntesse Johanne devant dite, a nous et a nos heirs, a tenir pardurablement de li et de ses hoirs, rois de France, par cel meime homage lige par le quel nous tenouns de lui, cum dux d’Aquitaine et peres de France, toute la terre ke nos avons de par nostre pere ou reaume de Frande; et le roi de France demeure quite de la ferme ke il poiet (sic) avant pur celle terre. [6] Et par ceste pes nos quita iceli rois a touz jours, pur li et pur ses hoirs et pur ses successours, les [s]eremenz de la seürté des chevalers, des homes et des viles, des terres que ses peres dona au nostre par la pes fete jadis entre eus, sicum il est dist par devant, ço est a savoir touz iceus seremenz que il poeyt demander par cele pes fete entre nos peres; et si aukuns de ces seremenz sunt receüs pur le roi de France devandit, il les a quitez pur sei et pur ses hoirs et pur ses successours, et en asouz ceus ki les seremenz firent, si aukun en soit fet. [7] Et nos, pur nos et pur nos hoirs et pur nos successurs, li avum quité pardurablement toz les eschanges que nos li demandions ou poiuns demander pue ceus de troiz cités et de trois eveschez devant dites, ke sount privilegez, par lettres dou roi Loïs devant dit ou de ses ancessours, qu’il ne puissent estre mis hors de la main le roi de France, et demorent a nos et a nos heirs iceaus privilegez de trois citez et de trois eveschiez devant dites que se sunt turnez juskes au jour d’ui ou [ont (7)] obei a nos et nostre pere, seit de leur volenté, seit a la requeste dou dit roi de France ou de soen pere. [8] Et par ceste concordance, li devant dit nostre sires le rois de France est tenuz et a premis ke il fera enquere, de la manere desus dite, si la terre ke li cuens de Poitiers tint en Caorsin de par sa femme feu donée ou baillie, en tout ou en partie, dou roi d’Engleterre par mariage ou par gagiere a sa suer que fu mere au counte de Tholouse, sicum il est dist devant; et ço ke trové serra ke en fu einsi baillié ou doné, il nos serra tenuz a doner, selonc la tenur de la dite pes fete entre nos pere. [9] Et ceste pes et ceste acordance, sicum ele est cuntenue en ces presentes lettres, et touz les articles qui sunt contenu en la dite pes que fu fete jadis entre nos peres, fors ceus qui sunt changiez par ceste presente acordance, nos avons promis et promettons a tenir, a gardir et a cumplir fermement. [10] Et toutes ces choses, an la presence dou dit nostre seigneur le roi et en la nostre, nos avons fet jurer en nostre alme an saintes evangiles par johan de Vesci (8), nostre chevaler, a quel nos donames poer et comandement especial a ço jurer en nostre noun et en nostre ame; et kant a ces choses einsi tenir et acumplir, nos avons obligé et obligeons, nos et noz hoirs, a nostre seigneur le rei de France avant dit, et a ses hoirs et a ses successurs. [11] Et cil mesmes (9) nostre sire le rois, en confermant et en aprovant [le serement] que il fist jadis, ou tens que (10) la devandite pes fu fete entre soen pere et le nostre, de cele pes tenir et gardir, a promis par celi mesme seremenz a tenir et a gardir et a acomplir fermement et establement totes les choses que en ceste pes sunt contenues, et touz les articles qui sont contenus en la pes ke fu fete entre nos peres, exceptez ceux qui par ceste presente pes sunt changiez; et a ces choses einsi tenir at garder et acomplir, il a obligié soi et ses hoirs, a nos et a noz hoirs et a nos successurs. [12] Et en tesmoynage de toutes ces choses nos avons doné au roi de France ces lettres selées de notre seel. Ço fu fet a Amiens, le vintetroisime jour de Mai, en le an Nostre Seigneur mil deux cens septante et nef.
(1)
De ce traité, Rymer donne l’expédition (en latin et en français) faite au nom
du roi de France. Nous avons suivi la numérotation des articles qui se trouve
dans Rymer.
(2)
Richard 1er, coeur de Lion.
(3)
Jeanne, femme de Raimond VI.
(4)
Ms. Poytieres.
(5)
Ce mot est suppléé d’après Rymer.
(6)
Les mots sicum la partie, etc. ne sont pas donnés par Rymer.
(7)
Ce mot est suppléé d’après Rymer.
(8)
Sur Jean de Vesci, voir le Calendar of the patent rolls. Edwerd I, 1281-1292,
et Roberts, Calend. geneal., p. 402.
(9) Ms. masmes.
(10)
Rymer a lu à tort: ou cens que, bien que dans l’expédition latine on lise:
tempore quo.
N° 334
Pro rege, de piscatoria. ― Rex dilecto et fideli suo, constabulario suo Burdegale, salutem. Mandamus vobis quatinus faciatis fieri apud Lyndiam (1), in flumine Dordonie quod currit ibidem, ubi magis videbitis expedire, unam nassam seu paxeriam piscatoriam ad opus nostri; c=vel alicui vel aliquibus personis, vice nostra, concedatis quod possint in dicto loco dictam nassam seu paxeriam facere et tenere, reddendo inde nobis certum redditum per annum, et faciendo alia deveria et servicia nobis et nostris heredibus que videritis assignada; et quod per vos factum fuerit hac parte, gratum et ratum habemus. Datum ut sa. (Datum apud Cressy, XIII. die Junii)
(1)
Lalinde, Dordogne, arr. Bergerac.
N° 336
Pro rege, et priore Sancti Aviti
Senioris, et Galhardo de Sancto Germano, et aliis. ― Rex dilecto et
fideli suo Luce de Thaney, militi, vel ejus locum tenenti, salutem. Mandamus
vobis quatinus cum consilio ... (1), senescalli nostri Vasconie, et constabularii
nostri Burdegale, aut illius aut illorum quem vel quos dictus senescallus vel
constabularius ad hoc [deputandos] reputaverint, audiatis questiones seu
controversias que sunt inter nos, ex una parte, et priorem Sancti Aviti
Senioris (2) et Galhardum de Sancto Germano (3), vel quoscumque alios, ex
altera, apud Bellummontem, apud Podium Guillelmi, et apud Lindiam (4), vel in
pertinenciis predictorum locorum, recione quorumdam airalium seu placearum pro
domibus vel pro ceteris, racione jurisdiccionis predictorum locorum, seu
qualibet alia racione; et questiones seu controversias hujusmodi, in quibus jus
nostrum exigatis et defendatis, pace, judicio, vel aliter, prout magis ad opus
nostri, secundum justiciam, videritis expedire, terminetis; et id ratum
habebimus. Datum apud Gardam,
sub sigillo nostro quo utimur in partibus cismarinis, XI. die Junii, anno regni
nostro septimo.
(1)
Le nom est en blanc. C’est Jean de Grilly. Cf. n° 332.
(2)
Saint-Avit-Senieur, Dordogne, arr. Périgueux, c. Beaumont.
(3)
Saint-Germain-du-Salembre, Dordogne, arr. Périgueux, c. Neuvic. (F.B. On retrouve ce personnage à l’acte
1632, et Ch. Bémont mentionne à la fin de cet acte, qu’il existe beaucoup de
localités du nom de Saint-Germain en Périgord. Saint-Germain-de-Belvès ou Saint-Germain-et-Mons
sont plus proches de Saint-Avit-Sénieur que Saint-Germain-du-Salembre. Cela
peut être également Saint-Germain, commune de Sainte-Sabine, ou Saint-Germain,
commune de Gaugeac. L’un des deux derniers est plus probable que Saint-Germain-du-Salembre).
(4)
Beaumont, Puyguilhem (c. Sigoulès) et Lalinde (arr. Bergerac).
N° 337
Pro Elia Jausbert. ― Rex omnibus presentes litteras inspectoris, salutem. Noveritis quod, attendentes quod servicium dilecti et fidelis nostri, magistri Helie Jausberti, canonici Sancti Asterii (1), Petragoricensis dyocesis, de cujus et fratris sui affeccione et benevolencia erga nos et gentes nostras plura sunt data intelligi nostro conspectui graciosa, per hoc magis in posterum nobis et nostris fructuosum existat, eundem magistrum recepimus per has nostras litteras in nostrum clericum et fidelem, et ipsum gaudere volumus privilegis et libertatibus quibus alii clerici nostri gaudent.
Datum ut sa. (Datum apud Gardam, XI. die Junii, anno regni nostro septimo)
(1)
Saint-Astier (Dordogne, arr. Périgueux). L’abbaye de Saint-Astier était une
église collégiale (Vte de Gourgues, Dictionnaire topographique du département
de la Dordogne).
N° 339
Pro rege. ― Rex dilecto et fideli suo Luce de Thaney, militi, vel ejus locum tenenti, salutem et dileccionem. Mandamus vobis quatinus jurisdiccionem seu justiciam immediatam et resorti de Lyndia, de Bellomonte (1), et aliorum locorum et terrarum cum pertinenciis que vos, Lucas, predicte, tenetis ex nostra concessione, excerceatis et exercere faciatis in statu quo ballivi nostri excercuerunt ante tempus dicte concessionis, vel nos eciam postmodum excercuistis eandem, tanquam ballivus noster regius in dictis partibus, sub senescallis nostris Vasconie et Petragorici per omnia facientes; eo non obstante, quod ab aliquibus modo (2) pretenditur, quod, non tanquam ballivus noster, sed tanquam baro, teneatis predicta. Datum ut sa. (Datum apud Gardam, XI. die Junii, anno regni nostro septimo)
(1)
Lalinde et Beaumont. Cf. n° 336.
(2)
Ms. non.
N° 346
Pro Petro de Monte Revelli. ― Rex dilecto et fideli suo magistro Ade de Norfolk, constabulario suo Burdegale, salutem et dileccionem. Mandamus vobis quatinus ministeris expensas racionabiles dilecto et fideli nostro Petro de Monterevello, cum quibus possit ad nos venire in Angliam, vel nostra agenda, que sibi injungentur ex parte nostra, prosequi, quando idem Petrus vos requisierit super hiis; et vobis allocabitur in compoto vestro. Datum ut supra. (Datum apud Cressy, XIII. die Junii)
N° 356
Pro Ada de Norff. ― Rex
auditoribus compoti magistri Ade de Norff., constabulari nostri Burdegale,
salutem. Allocate eidem magistro Ade viginti sex libras, tresdecim solidos et
quatuor denarios turonensium nigrorum quos Petro Stephani, civi Burdegale, venienti
ad nos Ambianum, pro expensis suis in veniendo et redeundo de mandato nostro
persolvit; item, viginti libras ejusdem monete quas ex dono nostro pro uno
jocali persolvit eidem. Item, allocate eidem constabulario viginti sex libras,
tresdecim solidos et quatuor denarios quos Reimundo de Mirallo, ad mandatum
nostrum venient. Ambianum, pro suis solvit expensis. Item, allocate eidem
constabulario triginta libras ejusdem monete quas magistro [Petro] Odoni[s],
clericos nostro, ad mandatum nostrum ad predictum locum venient, pro expensis
octo libras ejusdem monete quas magistro Petro de Podio, judici nostro
Petragoricensi et Lemovicensi, ad dictum locum de mandato nostro venienti, pro
suis persolvit expensis. In
quorum omnium testimonium has litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum
apud Waban (1) in Pontivo, XIIII. die Junii.
(1)
Waben, Pas-de-Calais, arr. et c. de Montreuil-sur-Mer.
N° 359
Rex dilecto et fideli suo magistro Ade de Norff., constabulario suo Burdegale, vel ejus locum tenenti, salutem. Mandamus vobis quatinus dilecto et fideli nostro Willelmo de Monte Revelly habere faciatis centum libras turonensium de dono nostro, et eas in compoto vestro precipimus allocari. T.R. apud Mustrollium, XVI. die Junii.
VII
Rotulus Vasconie
de annis regni regis Edwardi I octavo,
nono et decimo.
De anno octavo (1279-1280)
N° 390
Pro Willelmo de Monte Revelli. ― Rex omnibus, etc. salutem. Sciatis nos dedisse et concessisse, quantum in nobis est, pro nobis et heredibus nostris, dilecto et fideli nostro Willelmo de Monte Revelli illam placiam cum pertinenciis in Leyburna (1), in Vasconia, que fuit magistri Thome de Baynflet, defuncti, habendam et tenendam de nobis et heredibus nostris eidem Willelmo et heredibus suis in perpetuum, una cum vasa et kaya (2) et omnibus aliis rebus ad eandem placiam pertinentibus, reddendo nobis inde per annum, per manus constabularii nostri Burdegale qui pro tempore fuerit, unum par cyrotecarum albarum in festo Natalis Domini, pro omni servicio, exaccione et demanda. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, IX. die Junii.
(1)
Libourne, Gironde.
(2)
Voir Du Cange au mot Caya. (F.B. Kaagium seu Caagium, Tributum
pro fluviorum portibus quos nostri Quais vocant, exsolvendum.)
N° 395
Pro Luca de Thany de Bellomonte (1). ― Rex omnibus ballivis et fidelibus suis Vasconie ad quos, etc., salutem. Cum in curia dilecti et fidelis nostri Luce de Tany de Bellomonte (2) inter quosdam magnates de terre sua ibidem duellum sit vadiatum, ac locus duelli illius, de assensu predicti Luce, ad majorem securitatem ejusdem, assignatus sit extra feodum suum apud Burdegalam, nos, volentes idem duellum prout justum fuerit deduci et finem debitum sortiri, vobis mandamus quod magistro Poncio Amati, ballivo predicti Luce, et aliis ballivis suis ibidem, pro conservacione juris ejusdem Luce, in hac parte assistatis et eisdem consulentes sitis et auxiliantes, quociens ab eis super hoc fueritis requisiti, non permittentes dictum duellum indebite per aliquorum violenciam impediri. Nolumus autem per assignacionem duelli predicti factam in civitate nostra predicta et extra feodum prefati Luce et alias, juri suo in casu consimili aliquatenus pro judicari seu derogari. In cujus, etc. T.R. apud Langel., XVIII. die Julii.
(1)
Publié dans Rymer.
(2)
Beaumont, Dordogne, arr. Bergerac, que Luc de Tany convertit en bastide (le P.
Anselme, t. VII, p. 316).
N° 412
De compoto Bertrandi de Cyconiis audiendo. ― Mandatum est magistro Ade de Norff., constabulario Burdegale, quod finalem compotum, de toto tempore quo Bertrandus de Cyconiis fuit senescallus regis in Lemovicensi, Petragoricensi et Caturcensi diocesibus (1), de omnibus receptis suis et misis audiat, et de hiis que sibi debebuntur de racionabilibus misis suis et vadiis eidem indilate satisfieri faciat. T. ut sa. (T.R. apud Eboracum, XVII. die Augusti)
(1)
Il avait été nommé le 13 novembre 1269 (n° 254).
N° 431
Pro Gaillardo de Bovisvilla. ― Rex eidem senescallo in ducatu Aquitannie, vel cuicumque senescallo qui pro tempore fuerit, salutem. Quia reddidimus de gracia nostra speciali dilecto et fideli nostro Gaillardo de Bovisvilla illam medietatem communis quam pater ipsius G. aliquando habuit in castellania de Reillaco (1), ac de qua per ... (2), senescallum illustris regis Francie, tempore quo dictum commune in manu ipsius fuit, extiterat spoliatus, vobis mandamus quod eidem Gaillardo eandem medietatem communis predicti et eciam heredibus suis, singulis annis, faciatis habere. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, XVI. die Novembris.
(1)
Châtellenie à laquelle appartenait Saint-Félix et Saint-Cernin de Reillac,
Dordogne, arr. Sarlat, c. le Bugue.
(2)
Le nom est en blanc.
N° 432
Rex omnibus ad quos, etc. salutem. Sciatis quod cepimus homagium dilecti et fidelis nostri Gaillardi de Bovisvilla de castro et honore de Miromonte (1), exceptis mansis de Dompnio (2), de Podio, de Punguare (3) et de la Petite, de Veteri Monte (4), de Jorsak et de la Morenere, salvo jure nostro et alieno, si quod nobis vel aliis competat predictis val aliquo predictorum. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, XVI. die Novembris)
(1)
Tout près de Reillac se trouve Miremont, Dordogne, c. le Bugue.
(2)
Peut-être Dougnou, commune de Douville, c. Villamblard.
(3)
Peut-être Paunat, c. Saint-Alvère.
(4)
Sans doute Vielmont, noté par le vicomte de Gourgues (Dictionnaire
topographique de la Dordogne) dans la commune de Fleurac, c. le Bugue.
De anno nono (1280-1281)
N° 436
Pro Gaylardo de Bovisvilla. ― Rex omnibus ad quod, etc., salutem. Volentes dilecto et fideli nostro Gaillardo de Bovisvilla, domino de Miromonte (1), graciam facere specialem, concessimus eidem, pro nobis et heredibus nostris, quod ipsi et heredes sui, domini Mirimontis, sint de curia Vasatensi, de qua ipse et pater suus hactenus fuerunt, et per foros et consuetudines ejusdem curie regantur et judicentur, si hoc possit fieri sine prejudicio alieno. Concessimus eciam Gaillardo et heredibus suis, pro nobis et heredibus nostris, quod in castro et castellanio Miromontis non colligatur vel levetur focagium aliquod, eciam si alii de dicta curia focagium nobis vel heredibus nostris in terris suis concesserint, nisi de ipsius Gaillardi vel heredum suorum expressa processerit voluntate. Insuper reddidimus eidem Gaillardo, de gracia nostra speciali, medietatem communis in castellania de Rellyaco quam idem Gaillardus patrem suum percepisse multis temporibus asserebat, licet per inquisicionem quam ad instanciam ipsius Gaillardi super hoc fieri fecimus hoc modo debito non probasset. Quare omnibus ballivis et fidelibus nostris precipimus quod eundem Gaillardum super premissis de cetero nullatenus inquietent. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, XXIII. die Novembris, anno, etc. Et dupplicantur.
(1)
Voir plus haut n° 432.
N° 473
Pro Petro de Monte Revelli. ― Rex constabulario suo Burdegale qui nunc est vel qui pro tempore fuerit, salutem. Cum Petrus de Monte Revelli, fidelis noster, multa gravamina, dampna et injurias passus fuerit apud Kadilhac (1) et [in locis] aliis que a nobis advohat, per vicecomitem Fronciaci, comitem Petragorici et gentes eorum; et nos, ultra quadragintas marcas quas ei dedimus et solvi fecimus pro dampnis suis predictis, ad prosequendum et recuperandum jus nostrum et suum super predictis contra dictos vicecomitem et comitem et alios in curia domini regis Ffrancie, concesserimus eidem Petro, ad singula parlamenta in quibus prosequetur predicta, secundum consilium advocatorum et gencium nostrarum in dicta curia Ffrancie, quinquaginta libras turonensium, mandamus vobis quatinus eidem Petro vel suo mandato dictas quinquaginta libras, ut dictum est, habere faciatis; et vobis allocabuntur in compoto vestro. Durabunt presentes quamdiu placuerit voluntati. Datum ut sa. (Datum apud Westmonasterium, VIII. die Junii)
N° 491
Pro regina Anglie, matre regis. ― Rex senescallo suo in ducatu Aquitanie et ejus locum tenenti salutem. Cum per litteras nostras patentes (1) peo nobis et heredibus nostris concesserimus karissime matri nostre Alianore, regine Anglie, pedagium ville nostre Miremande, cum passagio curalli, nassis et parco nostro ejusdem ville, et omnibus juribus et pertinenciis suis, habendum et tenendum eidem matri nostre ad totam vitam suam, et executoribus testamenti sui post mortem ejusdem matris nostre, libera et quieta ab omnibus feodis, elemosinis, oneribus quibuscumque, que de predictis pedagio, passagio, nassis et parco exigi poterunt a quocumque, pro mille quadringentis et quinquaginta libris sterlingorum, donec iidem executores decem milia marcarum inde et de aliis que continentur in predictis litteris nostris patentibus eis inde confectis levaverint, ad execucionem testamenti predicti inde faciendam; et idem pedagium de elemosinis progenitorum nostrorum, regum Anglie, usque ad summam quadringentarum triginta et quinque librarum, sexdecim solidorum et octo denariorum turonensium, videlicet: de quadringentis libris turonensium abbatisse Fontis Ebrardi (2), [de] viginti libris arnaldensium, que valent sexdecim libras, tresdecim solidos et quatuor denarios turonenses, hospitali Roscedevallis (3), de viginti libris arnaldensium, que valent sexdecim libras tresdecim solidos et quatuor denarios turonenses, monialibus de Condomio (4), et de sexaginta solidis arnaldensibus, qui valent quinquaginta solidos turonensium, prius inde concessis oneretur, absque ducentis et viginti libris turonensium quas comes Petragoricensis de eodem pedagio exigit a nobis (5), sicut per extentam per dilectos et fideles nostros Gwitardum de Burgo et magistrum Adam de Norff. accepimus; et nos, in recompensacionem oneris predictarum quadringentarum triginta et quinque librarum, sexdecim solidorum et octo denariorum turonensium, concesserimus eidem matri nostre totam salinam nostram Agennensem cum omnibus pertinenciis suis, habendam et tenendam ad totam vitam suam et executoribus testamenti sui post mortem ejusdem matris nostre, pro quingentis libris turonensium, quamdiu pedagium predictum tenebunt juxta formam concessionis nostre eidem matri nostre inde facte; ita quod quadringente triginta et quinque libre, sexdecim solidi et octo denarii turonenses eidem matri nostre et executoribus suis predictis pro predicto onere de quo tenentur onerati inde remaneant, et ipsi nobis et heredibus nostris de residuis sexaginta et quatuor libris, tribus solidis et quatuor denariis turonensibus qui dictum onus excedunt singulis annis respondeant, et insuper satisfaciant abbatisse Fontis Ebrardi de pecunia quam de salina illa percipere debet annuatim, vobis mandamus quod eidem matri nostre vel ejus certo attornato, presencium exhibitori, nomine ejusdem matris nostre, de predicta salina cum omnibus pertinenciis suis plenam seisinam habere faciatis, habendam et tenendam eidem matri nostre et executoribus suis predictis in forma supradicta. In cujus, etc. T. ut. sa. (T.R. apud Westmonasterium, XII. die Julii)
(1)
Ms. patentibus.
(2)
Voir une lettre de l’abbesse de Fontevrault à Alfonse de Poitiers, du 29 juin
123, dans les Layettes du Trésor des chartes, t. III, n° 4059.
(3)
Ms. Rosse Devall (Roncevaux)
(4)
Voir un mandement d’Alfonse, comte de Poitiers, ordonnant de payer chaque
année, à la Toussaint, ex sororibus ordinis Sancti Clare de Condomio, in
pedagio nostro Marmande, viginti libras turonensium (A. Molinier,
Correspondance administrative d’Alfonse de Poitiers, t. I, p. 281).
(5)
Cette partie du péage de Marmande avait été assignée au comte de Périgord en
conformité avec un acte passé en 1271 par Alfonse, comte de Poitiers, et sa
femme (Bibl. nat., Périgord, t. IX, fol. 83 v°).
N° 506
Pro Willelmo de Monte Revelli. ― Mandatum est constabulario Burdegale quod in proximis futuris annis allocet Willelmo de Monte Revelli, custodi ballie que est inter duo maria, in firma ejusdem ballie, centum marcas quas rex ei concessit, tam pro bono et laudabili servicio suo regi diu impenso quam pro equis regis per ipsum diversis vicibus liberatis; et rex eas in compoto suo faciet allocari. T.R. apud Cantuariam, XII. die Augusti.
N° 511
Pro regina Anglie, matre regis (1). ― Rex senescallo suo Agennensi vel ejus locum tenenti, salutem. Cum per litteras nostras concesserimus karissime matri nostre Alianore, regine Anglie, pedagium ville nostre Miremande cum passagio curalli, nassis et parco nostro ejusdem ville, et omnibus juribus et pertinenciis suis, habenda et tenenda eidem matri nostre ad totam vitam suam et executoribus testamenti sui post mortem ajusdem matris nostre, libera et quieta ab omnibus feodis, elemosinis et oneribus quibuscumque, que de predictis pedagio, passagio, nassis et parco exigi poterunt a quocumque, pro mille quadringentis et quinquaginta libris sterlingorum, donec iidem executores decem milia marcarum inde, et de aliis que continentur in predictis litteris nostris patentibus eis inde confectis, levaverint ad execucionem testamenti predicti inde faciendam, et idem pedagium de elemosinis progenitorum nostrorum, regum Anglie, usque ad summam quadringentarum triginta et quinque librarum, sexdecim solidorum et octo denariorum turonensium, videlicet de quadringentis libris turonensium abbatisse Fontis Ebrardi, [de] viginti libris arnaldensium, que valent sexdecim libras et tresdecim solidos et quatuor denarios turonenses, hospitali Rossidevallis, de viginti libris arnaldensium, que valent sexdecim libras tresdecim solidos et quatuor denarios turonenses, monialibus de Condomio, et de sexaginta solidis arnaldensium, que valent quinquaginta solidos turonensium, prius inde concessis, oneretur, absque ducentis et viginti libris turonensium quas comes Petragoricensis de eodem pedagio exigit a nobis, sicut per extentam per dilectos et fideles nostros Guytardum de Burgo et magistrum Adam de Northfolch inde factam accepimus, nos, in recompensacionem ejusdem oneris quadringentarum triginta et quinque librarum, sexdecim sollidorum et octo denariorum turonensium, concessimus eidem matri nostre totam salinam nostram Agenensem cum omnibus pertinenciis suis, habendam et tenendam ad totam vitam suam et executoribus testamenti sui post mortem ejusdem matris nostre, pro quingentis libris turonensium, quamdiu pedagium illud tenebunt juxta formam concessionis nostre eidem matri nostre inde facte, ita quod quadringente et triginta et quinque libre, sexdecim solidi et octo denarii turonenses eidem matri nostre et executoribus suis predictis pro predicto onere, de quo tenentur onerati, inde remaneant, et ipsi nobis et heredibus nostris de residuis sexaginta quatuordecim libris, tribus solidis et quatuor denariis turonensibus qui dictum onus excedunt singulis annis respondeant, et insuper satisfaciant abbatisse Fontis Ebrardi, hospitali Rossidevallis et monialibus de Condomio de pecunia quam de salina illa percipere debent annuatim. Et si contigerit quod dictus comes Petragoricensis predictas ducentas et viginti libras turonensium, quas a nobis exigit de pedagio predicto, a nobis vel heredibus nostris recuperaverit, tunc a tempore recuperacionis illius eedem sexaginta et quatuordecim libre, tres solidi et quatuor denarii turonenses eidem matri nostre et executoribus suis predictis absque calumpnia nostri vel heredum nostrorum, quamdiu pedagium tenebunt antedictum, remaneant in parte satisfactionis predicte pecunie quam predictus comes de predicto pedagio recuperabit ; et nos et heredes nostri predicte matri nostre vel executoribus suis predictis de toto residuo pecunie predicte per predictum comitem sic recuperate satisfacere tenebimur alibi per presentes. Et ideo vobis mandamus quod eidem matri nostre vel certo procuratori suo de predicta salina cum omnibus pertinenciis suis plenam saisinam habere faciatis, habendam in forma predicta. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, XXIX. die Octobris, anno nono.
(1)
Comparer plus haut n° 491.
De anno decimo (1281-1282)
N° 516
Pro Hugone de Monte Menardi. ― Rex dilecto sibi magistro Stephano de la Ffyte, receptori redditum suorum Agenesii, salutem. Cum nos dilecto et fideli nostro Hugoni de Monte Menardi, militi, bastidam nostram de Villa Franchia (1) duxerimus committendam, ad vadia que custos predicte bastide percipere consuevit, que de redditibus nostris Agenesii volumus liberari, vobis mandamus quatinus predicta vadia, secundum quod senescallus noster Vasconie ordinaverit et vobis per litteras suas mandabit, eidem militi liberetis, una cum aliis vadiis que racione bastide Sancte Fidis (2) et de gracia per nos sibi facta percipere consuevit; et eadem in compoto vestro precipimus allocari. T. ut sa. (Datum apud Westmonasterium, XXIIII. die Novembris anno, etc., X°)
(1)
Villefranche-du-Queyran, Lot-et-Garonne, arr. Nérac, c. Casteljaloux. (F.B. Voir les commentaires de A. Vigié dans
son article Les bastides du Périgord et les roles gascons, bulletin de la SHAP,
tome XLVII, 1920, p 143-154, présenté sur ce site dans la rubrique Les archives
du Périgord dans les bulletins de la SHAP).
(2)
Saintee-Foy-la-Grande, Gironde, arr. Libourne.
N° 523
De bastida de Salvaterra commissa (1). ― Rex priori de Culturis (2), Vasateensis diocesis, salutem. Cum, racione juris quod dilecti et fideles nostri Johannes de Greilly et Alexander, dominus de Brageraco (3), in bastida nostra de Salvaterra asserunt se habere, de quibus per magistros Adam de Norff. [et] Johannem de Forgetis mandamus inquiri, ordinaverimus quod a constructione predicte bastide usque ad instans parlamentum nostrum post Pascham cessetur, et quod dicta bastida in eodem statu in quo nunc est usque ad predictum tempus remaneat, ut interim de jure eorumdem Johannis et Alexandri, qui predictam bastidam in prejudicium eorumdem asserunt esse factam, [inquiratur], de fidelitate et diligencia vestra plenius confidentes, predictam bastidam de Salvaterra vobis duximus committendam; et eandem usque ad tempus predictum in statu in quo nunc est custodiatis; ita quod redditus et exitus dicte bastide nomine nostro percipiatis, de eisdem constabulario nostro Burdegale respondentes. Et ideo tenore presencium habitatoribus dicte bastide et omnibus aliis subditis nostris firmiter injungendo mandamus quatinus super premissis et omnibus que ad premissa pertinent, vobis pareant et intendant, donec aliud a nobis receperint in mandatis. In cujus, etc. T. ut sa. (T.R. apud Westmonasterium, X. die Novembris)
(1)
Publié dans les Archives historiques de la Gironde, t. VII.
(2)
Coutures, Gironde, arr. la Réole, c. Monségur.
(3)
Alexandre de la Pébrée, seigneur de Bergerac par sa femme Marguerite, fille
d’Elie Rudel (voir plus haut n° 126).
N° 524
Pro Alexandro, domino de Brageriaco (1). ― Rex senescallo suo Vasconie et constabulario Burdegale, salutem. Supplicavit nobis dilectus et fidelis noster Alexander, dominus de Brageriaco, quod, cum ipse in certa summa pecunie nobis tenentur recione focagii terre sue nobis in Vasconia concessi, ac vos pecuniam illam liberari mandaveritis, et nos nobili Margarete, uxori sue, teneamur, ut asserit, in quadam summa pecunie, pro expensis per eandem factis in servicio nostro in guerra Bearnie, predictam summam pecunie nobis debitam in expensis predictis uxoris sue compensare velimus; quare vobis mandamus quatinus, cum vobis constiterit de predicta summa pecunie racione focagii debita, eandem in expensis predicte uxoris sue compensetis, recipientes litteras patentes ab eodem quod eadem uxor sua eandem summam pecunie eidem Alexandro compensatam [et] quietatam in expensis predictis quas petit a nobis, allocabit, et de dicta summa nos faciet esse quietos; et vos vel alter vestrum factum hujusmodi exequatur, cessantes penitus ab inquietacione dicti Alexandri super summa racione dicti focagii petenda. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, XXV. die Novembris.
(1)
Ms. Brezerico, ici comme trois lignes plus loin.
N° 527
De inquisicione facienda de bastida de Salvaterra. ― Rex dilectis clericis suis magistris Ade de Norff. et Johanni de Fforgetis, salutem. Cum dilectus et fidelis noster Johannes de Greilly et Alexander, dominus de Bregeraco, bastidam nostram de Salvaterra, eo quod eandem cum pertinenciis de feodo suo esse proponunt, in prejudicium ipsorum esse asserant inchoatam, supplicantes ut eandem bastidam cessari faciamus, donec de jure eorumdem plenius fuerit inquisitum, nos, eorumdem peticionibus inclinati, ordinavimus quod dicta bastida in statu quo nunc est usque ad proximum parleamentum nostrum post Pascham remaneat, et de jure eorumdem Johannis et Alexandri et aliorum qui se ibidem habere jus asserunt inquiratur; et ideo, de fidelitate vestra plenius confidentes, vobis precipimus et mandamus quatinus ad predictam bastidam de Salvaterra personaliter accedentes, de jure eorumdem Johannis et Alexandri et omnium aliorum qui se in dicta bastida jus habere contendunt, et Jordani de Podio et nostro, vocatis quorum interest, tam super possessione, proprietate, alta vel bassa justucia, feodo, quam super aliis que expedire videritis, inquiratis plenius veritatem; et quid super hoc inveneritis, ad dictum parleamentum nobis fideliter haberi faciatis. Mandamus eciam omnibus ballivis et subditis nostris tenore presencium ut in hiis que ad premissa pertinent vobis pareant et intendant. In cujus, etc. Datum ut sa. (Datum apud Westmonasterium, XXVIII. die Novembris)
N° 530
Pro Luca de Thany et gentibus suis. ― Rex senescallo suo in ducatu Aquitanie et ejus locum tenentibus in Burdegalensi et Vasatensi, Petragoricensi et Agennensi partibus, et aliis ballivis suis ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Mandamus vobis et vestrum cuilibet quatinus non impediatis gentes dilecti nostri Luce [de] Tany, militis, quominus possint, prout justum est, suum judicium prolatum contra Guillelmum de Birone, Gastonem et Petrum de Gontaldo, fratres (1), et eorum fidejussores, de quadam compulsione in personis (2) et rebus eorum facienda, quia defecerunt in prosecucione cujusdam duelli quod firmaverant, et verborum que proposuerant hinc et inde, ut dicitur, execucioni debite demandare, et sua jura optinere, set ad hoc presteris, quantum poteritis secundum justiciam, ubicumquem potestate nostra, dicto Luce et suis gentibus, vestrum consilium et juvamen. In cujus, etc. Datum apud Kemeseye (3), XXVII. die decembris.
(1)
Guillaume de Biron est qualifié « damoiseau » dans un acte d’hommage
et d’aveu de 1286 (Bibl. nat. Périgord, t. XII, fol. 5 v°). Pierre de Gontaud,
écuyer est qualifié « sire de Biron » en 1285. (ibid., t. X, fol. 81
v°).
(2)
Ms. prisonis.
(3)
Kempsey, comté de Worcester.
N° 565
De Petro de Monte Revelli. ― Rex dilecto, etc., Petro de Monte Revelli, salutem. Litteras vestras recepimus et audivimus que nobis per easdem scribere voluistis; verum, quia de consiliariis nostris aliquos qui de rebus et negociis parcium Vasconie haberebt noticiam juxta nos non habuimus tunc presentes, vobis responsum dare non potuimus illa vice super hiis que mandastis, set cum senescallo nostro predictarum et cum aliis consiliariis nostris et fidelibus nostris ibidem deliberatis in premissis et tractatum habeatis cum eisdem, faciendo quod pro bono pacis decreverint faciendum. T. ut sa. (T.R. apud Divises, XIII. die Aprilis)
N° 600
Rex dilectis clericis suis magistris Johanni de Fforgeti, Raymundo de La Fferer. et Bernardo Ffabri, etc. Cum nuper injunxerimus dilecto nobis in Christo abbati Sancti Ffremerii quod in loco Salveterre, quem abbas monasterii Blavimontis (1) et Jordanus de Podyo nobis dederant, quandam bastidam quam bone memorie Petrus, predecessor suus, ad mandatum nostrum inceperat, fieri faceret, et postmodum, pro eo quod dilecti et fideles nostri Johannes de Greilly et Alex[ander] de Brigeriaco bastidam illam in prejudicium ipsorum fuisse dixerant inchoatam, ejusdem bastide ulteriorem factionem suspendi fecerimus ad tempus, et inquestam fieri de jure eorumdem Johannis et Alexandri et omnium aliorum qui se ibidem jus habere dicebant; per quam quidem inquestam per dilectos et fideles nostros magistros Adam de Norfolch. et Johannem de Fforgetis, vocatis coram eis omnibus quos negocium illud tangebat et qui inqueste illi interesse volebant, cum debita juris sollempnitate factam et per eosdem magistros Adam et Johannem nobis transmissam ac diligenter inspectam et examinatam, lucide compertum fuit quod illi qui se opposuerunt bastide predicte nichil pro se habebant seu probare potuerant, licet super hoc coram inquisitoribus predictis testes quos voluerant produxissent, per quod bastida illa, sicut eam fieri precepimus, fieri non poterat aut debebat, nisi quod duodecima vel decima pars ejusdem bastide sita est in solo Athalasie (2), que fuit uxor Rudelli de Brigeraco, per quod predicto abbati Sancti Ffremerii dedimus in mandatis quod ipse bastidam illam, quam ex causis premissis sine alia injuria alicui facienda facere possumus, compleri et manuteneri faciat, prout incepta est et prout ad opus nostrum et hominum nostrorum de bastida illa magis viderit expedire, nos, per bastidam illam nemini injuriari volentes, vobis mandamus quod vos omnes vel duo vestrum, assumpto vobiscum predicto abbate Sancti Ffremerii, quem custodem nostrum illius bastide deputavimus, ad locum bastide predicte personaliter accedatis, et solum illud predicte Athalasie, in quo decima vel duodecima pars dicte bastide est, sicut premittitur, inchoata, videatis et de aliis terris predicti abbatis Balvimontis et Jordani, qui locum ad bastidam illam faciendam ibidem in terris suis nobis dederunt, justam et debitam recompensacionem per escambium vel alio modo, si predicta Athalasia voluerit, nomine nostro assignari et habere faciatis, prout ad utilitatem suam et habitatorum ejusdem bastide magis videritis convenire, salvis semper nobis actionibus nostris versus eandem Athalasiam competentibus, cum inde loqui voluerimus versus eam; et si forsam eadem Athalasia pro solo suo predicto alias terras ibidem in escambium admittere noluerit, tunc bastidam predictam ex alia parte ejusdem bastide in solo predictorum abbatis Blavimontis et Jordani fieri, et dictam decimam seu duodecimam partem soli predicte Athalasie, in qua dicta pars bastide sita est, restitui faciatis eidem; et de consilio predicti abbatis Sancti Ffremerii provideri faciatis de libertatibus et liberis consuetudinibus quas habitatores ejusdem bastide et burgenses nostri ibidem habere, et quibus uti et gaudere possint, ad securitatem illorum et commodum nostrum; et de libertatibus et consuetudinibus illis, cum inde per vos provisum fuerit, nobis distincte et aperte sub sigillis vestris vel sigillis duorum vestrum constare faciatis, ut nos super libertatibus et liberis consuetudinibus illis eis litteras nostras patentes fieri faciamus. Datum ut supra. (Datum apud Cestriam, IIII. die Julii)
(1)
La Gallia christiana (t. I, col. 1217) marque un Guillaume 1er abbé
de Blazimont (Gironde, arr. la Réole, c. Sauveterre) en 1267 et en 1306.
(2)
Voir plus loin le n° 763, où elle est appelée Thalesia.
N° 603
De potestate data componendi cum vicecomite de Fonciaco. ― Rex omnibus, etc., salutem. Sciatis quod dilectis et fidelibus clericis nostris magistro Bonetto de Sancto Quintino, Reymundo de Fferariis et Bernardo Fabri, vel duobus ex ipsis quos presentes esse contigerit, damus potestatem componendi pro nobis cum vicecomite de Ffronciaco super omnibus querelis quas habet contre nos, vel nos contra ipsum, excepta questione quam contra ipsum et communitatem Petragoricensem movimus in curia Ffrancie, super feodo et justiciam castri de Ffronciaco et pertinenciarum ejusdem, ratum habituri quicquid per ipsos, vel duos ex ipsis actum fuerit in premissis. Et composicionem factam per ipsos, ut dictum est, ratificare et confirmare promittimus bona fide. In cujus, etc. Datum ut sa. (Datum apud Cestriam, XX. die Junii)
VIII
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I undecimo.
(1282-1283)
N° 617
De composicione facienda inter regem et comitem Petragoricensem. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod nos dilecto clerico nostro magistro Bonetto de Sancto Quintino, in ecclesia Lemovicensi archidiacono, damus potestatem tractandi et ordinandi, cum comite Petragoricensi, de composicione inter nos et ipsum facienda de omnibus in quibus idem comes nobis tenetur, et reconciliandi ipsum comitem ad pacem et graciam nostram, cum idem comes secundum ordinacionem ejusdem Bonetti fecerit gratum nostrum. In cujus [etc.], duraturas quousque eas duxerimus revocandas. Datum ut supra. (Datum apud Rothelan, V. die Decembris)
N° 667
Pro Willelmo Amanevi. ― Rex omnibus, etc., salutem. Cum Reymundus, quondam vicecomes de Ffronciaco, castrum suum de Fronciaco cum pertinenciis de comite Petragoricensi advocaverit, quod de feodo nostro existere asserimus, ac Willelmus Amanevi, ejusdem vicecomitis filius et heres, ad graciam nostram venerit, nos, de speciali gracia, eidem concedimus ut, si feodum predicti castri per aliquam viam ad nos redire contigerit, nullum sibi vel heredibus suis super proprietate dicti castri occasione predicte advocacionis fiat prejudicium, nec propter hoc nobis vel heredibus nostris incidere valeat in commissum. In cujus, etc. Datum apud Aberconwey in Snandon, XXIIII. die Aprilis.
N° 711
Pro Willelmo de Lunaz. ― Rex omnibus, etc., salutem. Donacionem et concessionem quas dilectus et fidelis noster Willelmus de Monte Revelli fecit Willelmo de Lunaz (1), de terra que fuit Bertrani de Fageroles (2) cum pertinenciis in diocesi Agennensi, quam quidem terram prefatus Willelmus de Monte Revelli prius habuit de dono nostro, ratas habentes et gratas, eas pro nobis et heredibus nostris, quantum in nobis est, prefato Wilelmo de Lunaz et heredibus suis concedimus et confirmamus, prout carta prefati Willelmi de Monte Revelli quam predictus Willelmus de Lunaz inde habet recionabiliter testatur. In cujus, etc. T. ut sa. Canc[cellarius] mand[avit], ut sa. (T.R. apud Kaernarvan, XV. die Julii)
(1)
Lunas, Dordogne, arr. Bergerac, c. la Force.
(2)
Ce personnage est appelé Bertrand de Falgariis dans d’autres actes des roles
gascons.
N° 713
De ordinacione inter regem et Margaretam de Turona, etc. ― Rex omnibus, etc., salutem. Noveritis quod, cum ad amputandam tocius materie discordiam inter nos et dilectam ac fidelem nostram Margaretam de Turona, dominam Brageriaci et Genciaci, eadem Margareta nos impetente de terra Baianegii (1) et quibusdam rebus aliis, de consensu dilectorum et fidelium nostrorum Galfridi de Genevilla, militis, et Antonii Bek., clerici, et consilii nostri Vasconie, utilitate nostra et dicte Margarete pensatis, inter dilectum et fidelem nostrum Johannem de Greylly, militem, senescallum nostrum Vasconie, pro nobis et nostris heredibus, ex una parte, et inter dictam Margaretam pro se et suis heredibus, ex altera, preinquisita per magistrum Bonettum de Sancto Quintino, dilectum clericum nostrum, super jure nostro et dicte Margarete in dicta terra et aliis contenciosis, diligencius veritate, ordinatum fuerit, prout ex assercione dictorum Galfridi, Antonii et Johannis accepimus, quod dicta Margareta, pro se et heredibus suis, habent et perpetuo possideat pleno jure quicquid nos habemus vel habere possumus seu debemus in bastida de Rocapina (2), et in omnibus juribus et pertinenciis suis, et in villa de Yssigiaco (3), et in tota terra de Baianesio (4), et in cabana (5) et herbagio dicte terre, et in omnibus juribus et pertinenciis eorumdem, sine juris prejudicio alieni; ita quod ipsa Margareta a nobis et nostris heredibus et successoribus predicta teneat in feudum, una cum aliis feudis suis, et quod predicta Margareta, pro se et suis heredibus, det et concedat nobis et nostris imperpetuum, ad faciendum nostram omnimodam voluntatem, quicquid juris, proprietatis, possessionis dominii, seu deverii cujuscumque habet vel habere potest quoquomodo in villis et parrochiis de Naussanas (6), de Bana, de Monte Canino (7), integraliter, et in villis et parrochiis de Monsac et de Periun (8), secundum terminos subscriptos: videlicet de mota vocata del Charonluer, secundum quod rectius itur ad pontem vulgariter appellatum de La Cabana (9) versus Bellum Montem (10), et exinde secundum quod gocile rectius procedit sub ecclesia de Pinu versus motam vocatam de Lopdac, et de eadem mota, prout rectius itur versus petram vocatam Poussinera, et exinde prout rectius itur ad fontem de La Vacheressa et exinde secundum quod rivus, qui derivatur a dicto fonte, descendit et vadit ad rivum vocatum del Coson (11), et exinde secundum quod idem rivas del Coson descendit et cadit in fluvium Dordonie; ita quod illa mnia, que ex illis terminis predictis sunt iatus versus Bellum Montem, sunt nostra, et cetera omnia versus Cunhac intus ab illis terminis dicte Margarete et heredibus suis perpetuo remanebunt, nos, pro nobis et nostris heredibus, dictam ordinacionem gratam et ratam habemus et tenore presencium confirmamus, et volumus ac concedimus ut quicquid in contentis in dicta ordinacione habere possumus et debemus secundum eandem ordinacionem dicta Margareta habeat et possideat pleno jure; ac mandamus senescallo predicto et aliis ballivis nostris, qui nunc sunt vel pro tempore fuerint in dictis partibus, per presentes, quod dictam Margaretam et heredes suos faciant predicta ordinacione gaudere. In cujus rei testimonium has litteras nostras patentes dicte Margarete fieri fecimus, sigilli nostri munimine roboratas. Datum ultimo die Augusto.
(1)
Bajanès, territoire aux environs d’Issigeac, Dordogne.
(2)
Roquepine, commune de Sainte-Radegonde (Dordogne, arr. Bergerac, c. Issigeac).
(3)
Issigeac.
(4)
Territoire de Bajanès, comme plus haut.
(5)
Ce mot est sans doute un nom commun, dont le sens est obscur, et non pas un nom
de lieu.
(6)
Naussanes, Dordogne, arr. Bergerac, c. Beaumont.
(7)
Banes-sur-Couze et Montcany, commune de Beaumont.
(8)
Monsac, c. de Beaumont, et Peyroux près Monsac ?
(9)
La Cabane, nom de lieu fréquent en Périgord. (Vte de Gourgues, Dict. topogr. de
la Dordogne).
(10)
Beaumont, Dordogne, arr. Bergerac.
(11)
La Couse, petit affluent de gauche de la Dordogne.
N° 714
Serenissimo principi domino suo Edwardo, Dei gracia regi Anglie, domino Hibernie, duci Aquitanie, Johannes de Greilly, miles, senescallus suus Vasconie, cum devocione debitum famulatum. Cum nobilis domina Margareta de Turenna, domina Brageriaci et Genciaci, vobis jamdudum jam conquesta fuisset quod de terra de Bayanes et de vaccaria et de cabana in dicta terra de Bayanes existentibus per senescallum vestrum disseisita fuisset, petens se restitui de premissis, et vos per vestras patentes litteras nobis dederitis in mandatis ut premissa restitui faciamus eidem, prout in eisdem litteris continetur, majestatis vestre noverit celsitudo quod, de consensu dominorum Galfridi de Gyenvilla, militis, et Antonii Bek. et consilii vestri Vasconie, ad tocius materie discordiam amputandam, utilitate vestra et tranquillitate dicte domine pensatis, inter nos pro vobis et dictam dominam pro se et heredibus suis per magistrum Bonettum de Sancto Quintino, clericum vestrum, archidiaconum in ecclesia Lemovicensi, per eundem, super jure vestro et dicte domine inquisita diligencius veritate, ordinatum extitit in hunc modum: videlicet quod dicta domina pro se et heredibus suis habeat et perpetuo possideat pleno jure quicquid vos habetis vel habere poteratis seu debebatis in bastida de Rocapina, et in omnibus juribus et pertinenciis suis, et in villa de Issigiaco, et in tota terra de Bayanesio, et in cabana et herbagio dicte terre, et in omnibus juribus et pertinenciis eorundem, sine juris prejudicio alieni; ita quod predicta a vobis et vestris successoribus teneat in feudum, una cum aliis feudis suis, et quod predicta domina pro se et heredibus suis det et concedat vobis et vestris imperpetuum [ad] vestram omnimodam voluntatem quicquid juris, proprietatis, possessionis, dominii, seu deverii cujuscumque habet vel habere potest quoquo modo, in villis et parrochiis de Nausanas, de Bana, et de Monte Canino integraliter, et in parrochiis de Monsac et de Pinu, secundum terminos subscriptos: videlicet de La Mota del Charonluer, secundum quod rectius itur ad pontem vulgariter appellatum de La Cabana versus Bellum Montem, et exinde secundum quod gocile rectius procedit sub ecclesia de Pinu versus La Mota de Lopdac, et de predicta mota prout rectius itur versus Petram Pousineira, et exinde prout rectius itur ad fontem de la Vaccaressa, et exinde secundum quod rivus dicti fontis vadit seu dirivatur ad rivum del Coson, et exinde secundum quod dictus rivus del Coson cadit in fluvium Dordonie; ita quod illa omnia que ex illis terminis sunt assignata intus versus Bellum Montem vestra sunt, et cetera omnia versus Cunhac intus ab illis terminis dicte domine et heredibus suis perpetuo remanebunt. Hanc vero ordinacionem, predictorum consilio, cum predicta domina fecimus, si vestre placuerit majestati; et nobis ac toti consilio predicto videtur, omnibus circumstanciis pensatis que circa premissa poterant evenire, quod dicta composicio cedet ad vestrum et vestrorum commodum et honorem. Quare majestatis vestre celsitudo provideat quid super hoc sit agendum. (Datum ultimo die Augusti)
N° 735
Pro Willelmo de Monte Revelli. ― Rex eidem, salutem. Allocate dilecto et fideli nostro Willelmo de Monte Revelli, ballivo nostro inter duo maria, in exitibus ballivie sue, sexaginta marcas in quibus ei tenemur pro equis quos eminus ab eodem. T. ut supra. (T.R. apud Acton Burnel, XXI. die Octobris). Et fuerunt patentes.
[Biffé] Vacat quia
restituta fuit littera et cancellata. Et memorandum quod iste due littere,
cancellate, mutate fuerunt, prout patet in rotulo Vasconie de anno XIII.
IX
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I duodecimo.
(1283-1284)
N° 754
De feodis in manum mortuum
alienatis in manum regis seisiandis. ― Rex omnibus ad quos, etc.,
salutem. Sciatis quod nos ad saisiandum et ponendum ad manum nostram, secundum
statutum curie Ffrancie, nobilia feuda que in feudis et retrofeudis nostris
alienata et in manu mortua seu ignobili posita sunt, dilectos et fideles
nostros senescallum nostrum Petragoricensem et magistrum Bonettum de Sancto
Quintino, in ecclesia Lemovicensi archidiaconum, in Caturcensi, Petragoricensi
et Lemovicensi diocesibus tenore presencium assignamus, dantes eisdem speciale
mandatum ut eadem feuda in manu nostra teneant, donec aliud a nobis receperint
in mandatis. In cujus, etc. T. ut sa. (Datum
apud Vasatum, III. idus Julii, anno domini M° CC° octogesimo terio)
N° 756
De potestate data componendi cum mercatoribus de Brageriaco super custuma et pedagio de Leyburna. ― Rex omnibus ad quos presens scriptum, etc., salutem. Sciatis quod nos dilectis et fidelibus nostris magistro Bonetto de Sancto Quintino, Johanni de Fforgetis, Reymundo de Fferrar., vel duobus illorum quos presentes esse contigerit, plenam potestatem et speciale mandatum compromittendi, paciscendi, et componendi cum mercatoribus de Brageriaco et aliis qui contra nos causam movent in curia Ffrancie super custuma et pedagio ville de Leyburna, concedimus pro nobis et heredibus nostris, ratum habituri quicquid per ipsos vel duos illorum nomine nostro actum fuerit in premissis. In cujus, etc. T. ut sa. (Datum apud Vasatum, III. idus Julii, anno domini M° CC° octogesimo terio)
N° 763
De componendo cum domina Thalesia
super hiis que habet in bastida de Salva Terra. ― Rex dilectis et
fidelibus suis abbait de Sancto Ffremario, magistris Bonetto de Sancto Quintino
et Johanni de Fforgetis, clericis, salutem. Ut cum nobili domina Thalesia (1),
de hiis que habet in bastida nostra de Salva Terra componere per viam donacionis,
vendicionis, seu permutacionis, seu alio quocumque modo nostro nomine valeatis,
vobis tenore presencium concedimus potestatem, ratum habituri quicquid per vos
vel duos vestrum actum fuerit in premissis. In cujus, etc. Datum ut sa.
(Datum apud Vasatum, III. idus Julii, anno domini M° CC° octogesimo
terio)
(1)
Voir plus haut n° 600.
N° 790
De fine recipiendo super feodis alienatis in manu mortua. ― Rex omnibus, etc., salutem. Sciatis quod nos ad recipiendum finem seu composicionem nostro nomine super feodis et retrofeodis nostris in Lemovicensi, Petragoricensi et Caturcensi diocesibus, alienatis in manu mortua vel ignobili, secundum statutum curie Francie, dilectos nostros senescallum nostrum predictarum diocesium et magistrum Bonettum de Sancto Quintino tenore presencium assignamus, ratum habituri quicquid in premissis per eosdem factum fuerit. In cujus, etc. Datum apud Burton super Trentam (1), XXII. die Februarii [1284].
(1)
Burton-upon-Trent, comté de Stafford.
N° 802
Pro Henrico Le Waleys, de castro de Podio Guillelmi, cum bastidis, etc., ei commissis. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod nos pro nobis et heredibus nostris tradimus et concedimus ad firmam dilecto nostro Henrico Le Waleys, civi Londonie (1), pro se et heredibus ac assignatis suis recipienti, castrum nostrum e Podio Guillelmi (2) cum bastidis nostris de Ffonroqua (3), de Belloloco (4) et de Villafranca (5), que fuit in honore ejusdem castri; item bastidam nostram de Bellomonte (6), cum alia bastida nostra eidem vicina, vocata Sancti Johannis de Moleriis (7); item bastidam nostram de Lindia (8), cum communi de Clarencio (9), de Bassaco (10), de Sancto Avito Seniore (11), et aliorum locorum qui sunt in honore dudum per nos eidem bastide nostre de Lindia assignata; item terras et tenementa nostra de Goosse (12), de Senhas (13) et de La Bene (14), cum omnibus juribus et pertinenciis castri, bastidarum, terrarum et tenementum predictorum, sit in jurisdictionibus et justicia alta et bassa inmediate vel mediate et in casibus consuetis per ministros nostros parcium Vasconie in firmis excipi, sive in aliis casibus excercenda, sit in communi, pedagiis, leidis, feodis, censibus, questis, albergatis, sive sit in rebus aliis, quocumque nomine censeantur, custodienda, habenda, tenenda et regenda per ipsum Henricum et suos, ut dictum est, sub senescallo nostro in ducatu Aquitanie et ejus locum tenentibus inmediate, de festo Nativitatis beati Johannis Baptiste proximo preterito usque ad decem annos continuos et completos; reddendo inde nobis et heredibus nostris apud Londoniam ad scaccarium nostrum idibem, quolibet anno, centum et septuaginta libras sterlingorum: medietatem de hoc primo anno in instanti festo Annunciacionis beate Marie, et aliam medietatem in festo sancti Michaelis Septembris subsequenti, et sic deinceps aliis annis; et ita quod de exitibus pedagii de Clarencio quod tenemus, quamdiu in manu nostra et sua pro nobis fuerit, necnon de incurrimentis rerum inmobilium, si qui evenerint, constabulario nostro Burdegale vel alii mandato nostro respondeat et satisfaciat, quandocumque super hoc requireretur: et ita quod omnia supradicta in eo statu vel meliori quo predicta tradimus et ipse receperit, restituat nobis et nostris, finito suo tempore decennii supradicto, salvis casibus fortuitis, sine culpa ipsius. Et nos premissa eidem Henrico et suis tenemur usque ad dictum decennium garentire. Et mandamus per presentes omnius quorum interest ut, quantum ad premissa pertinet, eidem Henrico et suis, suove mandato, pareant et intendant. In cujus, etc. T.R. apud Kaernarvan, XVI. die Julii.
(1)
Ce personnage a déjà été nommé. Voir, par exemple les n° 32, 407, 428 (non retranscrits car n’ayant pas de rapoort
avec le Périgord).
(2)
Puy-Guilhem, Dordogne, arr. Bergerac, c. Sigoulès.
(3)
Fonroque, c. Eymet.
(4)
Beaulieu, commune d’Anesse-et-Beaulieu, c. Saint-Astier ? (F.B. Voir les commentaires de A. Vigié dans
son article Les bastides du Périgord et les roles gascons, bulletin de la SHAP,
tome XLVII, 1920, p 143-154, présenté sur ce site dans la rubrique Les archives
du Périgord dans les bulletins de la SHAP).
(5)
Villefranche-de-Longchapt, arr. Bergerac ?
(6)
Beaumont, ibid.
(7)
Molières, c. Cadouin.
(8)
Lalinde, arr. Bergerac.
(9)
Clérans, c. Lalinde
(10)
[Beauregard-et-]Bassac, c. Villamblard.
(11)
Saint-Avit-Sénieur, C. Beaumont.
(12)
Gosse, Landes, arr. Dax, c. Saint-Vincent-de-Tyrosse.
(13)
Saint-Martin-de Saignaux, ibid.
(14)
Labenne, ibid.
N° 803
Et mandatum est senescallo regis ducatus predicti et constabulario regis Burdegale quod ambo, vel eorum alter, alterum super hoc non expectans, omnes fructus qui recepti fuerint de predictis concessis ad firmam a dicto festo Nativitatis beati Johannis Baptiste proximo preterito, usque ad tempus quo dictus Henricus vel suum mandatum obedienciam et seisinam habuerit predictorum, eidem Henrico suove mandato restituant et restitui faciant integre, sine dilacione et difficultate quacumque. Et rex gratum habet. Datum ut supra. (T.R. apud Kaernarvan, XVI. die Julii). Et sunt littere patentes.
N° 804
Et mandatum est militibus, domicellis, consulibus, probis hominibus, habitatoribus et tenenciariis castri de Podio Guillelmi, bastidarum de Ffonroqua, de Belloloco, de Villafranca, de Bellomonte, Sancti Johannis de Moleriis, de Lindia, terrarum et tenemnetorum de Goosse, de Senhaus, et de la Bene, et honorum ac pertinenciarum predictorum locorum, terrarum et tenementorum, et aliis omnibus quorum interest et interesse potest, ad quorum noticiam presentes littere pervenerint, quod in omnibus que ad premissa pertinent dicto Henrico et suo mandato usque ad dictos decem annos completos, tanquam ballivo ipsorum sub senescallo regis ducatus predicti et ejus locum tenente, postquam presentes litteras vel ejus mandatum eis exhibuerit et eorum obedienciam de predictis requisierit, per omnia parere curent. Datum ut sa. (T.R. apud Kaernarvan, XVI. die Julii). Et sunt littere patentes.
N° 812
Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Cum per litteras nostras patentes ad quietem et tranquillitatem ac utilitatem karissime matris nostre Alianore, regine Anglie, et nostram, dederimus et concesserimus eidem matri nostre, pro nobis et heredibus nostris, pedagium ville nostre de Mirmannde (1), tam per terram quam per mare, una cum passagio curalli et nassis et prato nostro ejusdem ville, cum omnibus juribus et pertinenciis suis, et cum omnimodis libertatibus, jurisdictionibus, dominiis, et aliis ad predicta pedagium, passagium, nassas, et pratum qualitercumque pertinentibus, habenda et tenenda pro mille quadringentis et quinquaginta libris sterlingorum eidem matri nostre ad totam vitam suam, et executoribus testamenti sui post mortem ejusdem matris nostre, libere et quiete ab omnibus feodis et elemosinis ac oneribus quibuscumque, que de predictis pedagio, passagio, nassis et prato exigi poterunt a quocumque; et insuper concesserimus eidem matri nostre quod, si alique elemosine, feoda, vel onera dictis pedagie, passagio, nassis et prato quoquo modo incumberent, que aliqui vel aliquis occasione quacumque petere possent vel posset ab eadem matre nostra vel executoribus testamenti sui, racione pedagii, passagii, nasse, et prati eorumdem, quod nos vel heredes nostri omnes hujusmodi elemosinas, feoda et onera sustineremus, et ipsam matrem nostram et executores testamenti sui inde indempnes conservaremus, et ipsos defenderemus contra omnes; ita quod pro summa elemosinarum, feodorum, vel onerum, de qua eandem matrem nostram vel executores testamenti sui occasione pedagii, passagii, nasse, et prati predictorum, ut predictum est, onerari contigerit, ipsi matri nostre vel executoribus suis in terris vel redditibus in Anglia vel in Agenesio per legalem extentam, racionabilem recompensacionem sine dilacione habere faceremus; ac idem pedagium versus diversos usque ad summam sexcentarum quinquaginta et quinque librarum, sexdecim solidorum et octo denariorum turonensium oneretur: videlicet versus abbatissam Fontis Ebroldi in quadringentis libris turonensium, comitem Petragoricensem in ducentis et viginti libris turonensium, hospitalem de Rossidevalle in viginti libris arnaldinorum, qui valent sexdecim libras, tresdecim solidos et quatuor denarios turonensium, moniales de Condomio in viginti libris arnaldinorum, qui valent sexdecim libras, tresdecim dolidos et quatuor denarios turonensium, et priorem de Garica (2) in sexaginta solidis arnaldinorum, qui velent quinquaginta solidos turonensium, sicut per extentam per dilectos et fideles nostros Guytardum de Burgo et magistrum Adam de Norff. inde factam accepimus, nos, in recompensacionem eorumdem onerum sexcentarum et quinquaginta et quinque librarum, sexdecim solidorum et octo denariorum turonensium, eidem matri nostre et executoribus testamenti sui post mortem ejusdem matris nostre, sexcentas quinquaginta et quinque libras, sexdecim solidos et octo denarios turonensium concedimus et assignamus pro nobis et heredibus nostris, percipiendas et habendas annuatim de custumis nostris Burdegale, videlicet unam medietatem in festo Purificacionis beate Virginis, et aliam medietatem in festo apostolorum Philippi et Jacobi (3), quamdiu pedagium illud tenebunt, juxta formam concessionis nostre eidem matri nostre inde confecte. In cujus, etc. T.R. apud [Overton], XXVII. die Septembris. Et dupplicantur.
(1)
Voir plus haut, n° 491 et 511.
(2)
Notre-Dame de Garrigues, prieuré de l’ordre de Grandmont (Durengues, Pouillé
historique du diocèse d’Agen, p. 566).
(3)
Cette fête tombe le 1er mai.
X
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I tercio
decimo.
(1284-1285)
N° 856
Pro habitatoribus ballive [Ville] Franche. ― Rex eisdem, salutem. Vobis committimus et mandamus quatinus, inquisicione per vos vel per alterum vestrum cum magistro Bonetto facta contra Hugonem de Monte Maynardi, militem (1), et suos in balliva Ville Franche (2), Petragoricensis diocesis, et de hiis que inveneritis emendanda, factis emendis habitatoribus dicte ballive, de ballivo provideatis, prout nobis et ipsis habitatoribus videbitis expedire, ita quod idem ballivus senescallo nostro Vasconie in omnibus sit obediens et intentus. Vobis enim vel duobus vestrum, ut dictum est, super hiis committimus potestatem, et precipimus omnibus subditis nostris ut in hiis vobis obediant et intendant. In cujus, etc. (apud Westmonasterium, IIII. die Junii)
(1)
Voir plus haut n° 516.
(2)
Villefranche-de-Belvès, Dordogne, arr. Sarlat. (F.B. Voir les commentaires de A. Vigié dans son article Les bastides
du Périgord et les roles gascons, bulletin de la SHAP, tome XLVII, 1920, p
143-154, présenté sur ce site dans la rubrique Les archives du Périgord dans
les bulletins de la SHAP).
N° 884
Pro Elia de Castellione (1). ― Rex eidem senescallo, salutem. Mandamus vobis quatinus, omni dilacione remota, restituatis seu restitui faciatis Elye de Castellione, militi, vel mandato suo, manerium de Gaumaria cum omnibus suis pertinenciis et omnibus inde perceptis a tempore seisine vestre citra. Tradatis eciam eidem Elye castrum et castellaniam de Podio Normanni (2) cum omnibus suis pertinenciis, habenda et tenenda per ipsum juxta ordinacionem nostram in litteris nostris sibi concessis, quas penes ipsum volumus remanere, contentam, de cujus ordinacionis recognicione et approbacione suas litteras nobis concessit quas penes nos retinemus et habemus; et de perceptis exinde a tempore ultime seisine vestre citra satisfactionem plenam sibi fieri faciatis, et in premissis de cetero non impediatis eundem contra tenorem ordinacionis nostre predicte. In cujus, etc. Datum apud Westmonasterium, VI. die Junii.
(1)
Publié dans les Arch. histor. de la Gironde, t. VII, p. 158.
(2)
Puynormand (Gironde, arr. Libourne, c. Lussac). Près de Puynormand se trouve le
hameau de la Garnière. Serait-ce le manoir de Gaumaria ou Gaumeria mentionné
plus loin ?
N° 885
Adhuc pro eodem Elia. ― Rex universis as quos, etc., salutem. Cum Elyas de Castelione, miles, super omni jure quod habebat vel habere debebat in vicecomitatibus Castellionis et Benaugiarum, castro Podii Normanii, manerio de Gaumaria et pertinenciis predictorum, et super appellacionibus quas fecerat ad dominum regem Ffrancie ab audiencia curie nostre Vasconie a judiciis tanquam pravis et falsis, ut asseruit, se supposuerit nostre mere et simplici voluntati, prout in litteris inde confectis plenius continentur, licet super omnibus predictis non simus informati nec informari possimus ad presens, quia tamen per aliquos fide dignos intelleximus quod dictus Elyas manerium de Gaumaria cum suis pertinenciis de suo proprio adquisivit, volumus et declaramus quod dictus Elyas et heredes seu successores sui prefatum manerium cum omnibus suis pertinenciis habeant pacifice et quiete ad faciendam suam in omnibus voluntatem; salvo alias jure nostro quod nobis tanquam domino superiori illius patrie competit in premissis, salva nichilominus et retenta nobis potestate dicendi et declarandi alias voluntatem nostram super aliis omnibus et singulis contentis in littera supposicionus et submissionis predicta, cum super illis fuerimus informati. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, VI. die Junii)
N° 886
Rex universis ad quos, etc., salutem. Cum Elyas de Castellione, miles, super omni jure quod habebat vel habere debebat in vicecomitatibus Castellionis et Benaugiarum, castro Podii Normanii, manerio de Gaumaria et pertinenciis predictorum, et super appellacionibus quas fecerat ad dominum regam Francie ab audiencia curie nostre Vasconie a judiciis tanquam pravis et falsis, ut asseruit, se supposuerit nostre mere et simplici voluntati, prout in litteris inde confectis plenius continetur, et prefatus Elyas nobis insinuaverit quod senescallus noster Vasconie posuit ad manum suam, loco nostri et nomine, castrum et castellaniam de Podio Normanno cum pertinenciis, quod eidem Elye alias concesseramus tenendum a nobis in commenda quousque aliud ordinassemus, ita quod, dicta commenda durante, fructus, exitus et proventus inde provenientes cederent in utilitatem ipsius Elye et sui essent, sicque non habeat idem Elyas unde valeat sustentari, et nos nondum simus adeo informati quod commode voluntatem nostram finalem pronunciare possimus super castro et castellania et aliis supradictis, debilitati sue compacientes ad sustentacioni sue provideri volentes, quousque plenius informemur, ultra deliberacionem manerii de Gaumaria quam sibi facimus, prout in nostra littera inde sibi concessa plenius continetur, ordinamus quod dictus Elyas, quamdiu vixerit, habeat et teneat et explectet usumfructum castri et castellanie de Podio Normanno cum omnibus pertinenciis, pacifice et quiete, et quod ex hac causa idem Elyas habeat et teneat castrum et castellaniam predicta cum pertinenciis, sine impedimento per nos vel nostros sibi faciendo, dummodo super premissis et quolibet premissorum et alias stetjuri, suo periculo, cuilibet conquerenti in nostra curia Vasconie, quantum ad ipsum sicut usufructuarium poterit pertinere: salvo tamen eidem Elye et suis heredibus vel successoribus, non obstantibus supradictis, omni alio jure in proprietate et alias, si quod habere possit vel debeat in predictis castro et castellania et pertinenciis, ex declaracione vel pronunciacione nostre voluntatis alias facienda, cum super premissis fuerimus plenius informati; salvo eciam eidem Elye et suis heredibus vel successoribus, non obstantibus supradictis, omni jure in proprietate et alias quod habet vel habere debet in dictis castro et castellania et pertinenciis, si contingat quod nos, morte preventi, quod absit, super ipsis castro, castellania et pertinenciis nostram finalem non proferamus alias voluntatem. Volumus nichilominus et mandamus quod senescallus noster Vasconie, vel locum ejus tenens, faciat eidem Elye restitui sive reddi omnes fructus, exitus et proventus de dictis castro et castellania et pertinenciis et manerio de Gaumaria et pertinenciis habitos et perceptos ex quo idem senescallus ultimo seisivit val seisiri fecit castrum, castellaniam et manerium supradicta, et quod de predictis suum amoveat servientem seu eciam servientes. Salvamus eciam nobis ac retinemus potestatem dicendi et pronunciandi alias voluntatem nostram finalem super dictis castro, castellania et pertinenciis aliis in littera supposicionis et submissionis contentis, cum super eisdem fuerimus plenius informati; et, ne de premissis possit dubietas suboriri, volumus quod dictus Elyas de recognicione et approbacione premissorum nobis concedat litteras suo et aliis sigillis autenticis sigillatas. In quorum testimonium has litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, VI. die Junii)
N° 889
Pro Elia de Castellione de manerio de Gaumeria. ― Rex universis ad quos, etc., salutem. Noveritis quod, cum Elye de Castellione, militi, deliberaverimus manerium de Gaumeria cum suis pertinenciis, prout in littera nostra inde sibi concessa (1) continetur, volumus et declaramus quod per aliqua verba contenta in quadam alia littera nostra sibi concessa super usufructu castri et castellanie de Podio Normanno, et eciam per approbacionem ipsius Elye contentam in quadam littera nobis ab ipso concessa suo et aliquibus aliis sigillis sigillata, continente tenorem littere nostre predicte super usufructu predicto concesse, deliberacionem dicti manerii et pertinenciarum et dicte littere nostre inde sibi date, nullum possit prejudicium generari. In quorum testimonium, etc. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, VIII. die Junii)
(1)
voir plus haut n° 884-886.
N° 898
Pro Ebolo de Podio Willelmi et Bertrando nepote suo. ― Rex senescallo suo Vasconie vel ejus locum tenenti, slutem. Mandamus vobis quatinus homines de Senon (1) compellatis solvere Ebolo de Podio Willelmi (2) et Bertrando, nepoti suo, domicellis nostris, illa jura et certa deveria in quibus tenentur eisdem domicellis, prout per judicium latum inter dictos domicellos, ex parte una, et dictos homines, ex altera, in curia karissime domine, matris nostre, quando terra Inter duo maria in suis manibus existebat, evidenter apparet; et super eisdem deveriis (3) a tempore lati judicii citradebitis faciatis eisdem domicellis, vocatis quorum interest, maturum et celere justicie complementum. Datum apud Westmonasterium, XI. die Junii.
(1)
Cenon, près la Bastide-Bordeaux.
(2)
Puyguilhem, Dordogne, arr. Bergerac, c. Sigoulès.
(3)
Ms. denariis.
N° 902
De potestate data retinendi in servicio regis magistrum Johannem de Gaillano et alios in brevi. ― Rex dilecto et fideli suo Johanni de Greyly, militi, senescallo suo Vasconie, salutem. Ut discretos viros magistrum Johannem de Gayllano, decanum Sancti Severini Burdegale, Elyam Gualteri, canonicum Petragoricensem, Stephanum de Turenna, utriusque juris professorem, in servicio nostro recipere, retinere et congrua stipendia vel sallaria assignare nostro nomine valeatis, vobis plenam potestatem concedimus et speciale mandatum, ratum habituri et acceptum quod per vos factum fuerit in premissis. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, XIIII. die Junii)
N° 903
Pro Ebolone de Podio Willelmi. ― Rex Reymundo de Mirallo, constabulario suo Burdegale, salutem. Cum alias constabulario nostro Burdegale nostris dederimus litteris in mandatis ut sexaginta et tres marcas sterlingorum, in quibus tenebamur dilecto valletto nostro Eboloni de Podio Willelmi (1), scilicet pro duobus equis in obsequio nostro perditis et pro uno equo ab eodem empto, eidem Eboloni nostro nomine liberaret, prout in litteris nostris que penes ipsum Ebolonem resident continetur, ac predictum mandatum nostrum completum, ut intelliximus, non existat, licet constabularii nostri plerumque super hoc fuerint requisisti, vobis mandamus firmiter injungentes ut absque omni dilacione predictas sexaginta et tres marcas eidem Eboloni vel ejus certo mandato presentem litteram, una cum alia littera nostra quam habet de eadem pecunia solvenda, deferenti et restituenti, solvatis vel solvi faciatis, nisi vobis constiterit eidem fuisse alias satisfactum. Et, si forte pecuniam promptam non habeatis pro manibus, certum terminum solucionis assignetis eidem in quo sibi satisfacere ulterius minime differatis. Et nos predictas sexaginta et tres marcas, cum solute fuerint, in compoto vestro precipimus allocari. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, XIIII. die Junii)
(1)
Voir plus haut, n° 898.
N° 909
De Elia de Castellione. ― [Rex] dilectis suis magistro Bonetto de Sancto Quintino et Reymundo de Fferaris, clericis suis, salutem. Cum Elyas de Castellione, miles, super omni jure quod asserit se habere in terra seu bonis que fuerunt quondam Bernardi de Bovisvilla, Petri, vicecomitis Castellionis (1), [in] castro et castellania Podii Normanni, et eciam super quibusdam appellacionibus, se nostre velimus super hiis informari, vobis committimus et mandamus quatinus vos vel alter vestrum omnia que dictus Elyas ad informacionem nostram vobis optulerit et ostenderit, audiatis, recipiatis et examinetis, et sub sigillis vestris vel alterius vestrum nobis, quamcito poteritis, remittatis inclusa. Volumus siquidem et mandamus senescallo nostro Vasconie et omnibus aliis subditis nostris ut in premissis vobis obediant et intendant. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, XVIII. die Junii)
(1)
Voir plus haut n° 884
N° 941
Pro domino Thalesia. ― Rex eidem, salutem. Cum religiosus vir abbas de Sancto Ffremerio et dilectus clericus noster, magister Bonettus de Sancto Quintino, quibus super hoc vices nostras commisimus, composuerit nostro nomine sub certa forma cum domina Thalesia de hiis que eadem domina habebat vel habere debebat in bastida (1) nostra de Salva Terra (2), et pro hiis sexaginta libras turonensium eidem domine semel solvere teneamur, vobis mandamus firmiter injungentes quatinus predictas sexaginta libras eidem domine vel ejus certo mandato sine dilacione liberetis, cum ab eisdem abbate et Bonetto fueritis requisiti. Et nos easdem in vestro compoto precipimus allocari. In cujus, etc. Datum apud Cicestriam, XXVII. die Julii.
(1)
Ms. Basthida.
(2)
Voir plus haut n° 600.
XI
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I
quatuordecimo.
(1285-1286)
N° 960
Pro Elia de Castellione, milite. ― Rex
senescallo suo Vasconie, salutem. Cum per litteras nostras vobis alias
dederimus in mandatis ut manerium de Gaumaria (1) cum omnibus suis pertinenciis
et omnibus a tempore seisine vestre inde perceptis restitueretis seu restitui
faceretis Elie de Castellione, militi, vel mandato suo, omni dilacione remota,
ac vos premissa, ut per procuratorem ejusdem Elie intelleximus, nundum
curaveritis adimplere, vobis iterato mandamus firmiter injungentes ut predictum
manerium cum pertinenciis secundum tenorem litterarum nostrarum vobis alias
directarum absque diffugio restituatis eidem, nisi causam racionabilem
pretenderitis quare id minime facere debeatis, quam per vos vel per
procuratorem dicti Elie nobis significare nullatenus omittatis. Datum apud
Westmonasterium, XXIIII. die Februarii. Permagistrum Bonettum de Sancto
Quintino.
(1)
Voir plus haut n° 884-889.
N° 967
Pro Guillelmo Arnaldi de Sescas. ― Rex dilecto et fideli suo Johanni de Greylly, senescallo suo Vasconie, salutem. Quia volumus quod Gwyllemus Arnaldi de Sescas (1), valletus noster, pro bono servicio quod nobis impendit, custodie ballive Bellomontis (2) et La Lynde (3) aliis preferatur, vobis mandamus quod ballivam illam cum suis pertinenciis omnibus eidem Gwillelmo nostro nomine committatis quamdiu nobis placuerit custodiendam, ita quod inde faciat et respondeat sicut ipse qui ballivam illam ultimo tenuit inde facere et respondere pro suo tempore consuevit. In cujus, etc. T.R. apud Wodestok, XI. die Marcii.
(1)
Saint-Martin-de-Sescas, Gironde, arr. la Réole, c. Saint-Macaire.
(2)
Beaumont, Dordogne, arr. Bergerac.
(3)
Lalinde, ibid.
XII
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I decimo septimo.
(1288-1289)
N° 995
Pro rege, de senescallo constituo in partibus Petragoricensi, Lemovicensi, etc., de gagiis eidem senescallo concessis. ― Rex constabulario suo Burdegale qui nunc est vel pro tempore fuerit, salutem. Sciatis quod dilecto et fideli nostro Elye, domino de Caupena, militi, quem in partibus Petragoricensi, Lemovicensi et Caturcensi fecimus et constituimus senescallum nostrum, quamdiu placuerit nobis vel tenenti locum nostrum in ducatu Aquitannie, dedimus et assignavimus pro gagiis seu vadiis suis ad expensas suas ordinarias faciendum annuatim, quandiu tenebit officium senecalli predictum, quingentas libras monete currentis in diocesi Petragoricensi predicta. Unde vobis firmiter injungendo mandamus quatinus temporibus oportunis solvatis eidem vel solvi faciatis de redditibus et exitibus dicte senescallie vel aliunde quingentas libras predictas; et si ipsum pro defensione jurium nostrorum litigando extra dictam senescalliam vel arma portando ultra numerum decem equitum armatorum ipsum contingeret (1) sumptus facere vel expensas, satisfaciatis ei de hujusmodi sumptibus et expensis, prout racionabiliter computaverit de eisdem. Et dictas quingentas libras, necnon quicquid eidem solveritis racione expensarum vel sumptuum predictorum, volumus et precipimus allocari. In cujus, etc. Datum, etc. (Datum XII. die Junii)
(1)
Ms. contingerit.
N° 996
Pro rege, de Elia de Caupena, senescallo constituto in eisdem. ― Rex universis, etc. ecclesiarum prelatis, comitibus, vicecomitibus, baronibus, militibus, domicellis, consulibus villarum et bastidarum, communitatibus, et aliis cujuscumque condicionis existentibus (1) in terris nostris dioceseum Petragoricensis, Lemovicensi et Caturcensis ad quos, etc., salutem. Sciatis quod dilectum et fidelem nostrum Elyam, dominum de Caupena, militem, exhibitorem presencium, de cujus fidelitate, prudencia et industria gerimus fidem pleniorem, facimus et constituimus senescallum nostrum in terris predictis, quamdiu nobis placuerit vel tenenti locum nostrum in ducatu predicto. Unde vobis et vestrum cuilibet firmiter injungendo mandamus quatinus eidem Elye tanquam senescallo nostro sitis obedientes, intendentes et per omnia respondentes, quousque a nobis vel dictum locum nostrum tenente aliud receperitis in mandatis. In cujus, etc. Datum ut sa. (Datum XII. die Junii)
(1)
Ms. existant.
N° 1018
De defensore et procuratore regis constituo in terra Agennensi. ― Rex, revocato et amoto Arnaldo Guillelmi de Pressinhaco (1), quondam defensore regis Agennensi, ordinavit et constituit, quamdiu regi placuerit, defensorem et procuratorem regis Sicardum de Lautrico, clericum regis, in tota diocesi Agennensi, in omnibus et singulis causis motis et movendis per regem contra quascumque personas vel per quascumque personas contra regem coram senescallo et judice regis ordinario Agennensi vel aliis quibuscumque, dans ei potestatem agendi pro rege et regem defendendi et omnia alia faciendi, pro rege et nomine regis, que verus defensor regis et procurator facere potest et debet, ipsum relevans ab omni onere satisdandi sub obligacione bonorum regis diocesis supradicte, et specialiter a satisdacione judicatum solvi cum suis clausulis et rem ratam haberi. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Condatum prope Leybornam, tercio decimo die Junii)
(1)
Pressignac, Dordogne, arr. Bergerac, c. Lalinde.
N° 1024
Pro Arcambaldo, comite Petragoricensi. ― Rex dilecto et fideli suo Elye de Caupena, militi, senescallo suo Petragoricensi, salutem. Cum super questionem quam facit Arcambaldus, comes Petragoricensis (1), de terra dicta Alodio (2) in parochia de Lopchat (3) et de Minzac (4) prope castrum Gorsonii (5) alias dicatur incepta fuisse inquesta per gentes nostras, vobis mandamus quod, si dictam inquestam inceptam fuisse inveneritis, ipsam continuetis et compleatis, alioquin super possessione terre predicte qua idem comes se per gentes nostras asserit spoliatum, inquiratis de novo, vocatis qui fuerint evocandi, et aliquo defensore constituto pro nobis; et si possessionem dicte terre dicto comiti restituendam videritis, ipsam sibi restituatis, mandantes siquidem omnibus subditis nostris ut in premissis at ad premissa pertinentibus vobis pareant et intendant. Datum ut supra. Et memorandum quod ista littera traditur Iterio de Engolisma, constabulario Burdegale, custodienda donec habeat litteram comitis supradicti. (Datum apud Condatum prope Leybornam, tercio decimo die Junii)
(1)
Archambaud III, comte de Périgord (le P. Anselme, t. III, p. 72); il fit son
testament en 1295 (Bibl. nat. Périgord, t. IX, fol. 91 v°) et mourut la même
année.
(2)
Ce lieu n’est marqué ni sur les cartes de Cassini et l’Etat-major, ni dans le
Dictionnaire du vicomte de Gourgues.
(3)
Longchapt, commune et canton de Villefranche-de-Longchapt (Dordogne, arr. de Bergerac).
(4)
Minzac, c. de Villefranche-de-Longchapt.
(5)
Gurson ou Gurçon, commune de Carsac, c. de Villefranche-de-Longchapt.
N° 1025
Pro Elya de Caupena. ― Mandatum est Iterio de Engolisma, constabulario Burdegale, quod, quamcicius poterit, solvat Elye de Caupena, militi, centum libras burdegalensis monete quas rex ei concessit de dono suo, racione quorumdam equorum ad arma in partibus Bearnii amissorum, et pro quibusdam aliis expensis in eisdem partibus factis negocia regis prosequendo ; quibus solutis, rex precipit eas in suo compoto allocari. Datum ut supra. (Datum apud Condatum prope Leybornam, tercio decimo die Junii)
N° 1027
Pro Alexandro de Pevereye, domino Brageriaci. ― Mandatum est Iterio de Engolisma, constabulario, etc., quod quamcicius poterit solvat Alexandro de Pevereye, domino Brageriaci (1), quingentas libras burdegalensis monete pro expensis suis et serviciis regis impensis in diversis negociis regis, regi concomitando et alias, usque ad diem date presencium. Et rex eas precipit allocari, etc. Datum ut sa. (Datum apud Condatum prope Leybornam, tercio decimo die Junii)
(1)
Voir n° 126 et 523.
N° 1066
Pro rege, de procuratoribus in commissione coram senescallo Petragoricensi. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod in negocio aprisie vel inqueste per excellentissimum principem et consanguineum nostrum, dominum Philippum, illustrissimum Francorum regem, commisse senescallo Petragoricensi, ad instanciam Arnaldi de Ladils et complicium suorum, super hiis que ipsi vel alter, eorum nomine, contra nos et ministros nostros suggesserunt et exposuerunt in curia Ffrancie, et super omnibus aliis articulis in commissione eidem senescallo facta contentis, dilectos nostros Petrum Assalhiti, militem, Doatum de Artugia et Guillelmum Gerldi de Sora, clericum, et quemlibet eorum in solidum, ita quod non sit condicio melior occupantis, deputamus ad proponendum, protestandum et faciendum in premissis quicquid ipsorum vel alterius eorum discrecioni videbitur faciendum seu eciam expedire. Et hec omnibus quorum interest vel interesse potest significamus per presentes. Datum ut sa. (Datum apud Condat prope Leyburnam, XIII. die Junii)
N° 1072
Pro Bertrando de Bruziaco (1), publico notario. ― Rex omnibus ad quod, etc., salutem. Ex laudabili testimonio quod a fide dignis accepimus de Bertrando de Bruziaco, notario publico terre nostre Blanhadesii (2), eidem Bertrando dictum officum confirmamus, volentesque ipsum Bertrandum gaudere gracia ampliori, concedimus eidem et nostra auctoritate possit conficere instrumenta publica in dyocesibus Burdegalensi et Vasatensi, quocienscumque fuerit requisitus, que vim et auctoritatem habeant publicorum instrumentorum, prout moris est in partibus illis. Volumus eciam ut per senescallos et prepositos nostros dictarum dyoceseum ipse Bertrands deffendatur (3) ab injuriis et violenciis quorumcumque; ita tamen quod idem Bertrandus de omnibus que ad officium predictum pertinere possunt, si quocumque modo dicatur in eodem officio deliquisse, stet juri coram senescallo nostro dyoceseum predictarum, non obstante privilegio clericali, cui sciens et prudens renunciavit omnino; et juravit ad sancta Dei ewangelia manu tacta se dictum officium exequi fideliter toto posse et se servaturum omnia supradicta. Datum apud Cundat, XII. die Junii.
(1)
Bruzac, commune de Saint-Pierre-de-Cole, Dordogne, arr. Nontron, c. Thiviers.
(2)
Pays de Blagnac, Gironde, arr. Libourne, c. Branne.
N° 1103
De ponte Brageriaci. ― Rex dilectis et fidelibus clericis suis magistro Bonetto de Sancto Quintino et Iterio de Engolisma, salutem. Ne refectio pontis Brageriaci (1), circa quam communis utilitas vertitur, et alia negocia habitatorum et burgensium ipsius loci, ob defectum procuratorum vel sindicorum retardari valeant vel eciam impediri, illustris domini nostri regis Ffrancorum sequentes vestigia, vobis mandamus quatinus vos vel alter vestrum, una cum vobis associatus, si alterum abesse contigerit, dominam de Brageriaco requiratis ut, vocatis predictis habitatoribus et burgensibus, procuratoribus vel sindicis, quos ipsi habitatores et burgenses in causis et negociis predictis constituere voluerint, admittat et procuratorium super hoc confectum suo sigillo sigillet eciam et confirmet, vosque in commissis vobis negociis admittatis eosdem; quod si dicta domina hoc facere noluerit, vos ipsi juxta mandatum regis Ffrancorum, dum pendebat ipsius domine appellacio coram ipso senecallo suo Petragoricensi, olim directum, id non differatis facere et adimplere; nos enim super hoc vobis vel uni vestrum committimus vices nostras. Datum apud Sanctum Severum, V. die Julii [1288].
(1)
Bergerac.
N° 1130
Rex omnibus ad quos, etc., salutem (1). Noveritis nos dedisse et concessisse carissime consorti nostre Alianore, regine Anglie, castrum nostrum de Podio Normanni (2), cum omnibus libertatibus et aliis juribus ad castrum illud pertinentibus, quocumque nomine censeantur, quod quidem castrum ad manus nostras devenit per mortem Elye de Castellione (3), tenendum et habendum eidem consorti nostre ad totam vitam suam; ita tamen quod post mortem ejusdem castrum predictum cum omnibus suis pertinenciis, ut predictum est, [ad nos] integre revertatur. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Xanctoniam, XXVII. die Junii)
(1)
Publié dans les Archives historiques de la Gironde, t. X, p. 113.
(2)
Puynormand, Gironde, arr. Libourne, c. Lussac.
(3)
Voir plus haut les n° 554, 884-889, 909. Elie de Castillon pourut, dit
Courcelles (Pairs de France, t. III), entre 1287 et 1289. Il y a dans le ms. de
la Bibliothèque Collonienne, Julius, E1, une charte du 7 juin 1285 par laquelle
ce seigneur reconnaît et accepte les conditions posées par Edouard 1er
lui accordant l’usufruit de la châtellenie de Puy-Normand jusqu’à ce qu’on eût
définitivement prononcé sur la saisie faite aux mains du roi de cette
châtellenie et quelques autres terres (cf. Bibl. nat. fonds Moreau, vol. 638,
p.77).
N° 1208
Rex senescallis suis ducatus predicti et Petragoricensi, ac constabulario suo Burdegale, qui nunc sunt vel pro tempore fuerint, salutem. Sciatis quod volumus et concedimus ut, si contingat magistrum Iterium de Podio, judicem nostrum Petragoricensem, dimittere judicaturam eandem, vel per vos aut aliquem vestrum alium judicem constitui in terra predicta, habeat et percipiat annuatim, quamdiu nobis vel tenenti locum nostrum aut senescallo nostro in ducatu predicto placuerit, vel super hoc alias duxerimus ordinandum, de dono nostro, super exitibus communis nostri Petragoricensis, viginti quinque libras Petragoricensis monete pro suis vestibus sive robis, et eciam expensas suas racionabiles, quandocumque ipsum extra domum suam pro nostris negociis ad vestram vel alterius vestrum requisicionem contigerit pernoctare; mandantes vobis et vestrum cuilibet ut dicto magistro Iterio (1) faciatis habere, ut dictum est, viginti quinque [libras] et expensas predictas. Et quid ei solvetis racione premissa volumus et precipimus in vestro compoto allocari. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Metulum, Pictavensis diocesis, primo die Julii)
(1)
Ms. Petro.
N° 1239
Rex universis presentes litteras inspecturis, slutem. Noveritis quod nos dilectis nostris Bernardo Ffabri, canonico ecclesie Sancti Severini Burdegale, et Bertrando de Panissis, militi, damus et concedimus plenarium potestatem et speciale mandatum componendi seu transigendi cum dilectis et fidelibus nostris Alexandro de la Pebree, militi, et Margareta de Turenna, conjugibus, dominis Bregeriaci et Genciaci (1), super omnibus questionibus et querelis que sunt et esse possunt inter nos, ex parte una, et ipsos conjuges, ex altera, racione vel occasione villarum Yssigiaci (2) et de Roquapina (3) et terrarum de Baianesio (4) et Marmontesio (5), et eciam cujusque dominii seu jurisdictionis earum, ratum habituri et gratum quicquid per ipsos canonicum et militem cum dictis conjugibus super premissis fuerit ordinatum. Datum ut supra. (XXX. die Julii)
(1)
Ms. Genceagii.
(2)
Issigeac, Dordogne, arr. Bergerac.
(3)
Roquepine, commune de Sainte-Radegond, c. Issigeac.
(4)
Territoire de Bajanès, près d’Issigeac.
(5)
Le vicomte de Gourgues place le territoire de Marmontès ( ?) près de
Cadouin (Dict. de la Dordogne).
N° 1240
Rex universis presentes litteras inspecturis, salutem. Cum villa et castellania Montis Guidonis (1), Xanctoniensis diocesis, exceptis castro et clausura murorum ejusdem castri, cum locis circumquaque muris adjacentibus ad jactum unius securis, et quicquid dominus Montis Guidonis habet in Burdegalensi, Xanctoniensi et Petragoricensi diocesibus, sint et esse debeant de nostro feudo inmediate, et inde nobis tanquam superiori domino debeat obediri, volentes dilectum nostrum Guillelmum, dominum ejusdem loci, favore prosequi speciali, sibi concedimus quod pro aliqua advocacione vel deadvocacione vel aliqua alia causa per ipsum vel predecessores suos facta temporibus retroactis erga nos aut successores nostros futuris temporibus dampnum aliquod non incurrat (2) vel in aliquod commissum incidat (3). Nos illud sibi [to] taliter remittimus et quitamus. In cujus, etc. Datum ut supra. (XXX. die Julii)
(1)
Montguyon, Charente-Maritime, arr. Jonzac.
(2)
Ms. incurrit.
(3)
Ms. incidit.
N° 1248
Rex universis ad quos, etc., salutem. Noveritis quod dilectis et fidelibus nostris Elye de Cava Penna, militi, senescallo Petragoricensi, magistris Bonetto de Sancto Quintino, archidiacono de Maymaco (1) in ecclesia Lemovicensi, et Gombaudo de Mercato, canonico ecclesie Sancti Severini Burdegale, clericis nostris et, duobus ipsorum qui vacare volent, concedimus plenam et liberam potestatem componendi, transigendi et pacificandi cum venerabili patre episcopo et discretis viris capitulo Petragoricensi, super omnibus et singulis questionibus, controversiis, causis et querelis hereditariis et aliis quibuscumque, que pendent in curia Ffrancie et alibi, et alias sunt aut esse possunt quoquo modo, super juribus, possessionibus, feodis, deveriis et quibuscumque aliis rebus mobilibus et inmobilibus, inter nos et gentes nostras dicti ducatus, conjunctim vel divisim, ex parte una, et prefatus episcopum et capitulum, ex altera, et eciam compromittendi alte et basse pro nobis et nomine nostro super omnibus causis, questionibus, querelis et controversiis antedictis, cum pena et juremento in animam nostram prestando, sub quacumque forma prefati attornati nostri aut duo ipsorum hoc duxerint faciendum, emologandi et approbandi dicta vel arbitria que super premissis vel aliquibus ipsorum semel vel diversis vicibus proferentur, necnon complendi et exequendi dicta et arbitria predicta et ordinaciones, composiciones et transactiones que fient super questionibus, causis et controversiis antedictis vel aliquibus earumdem; ratum habituri et firmum quicquid auctoritate presencium super omnibus premissis et singulis premissorum pace, composicione, transactione, arbitrio vel alio quoquo modo datum, retentum et quitatum fuerit vel aliter terminatum. In cujus, etc. Datum apud La Garde in Pontivo, IIII. die Augusti.
(1)
Meymac, Corrèze, arr. Ussel.
XIII
Rotulus Vasconie
de
anno regni regis Edwardi I decimo septimo.
(1288-1289)
Pars secunda
N° 1317
De appellacionibus audiendis. ― Rex universis ad quos, etc., salutem. Volentes oppressionum et senciencium se gravatos providere laboribus et expensis, dilectum nobis Vivianum, dictum Bonum Filium, in illo Petragoricensi (1) quod est de curiis Burdegalensi et Vasatensi, per presentes nostrum constituimus servientem, dantes eidem potestatem citandi ad dictas curias coram senescallo nostro Vasconie vel suum locum tenente vel judicibus per nos vel ipsum senescallum, ad audiendum appellaciones in dictis curiis vel earum altera deputatis vel deputandis, omnes illos parcium illarum de quibus alii conqueri voluerint et omnes eciam appellatos, receptis tamen idoneis caucionibus a conquerentibus vel appellantibus quod ipsi causas suas et querelas seu appellaciones contra suos adversarios prosequentur, et quod ad assignatos dies legitime comparebunt. Damus eciam eidem potestatem requirendi a senescallo, judicibus et ballivis illustris regis Francorum, curiam seu curias nostras de tenentibus et subditis nostris et aliis quorum cognicio ad nos pertinere debebit, vel coram nobis seu ministris nostris debeant stare juri. In cujus, etc., quamdiu nobis et senescallo nostro Vasconie placuerit duraturas. Datum ut supra. (apud Condomium, duodecimo die Aprilis)
(1)
C’est-à-dire dans cette partie du Périgord dont les causes étaient portées
devant les cours féodales de Bordeaux et de Bazas. On sait en effet que la
Gascogne était divisée en quatre ressorts judiciaires: Bordeaux, Bazas,
Saint-Sever et Dax (Revue Historique, t. IV, p. 263).
N° 1324
Pro rege et priore Sancti Egidii (1). ― Edwardus, Dei gracia rex Anglie, etc., et frater Guillelmus de Vilhareto (2), prior Sancti Egidii domorum Hospitalis Sancti Johannis Jerusalem, omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem et fidem presentibus adhibere. Noveritis quod, cum dissensio esset inter bajulum nostri, regis, Belli Montis (3), nostro nomine, ex una parte, et fratrem Petrum de Valle Beonis (4), preceptorem nostri, prioris, domorum Hospitalis Sancti Johannis Jerusalem in diocesi Petragoricensi (5), ex altera, super hoc quod idem frater Petrus dicebat se et predecessores suos esse et fuisse in possessione val quasi utendi et excercendi altam et bassam justiciam in villa et parrochia de Naussanas (6)Petragoricensi diocesis, scilicet in hominibus, terris et feodis dicti Hospitalis, a tempore de cujus contrario memoria non existit, bajulo Belli Montis predicto contrarium asserente, per dilectos et fideles clericos nostri, regis, magistrum Bonettum de Sancto Quintino et Iterium de Engolisma et fratrem Petrum, preceptorem nostri, prioris, predictum, talis provisio coram nobis super premissis extitit verbaliter recitata: videlicet quod alta justicia ville et parrochie, hominum, terrarum et feodorum dicti Hospitalis, scilicet mutilacio membrorum, ultimum supplicium, bannimentum, relegacio et quelibet pena membris vel corpori infligenda, et quodvis incurrimentum mobilium, et quecumque ex predicta alta justicia obvenerint, nobis, regi predicto, remaneant cum omni jurisdictione terrarum, feodorum, et retrofeodorum que non tenentur in dicta parrochia ab Hospitali predicto, [et quod inc]urrimenta possessionum seu rerum inmobilium que ex nunc sunt de Hospitali vel jam ab ipso tenentur, dicto Hospitali remanebunt. Parva vero justicia [seu jurisdictio ville et] parrochie de Naussanas in omnibus terris, feodis et retrofeodis predicti Hospitalis que jam ab ipso tenentur, et gagia sexaginta solidorum et infra de .... retrofeudis et hominibus dicti Hospitalis obvenient, inter nos, regem, et predictum Hospitale per bajulos quos nos, rex et preceptor predicti, ibi ponemus per medium, div[idantur, dum] dicti bajuli jurent sibi adinvicem quod alter alteri fideliter respondent et satisfaciat de hiis que de predicta jurisdictione parva communi obvenerint; et super casibus parve justicie assisie debent teneri in parrochia de Naussanas vel alibi, ubi dictis bajulis videbitur expedire. Et est condictum quod quilibet bajulorum predictorum querimoniam possit recipere per se solum, non tamen, nisi insimul cum alio, poterit diffinire seu eciam concordare. Item, si bajulus preceptoris aliquem hominem ceperit, ipsum custodiendum b[ajulus dicti preceptoris] statim tenebitur liberare, cujus, utrum pena corporali puniri debeat, cognicio, judicium et execucio ad bajulum nostri, regis, in solidum pertinebunt. Item, cognicio et [jurisdictio fratrum et] familie in domo dicti preceptoris ad panem et pannos ipsius continue commorancium infra cruces de Naussanas et alibi in dicta parrochia in feodis et retrofeodis p[redicti] Hospitalis delinquencium, et eciam exitus furnorum, molendinorum dicti preceptoris, et cottum seu gardagium de terris, feodis et retrofeodis ipsius Hospitalis, infra parochiam predictam ad ipsum preceptorem solummodo pertinebunt. Et in predictis idem preceptor recognovit nos, regem, esse dominum inmediatum in superioritate resorti. Nos igitur, rex et prior predicti, predictam provisionem approbantes et in ea consencientes, eam volumus et precipimus per nostros subditos inviolabiliter observari. In cujus rei testimonio nos, rex et prior predicti, sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Datum Condomii, XII. die Aprilis.
(1)
Saint-Gilles (Gard). Le présent acte a été réédité par M. J. Delaville Le Roulx
dans son Cartulaire général des hospitaliers de Saint-Jean de Jérusalem (t.
III, p. 534), à la suite d’un acte de semblable teneur, relatif à la
juridiction de Montguiard. Ce dernier, qui est de la même date (Condom, le 22
avril 1289), a été emprunté à l’Histoire du grand prieuré de Toulouse, par M.
A. Du Bourg, pièces justificatives n° 88. Malgré de choquantes incorrections,
il permet de compléter à peu près sûrement certains membres de phrase de notre
n° 1324 qui ont été recouverts par deux taches d’encre. Les mots entre crochets
ont été suppléés de cette façon.
(2)
Guillaume de Villaret est plusieurs fois mentionné dans l’Histoire générale de
Languedoc. Il était d’une ancienne famille du Quercy (t. IV, p. 18, nouvelle
édition). Il n’était encore que vice-prieur de Saint-Gilles, ordre de Malte, en
1270, quand Alfonse de Poitiers, à la veille de s’embarquer pour la
Terre-Sainte, lui adressa une lettre par laquelle il confirmait les donations
faites à l’ordre et ses acquisitions dans les pays de Toulouse, d’Agen, de
Cahors, d’Albi et de Rodez (« Guillermo de Villareto, ejusdem domus ...
draperio ac venerabilis magistri Hospitalis ejusdem et prioris in prioratu S.
Egidii locum tenenti .... », charte datée d’Aimargues, près Aigues-Mortes,
en juin 1270, publiée par A. Du Bourg, Histoire du grand-prieuré de Toulouse,
1884, pièce justif. n° 27. (cf. Delaville Le Roulx, Cartulaire, t. III, p.
246). En 1296, il fut nommé grand prieur de l’ordre (Hist. gén. de Languedoc,
t. IV, p. 73, nouvelle édition).
(3)
Beaumont, Dordogne, arr. Bergerac.
(4)
Valbéon, commune de Grignol, Dordogne, arr. Périgueux, c. Saint-Astier.
(5)
Voir la liste des commanderies du Temple ou de Saint-Jean-de-Jérusalem, par le
vicomte de Gourgues, p. XLVI.
(6)
Naussanes, Dordogne, arr. Bergerac, c. Beaumont.
N° 1330
Rex constabulario suo castri Burdegale, salutem. Allocate Elye de Caupenne, militi, senescallo nostro Petragoricensi et Lemovicensi, in compoto suo sexcies viginti libras turonensium quas idem Elyas solvit [pro] nobis (1) pro affario de Cucieris (2) in Limovicensi, empto ad opus nostrum de Johanne de Ture, domicello de Sancto Cristoforo (3), recipientes litteras de predicta empcione ab Elya supradicto. Datum Condomii, VIII. die Aprilis, anno regni nostri decimo septimo.
(1)
Ms. nostro.
(2)
Courieux, commune de Saint-Symphorien, Haute-Vienne, arr. Bellac, c. Nantiat.
(3)
Saint-Christophe-de-Confolens, Charente.
N° 1378
Pro Alexandro de Pererea. ― Rex dilectis clericis suis, magistris Johanni de Lascy et Boneto de Sancto Quintino, et fideli suo Guillelmo Sancii de Pomeriis (1), salutem. Ut querelas quas dilectus et fidelis noster Alexander de Pevrea, dominus Castri Mauronis (2), movet seu movere intendit contra homines bastide nostre de Salva Terra (3), Vasatensis diocesis, super terris et pertinenciis dicti castri existentibus, quas idem dominus per dictos homines contra voluntatem ipsius asserit occupatas, de plano et absque strepitu judicii vos vel duo vestrum quos presentes esse contigerit audiatis et pace vel judicio terminetis, vobis committimus, mandatum faciendo super hoc speciale, precipientes ballivis et subditis nostris ut in hiis que ad premissa pertinent vobis pareant et intendant. Datum apud Condomium, XXII. die Aprilis.
(1)
Saint-Sulpice-de-Pommiers, Gironde, c. Sauveterre.
(2)
Castelmoron, Lot-et-Garonne, arr. Marmande.
(3)
Sauveterre, Gironde, arr. La Réole.
N° 1384
F.B. Cette charte n’a de rapport avec le Périgord que par Guillaume de
Biron, témoin.
Memorandum quod XXIIII. die Aprilis, anno regni regis E. decimo septimo, apud Condomium, Salomon, filius Salomonis de Essendene (1), recognovit se totaliter remisisse jus suum quod habuerat vel habere potuit in omnibus terris et tenementis (2) seu quibuscumque possessionibus que fuerunt Salomonis, patris sui. Symoni Le Warenner (3) et Hugoni Le Bretoun (4) per scripta subsequencia:
« Omnibus ad quos presens
scriptum pervenerit, Salomon, filius Salomonis de Essendene, eternam in Domino
salutem. Noveritis [me] pro me et heredibus meis remisisse et quietum clamasse
Symoni Le Warenner totum jus et clamium quod habui vel habere potui in toto
tenemento quod aliquando fuit Salomonis, patris mei, in Essendene, tam in
dominicis, dominiis, redditibus, homagiis, serviciis, quam aliis quibuscumque
pertinenciis, habendum et tenendum eidem Symoni et heredibus suis de capitali
domino feodi illius, sine aliquo retinemento, ad opus meum vel heredum meorum
imperpetuum. In cujus rei
testimonium presenti scripto sigillum meum apposui. Datum apud Condomium in
Agennesio, die sabbati in festo sancti Georgii (5), anno Domini M° CC°
octogesimo nono. Hiis testibus: Martino de Chaucumbe, Ricardo Le Blount, Nicholao
Le Fauconer, Aunselmo Gobion, Waltero de Bedewyell, Willelmo de Biron, Rogero
clerico et aliis.
(1)
Essendon, comté de Hertford.
(2)
Mentionné deux fois dans le Calendar of patent rolls.
(3)
Mentionné, ibid., p. 384.
(4)
Le samedi 23 avril 1289.
N° 1390
Pro habitatoribus de Villa Ffranca. ― Rex omnibus ad quos presentes littere pervenerint, salutem. Sciatis quod volumus et concedimus quod villa nostra de Villa Ffranca (1), Petragoricensis diocesis, cum honore et pertinenciis suis regatur et gubernatur per senescallum nostrum Agennensem et Caturcensem qui pro tempore fuerit, et quod dicta villa cum honore et pertinenciis suis sit de senescallia predicti senescalli. Item, concedimus et assignamus (2) in honore et pro honore, districtu et pertinenciis dicte Ville Ffranche, parochiam ecclesie de Veteri Syeraco (3) in qua est sita dicta villa, et parochiam ecclesie de Lobeaco (4) ab itinere citra per quod itur de Ffumello (5) versus castrum de Casalibus (6), in quantum se extendit versus Villam Ffrancham, et parochiam ecclesie Sancti Caprasii (7) de Paliis a rivo Tese (8) citra versus dictam villam, et parochiam Sancti Saturnini de Heremo (9), et parochiam ecclesie de Masayreles (10), et parochiam ecclesie Sancti Stephani de Landis (11) que coheret se cum parochia ecclesie de Veteri Syoraco predicta, quamvis prius dicta parochia Sancti Stephani fuerit de balliva castri de Casalibus supradicti, et omnia alia loca que per dominum regem Ffrancorum vel gentes suas nobis reddita fuerunt et assignata (12) una cum villa de Villa Ffranca predicta, et que prius erant de pertinenciis dicte ville. Et hec omnia et singula predicta concedimus quamdiu nostre placuerit voluntati. In quorum testimonium has litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum Condomii, vicesima secunda die Aprilis, anno regni nostri septimp decimo.
(1)
Villefranche-de-Belvès, Dordogne, arr. Sarlat.
(2)
Ms. assinganmus.
(3)
Siorac, commune de Villefranche-de-Belvès.
(4)
Loubéjac, c. de Villefranche.
(5)
Fumel, Lot-et-Garonne, arr. de Villeneuve-sur-Lot.
(6)
Cazals, Lot, arr. Cahors. La route qui conduit de Fumel à Cazals suit la vallée
de la Thèze.
(7)
Saint-Caprais, c. Cazals.
(8)
Thèze, petit affluent du Lot.
(9)
Saint-Sernin-de-l’Herm, c. Villefranche-de-Belvès, entre Mazeyrolles et
Villefranche.
(10)
Mazeyrolles, c. Villefranche-de-Belvès.
(11)
Saint-Etienne-des-Landes, entre Villefranche et Cazals.
(12)
Ms. assingnata.
N° 1403
Pro habitatoribus bastide Monti Pazerii (1). ― Rex universis baronibus et aliis subditis suis jurisdictionem habentibus ad quos, etc., salutem. Mandamus vobis firmiter injungendo ut universos et singulos subditos vestros qui juraverant burgesiam bastide nostre Montis Paserii, et promiserunt se domos facturos infra certum terminum ac habitaturos inibi, ut moris est in similibus fieri, ad requisicionem prepositi et consulum memorate bastide compellatis districtus ad complendum premissa, infra terminum competentem eisdem subditis nostris indulgendum per prepositum et consules supradictos, vel ad solvendum penam decem librarum monete currentis vel aliam quamcumque per eos promissam dum se burgenses fecerunt, dum tamen dicti prepositus et consules per confessionem dictorum subditorum, instrumenta publica, vel alias sufficienter docuerit de premissis. Mandamus eciam dicto preposito nostro quod, si in premissis exequendis necgligentes fueritis vel remissi, ipse premissa viriliter exequatur; et pecuniam que de premissis proveniet expendi volumus ad clausuram dicte bastide, vel constructionem ecclesie dicti loci, vel ad alias utilitates manifestas loci ejusdem. Datum ut sa. (apud Condomium, XXIIII. die Aprilis)
(1)
Montpazier, Dordogne, arr. Bergerac.
N° 1404
Pro Petro de Abussone (1). ― Rex senescallis, prepositis et aliis ministris et servientibus suis ad quos, etc., salutem. Mandamus vobis firmiter injungendo ut universos et singilos debitores Petri de Abussone, mercatoris Sarlatensis (2), prout vobis subsunt, compellatis per capcionem bonorum suorum, quantum juste poteritis, ad solvendum Petro predicto universa et singula debita in quibus tenentur eidem et de quibus docuerit per eorumdem debencium confessionem, litteras autenticas, publica instrumenta, vel alias sufficienter; taliter super hoc vos habentes quod de negligencia redargui non possitis. Datum ut supra. (apud Condomium, XXIIII. die Aprilis)
(1)
Peut-être Aubusson, Creuse ?
(2)
Sarlat, Dordogne.
N° 1412
De limitacione et divisione Castri Mauronis (1) et bastide de Salva Terra (2). ― Rex universis presentes litteras inspecturis, salutem. Litteras ordinacionis seu composicionis facte per dilectos clericos nostros magistrum Bonetum de Sancto Quintino et Iterium de Engolisma, super limitacione et divisione jurisdictionis et districtus Castri Mauronis et bastide nostre de Salva Terra, Vasatensis diocesis, nos diligenter inspici fecisse noveritis sub hac forma:
« Noverint universi quod, cum inter nobilem virum, dominum Alexandrum de la Pevree, militem, dominum de Castro Mauronis, suo et nobilis domine Margarete de Turenna (3), consortis sue, nomine, ex parte una, et bajulum, consules et communitatem bastide domini nostri regis de Salva Terra, Vasatensis diocesis, super limitacione jurisdictionis et districtus dicti Castri Mauronis et dicte bastide, controversia et dissensio verteretur super eo quod dicti bajulus, consules et communitas dicebant predictam jurisdictionem predicte bastide esse et debere esse ultra aquam de la Vinagua (4) versus dictum Castrum Mauronis, et eosdem esse in possessione predicte jurisdictionis longe ultra predictam aquam de La Vinagua et ultra totam parrochiam Sancti Romani, dicto Alexandro contrarium asserente et dicente predictam jurisdictionem Castri Mauronis esse et debere essen et eundem esse in possessione predicte jurisdictionis usque ad medium pontem dicte aque de La Vinagua que est prope dictam bastidam de Salva Terra; tandem coram nobis, Boneto de Sancto Quintino et Iterio de Engolisma, domini nostri regis Anglie clericis, et super predicta limitacione facienda et contractum hujusmodi audiendi mandatum habentibus speciale, inter partes sic extitit ordinatum: scilicet quod jurisdictio Salve Terre predicte versus dictum Castrum Mauronis se extendat et nunc et semper a dicta aqua de La Vinagua usque ad fontem dictum de la Cleda, prout gottile dicti fontis cadit in dicta aqua versus Pomers (5), et prout de dicto fonte rectius itur ad La Lagua de Nagabeu, et exinde prout rectius itur ad fontem de Nohailhac, et exinde prout rectius itur ad illud gottile quod descendit versus La Mota Bernardi Duc, et dehinc non eundo versus Motam predictam set ut rectius iri potest de dicto gottili ad pratum vocatum Cogut Sauta, et exinde prout de dicto prato gottile descendit a dicto prato et recte cadit subtus ecclesiam Sancti Leodogarii in dicta aqua de La Vinagua (6): ita quod jurisdictio dicte bastide de Salva Terra ultra predictos terminos versus predictum Castrum Mauronis minime se extendat, nec homines dicte bastide de Salva Terra, dominus rex, senescallus seu ballivi sui utra predictos terminos versus dictum castrum aliquam jurisdictionem de cetero petere valeant vel eciam excercere, et vice versa quod nec idem dominus Castri Mauronis vel successores sui seu aliqui eorum nomine ultra predictos terminos versus predictam bastidam de Salva Terra aliquid jurisdiccionis seu justiciatus de cetero petere valeant vel eciam excercere. Actum eciam fuit quod jurisdictio parrochie de Clayrac (7), in illa tamen parte que est ultra aquam de La Vinagua versus Castrum Mauronis, remaneat domino Castri Mauronis et successoribus suis, et quod dicti homines nullam jurisdictionem exerceant de cetero vel requirant, nec eidem domino Castri Mauronis vel successoribus suis super predicta jurisdictione dominus rex, senescallus, vel ballivi sui, homines dicte bastide prestent impedimentum aliquod quominus idem dominus vel sui jurisdictionem plenariam valeant exercere; salvo tamen in omnibus ressorto et superioritate domini nostri regis et omnibus aliis que ad ipsum pertinent tanquam dominum superiorem, nec fuit intencionis parcium vel nostre quod propter limitacionem hujusmodi dicte partes ab aliis deveriis hinc inde debitis excludantur. Et in testimonium premissorum tam nos, predicti clerici, quam dicti Alexander, Margareta, domina de Brageriaco, et consules dicte bastide sigilla nostra presentibus duximus apponenda. Et nos predicti Alexander et Margareta, domina Brageriaci, et consules bastide predicte ordinacionem hujusmodi ratam habentes et gratam ac penitus acceptantes, sigilla nostra presentibus apposuimus ad majoris roboris firmitatem. Datum Burdegale, XXVI. die Maii, anno gracie M° CC° LXXX° VIII°. »
Et nos hujusmodi ordinacionem ratam habeates et gratam, eandem pro nobis et successoribus nostris, quantum ad predictam bastidam nostram de Salva Terra pertinet, confirmamus. In cujus, etc. Datum Condomii, XX. die Aprilis.
(1)
Castelmoron, Gironde, arr. la Réole, c. Monségur.
(2)
Sauveterre, Gironde, arr. la Réole.
(3)
Voir plus haut, n° 126
(4)
La Vignague, ruisseau qui passe entre Sauveterre et Saint-Romain, et qui va se
jeter dans le Drot.
(5)
Sans doute le ruisseau qui se jette dans la Vignague, à
Saint-Félix-de-Pommiers.
(6)
Ruisseau qui se jette dans la Vignague à Saint-Léger, en amont de Sauveterre.
(7)
Clairac (Gironde, arr. la Réole, c. Sauveterre), sur la Vignague, en amont de
Saint-Léger.
N° 1476
Pro Orlandino de Podio et sociis suis, mercatoribus Lucanensibus. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod dilectus et fidelis noster P. de Grelliaco, miles, generalis procurator fidelis nostri Johannis de Grelliaco, militis, patris sui, prout per quasdam litteras sigillatas sigillo ipsius patris sui constitit nobis, in nostra presencia constitutus ad faciendum infrascripta, non vi, non dolo, non metu, set mera et spontanea voluntate inductus, deliberacione diligenti prehabita, recognovit quod, cum persolvere regi Francorum pro nobis in Templo Parisius tria milia librarum turonensium nigrorum infra proximam Ascensionem Domini (1) teneretur, ipse, ne pro defectu solucionis hujusmodi dampnum incurreret, recepit mutuo dictam pecunie quantitatem ab Orlandino et Henrico de Podio, fratribus, civibus et mercatoribus Lucanensibus, de societate Ricardorum, pro se et sociis suis; qui fratres, sicut idem P. recognovit eandem pecunie quantitatem, ut dicto P. succurrerent, ab aliis creditoribus ad custumenta receperant ad memorati P. requisicionem et preces. Recognovit itaque et confessus est coram nobis dictus procurator, nomine suo et patris sui predicti, se debere predictis mercatoribus et eorum sociis predicta tria milia librarum turonensium nigrorum, ex causa predicti mutui in veritate habiti et recepti ac totaliter in suam et predicti patris sui utilitatem conversi, renuncians excepcioni non numerate pecunie, non tradite, non solute, spei future numeracionis, doli et in factum; pro quibus tribus milibus librarum turonensium dictus procurator, nomine suo et predicti patris sui, ex certa sciencia obligavit, tradidit et concessit dictis mercatoribus pedagium seu costumam pertinentem ad eosdem P. et patrem suum in villa de Lingonio, Vasatensis dyocesis, cum omnibus pertinenciis suis tam per aquam quam per mare, et pedagium de Castellione super Dordoniam (2), dyocesis Burdegalensis, cum omnibus pertinenciis suis tam per aquam quam per mare, et quicquid iidem P. et pater suus habent, tenent et possident in Gorsonio (3) et in Flexo (4), Petragoricensis dyocesis, cum omnibus pertinenciis suis, habenda et tenenda ipsis mercatoribus et eorum sociis per se vel per attornatos suos, unum vel plures, prout viderint expedire, continue, pacifice et quiete, donec de exitibus, redditibus seu proventibus pedagiorum et locorum predictorum plenarie perceperint sepedictam pecunie quantitatem, cum omnibus custamentis, sumptibus sive expensis et interesse que et quos continget dictos mercatores vel attornatos eorum facere, sustinere, seu incurrere, racione premissi mutui ad custamenta recepti ab inicio, sicut superius est expressum. Et promisit idem procurator, nomine quo supra, dictis creditoribus per stipulacionem sollempnem credere eorum simplici verbo, omni alia probacione cessante, super custamentis, sumptibus seu expensis et interesse premissis, ac ex causa obligacionis premisse induxit predictos mercatores in corporalem possessionem pedagiorum et locorum de Gorsonio et de Flexo. Concessit eciam dictus procurator, nomine quo supra, ut, ad predicta omnia tenenda firmiter et inviolabiliter observanda, senescalli, prepositi, et ballivi ducatus nostri Aquitannie, et eciam castellanus noster Burdegale et eorum quilibet (5), ipsum procuratorem et patrem suum per capcionem et distractionem omnium bonorum suorum et dicti patris sui, tanquam pro re firmata, cognita, et judicata, possint compellere efficaciter et compellant, quociens fuerint requisiti per dictos fratres et socios seu attornatos suos vel per aliquem de eisdem. Insuper ad requisicionem procuratoris predicti premissas obligacionem, concessionem et tradicionem tenore presencium confirmamus, ac eisdem et omnibus subsecutis ex eis auctoritatem interponimus et decretum, mandantes et firmiter injungentes senescallo, castellano et ballivis nostris predictis ut, nullo alio expectato mandato, premissa omnia et singula faciant inviolabiliter observari; et ad hoc alter alterum non expectet. In cujus rei testimonium, has litteras nostras fieri fecimus patentes. Datum Condomii, quarta die Maii, anno regni nostri decimo septimo.
(1)
En 1289, l’Ascension tomba le 19 mai.
(2)
Castillon-sur-Dordogne, Gironde, arr. Libourne.
(3)
Gurson, Dordogne, arr. Bergerac, c. Villefranche-de-Lonchapt.
(4)
Fleix, c. de la Force.
(5)
Ms. quicumquelibet.
N° 1526
Pro rege, de limitacione et divisione jurisdictionis castri de Badefol (1) et bastide de Moleriis (2). ― Rex universis presentes litteras inspecturis, salutem. Litteras ordinacionis seu composicionis facte per dilectos clericos nostros, magistrum Bonetum de Sancto Quintino et Iterium de Engolisma, super limitacione et divisione jurisdictionis et districtus castri de Badafol et bastide nostre de Moleriis, nos diligenter inspici fecisse noveritis sub hac formas:
« Noverint universi quod, cum inter Gastonem de Guntaldo, dominum castri de Badafol, ex parte una, et bajulum et consules de Moleriis, Petragoricensis diocesis, domini nostri regis nomine, ex altera, super limitacione seu divisione alte et basse jurisdictionis utriusque loci questio seu controversia verteretur, tandem coram nobis, Boneto de Sancto Quintino et Iterio de Engolisma, predicti domini regis clericis et justiciariis, inter partes predictas ordinatum extitit et concessum in modum qui sequitur: videlicet quod jurisdictio alta et bassa dicti loci de Moleriis [sit] a mota que est subtus podium dictum Michan. scilicet a via antiqua per quam solet iri de Caduino versus Badafol, usque ad metam de Lyrida (3) linealiter sitam in terra Petri de Manso in tenemento de Lyrida, et dehinc prout rectius itur ad combam que est inter tenementum de Mancet et de Linars et Ffautenta, in quo tenemento de Ffaurenta terra Petri Gelina continetur, et dehinc usque ad viam per quam itur de Badafol apud Molerias in eadem comba et de dicta comba, prout rectius itur ad pratum Grimoardi Terrin exclusive, et quod dicta comba tota usque ad dictum pratum remaneat de Moleriis et a dicto prato, prout rectius itur ad fossatum prope tenementum Grimoardi Terrin, ita quod dictam tenementum remaneat versus Badafol quod dividit tenementa de la Ffaia et Montsessor et de la Caeria, et de dicta comba recte usque ad metam de Moleriis et de Brunikel in itinere monachali; et ultra deccus predictos seu metus versus Badafol, sit de jurisdictione dicti castri de Badafol, ita quod bajulus seu consules dicte bastide de Moleriis ultra predictas metas versus Badafol jurisdictionem aliquam non excercant; nec idem Gasto vel successores sui infra predictos deccos versus Molerias vice versa aliquam jurisdictionem excerceant, nec dicte partes sei adinvicem impediant vel perturbent quaminus predicta jurisdictio excerceri valeat, ut superius est expressum. Et est sciendum quod per istam composicionem nullum fiet prejudicium (4) dicto Gastoni (5) de terris et feodis suis et deveriis; si quas [vel que] habeat infra predictos deccos de Moleriis, plene respondeatur eidem; et vice versa, si aliqua deveria seu feoda teneantur infra predictos deccos de Badafol a domino nostro rege, nullum prejudicium ei fiat; et, licet dominus noster rex et idem Gasto infra predictos deccos de proprietate, fundo et feodis suis alternatim cognoscere possint et debea[n]t, illa tamen pars infra cujus deccos aliqua fiet injuria vel violencia alicui, undecumque conquerens fuerit vel ille de quo fiet querimonia, si tamen ibidem inveniatur, cognoscere poterit et debebit. Et predictam ordinacionem seu composicionem tam dictus Gasto pro se et heredibus suis quam dicti bajulus et consules, ejusdem regis nomine, nobis. Boneto et Iterio, consencientes, promiserunt se in perpetuum et inviolabiliter servaturos; nec nos per istam composicionem intendimus derogare composicioni facte per dominum Johannem de Greilhi in aliis que in presenti composicione expressa non sunt. Et nos predicti Bonetus et Iterius, justiciarii supradicti, ordinacionem hujusmodi, quantum in nobis est, approbantes, sigilla nostra una cum sigillis dictorum Gastonis et communitatis huic littere apposuimus in testimonium premissorum; et nos, Gasto de Gontaldo, consules et communitas supradicti, ad memoriam presencium et noticiam futurorum, sigilla nostra posuimus huic scripto. Actum apud Sanctum Johannem de Moleriis, die Jovis post octabas apostolorum Petri et Pauli (6), anno Domini M° CC° LXXX° octavo. »
Et nos, hujusmodi ordinacionem ratam habentes et gratam, eandem pro nobis et successoribus nostris, quantum ad predictam bastidam nostram de Moleriis, pertinet, confirmamus, salvo jure nostro in omnibus et eciam (7) alieno. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Condak, juxta Leyborniam, XX. die Maii)
(1)
Badefols, Dordogne, arr. Bergerac, c. Cadouin.
(2)
Molières, ibid.
(3)
La carte de l’Etat-Major marque Leyride près de Badefols ; les autres
lieux dits ne paraissent pas s’y trouver.
(4)
Les dix premiers mots de cette phrase sont répétés dans le manuscrit.
(5)
Le ms. ajoute que.
(6)
Le 8 juillet 1288. Une copie moderne de cette charte se trouve dans le fonds
Périgord à la Bibliothèque nationale, t. CXLII, dossier 194, fol. 28, à la
suite d’un traité sur le même sujet passé le 23 mai 1284 entre Gaston de
Gontaud et Jean de Grilly.
(7)
Le ms. ajoute in.
N° 1554
Pro rectore ecclesie ville Sancte Ffidis. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod nos de speciali gracia et ecclesie favore concedimus rectori ecclesie ville nostre Sancte Fidis (1), Agennensis diocesis, qui nunc est vel qui pro tempore fuerit, quod ipse rector possit acquirere per empcionem, donacionem aut alio modo domum competentem et unum casale competens in villa predicta et in ejus territorio, dantes eidem rectori potestatem liberam appropriandi et applicandi predictos (2) domum et casale ecclesie memorate pro servicio dicti rectoris et eorum qui sibi succedent in ecclesia supradicta; ita tamen quod dictus rector et successores sui in dicta ecclesia deveria predictis rebus annexa nobis et illis a quibus dicte res tenentur in feodo facere teneantur. In cujus, etc. Datum ut sa. (apud Condat, XXIIII. die Maii)
(1)
Sainte-Foy-la-Grande, Gironde, arr. Libourne.
(2)
Ms. predictosque.
N° 1557
Pro Elya Talayrandi, domino de Granholio (1). ― Rex senescallo Petragoricensi, salutem. Conquestus est nobis Elyas Talayrandi, dominus de Granholio, quod homines sui ligii et questales sunt recepti contra statutum nostrum et inhibicionem suam in bastida nostra de Belregard (2). Unde vobis mandamus ut si, vocatis dictis hominibus secundum statutum predictum, ipsos sic ligios et questales dicti Elie inveneritis, ipsos eiciatis a bastida predicta. Datum ut supra. (apud Condat, XXIIII. die Maii)
(1)
Grignols, Dordogne, arr. Périgueux, c. Saint-Astier.
(2)
Beauregard-et-Bassac, Dordogne, arr. Bergerac, c. Villamblard. Voir la charte
de coutume donnée à Beauregard par Edouard 1er (nov. 1286), dans le
fonds Périgord (Bibl. nat.), vol. 51, fol. 75 et 82. Cf. Bull. de la soc. hist.
et archéol. du Périgord, t. III (1876), p. 169.
N° 1558
Pro Grinewardo de Chassengs (1). ― Mandatum est eidem senescallo qui nunc est vel pro tempore fuerit, quod Grinewardum de Chassehngs, domicellum, in possessione seisine bonorum suorum que juste tenet et possidet in presenti manuteneat, protegat et defendat, nec permittat ipsum in possessione ipsorum bonorum indebite molestari. Datum ut supra. (apud Condat, XXIIII. die Maii)
(1)
Chassans, Dordogne, c. Saint-Astier.
N° 1572
Pro abbate et conventu de Ffaysa (1). ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Dignum est et conveniens racioni ut eos favore benivolo prosequamur quos obsequiosos invenimus in nostris necessitatibus et fideles. Ad hec, cum Elyas de Castellione, miles quondam (2), qui nobis obsequiosus multipliciter extitit, religiosis viris abbati et conventui de Ffaysa, ordinis Cisterciensis, saluti anime sue prospiciens, dederit domum suam de La Gaumaria Sancti Martini de Maserato (3) cum omnibus juribus et pertinenciis suis, ubicumque sint et esse possint, ad ipsam domum pertinentibus et pertinere volentibus de facto vel de jure, prout in litteris sigillatis sigillis dicti Elye et archidiaconi Blaviensis plenius continetur, nobisque, dum viveret, supplicaverit ut predicte donacioni preberemus assensum et confirmaremus eandem, nos, ejusdem Elye supplicacionem ad exaudicionis graciam admittentes, dictam donacionem approbamus et ratificamus et, quantum ad nos pertinet, confirmamus; retento nobis in premissis et pro premissis uno marbotino aureo in mutacione dominorum pro acaptamento vel sporla, constabulario nostro Burdegale qui pro tempore fuerit exsolvendo, juramentum fidelitatis nobis et nostris successoribus ab ipso abbate et suis successoribus prestando et faciendo, et eciam retento alto justiciatu ac temporali obedientia et resorto, et in aliis jure nostro ac etiam alieno. In cujus, etc. Datum ut sa. (apud Bonamgardam, XII. die Januarii)
(1)
Faize, commune des Artigues, Gironde, arr. Libourne, c. Lussac.
(2)
Voir plus haut, n° 554.
(3)
Tout près de Saint-Emilion, la carte de l’Etat-Major marque Saint-Martin,
Mazerat et Gomerie. Il convient de rectifier, pour ce dernier nom,
l’identification proposée plus haut au n° 884.
N° 1604
Pro Gerardo de Fferrariis, milite. ― Rex senescallo suo Petragoricensi qui nunc est et pro tempore fuerit, salutem. Vobis mandamus quatinus dilectos et fideles Gerardum de Fferrariis, militem, et ejus filios custodiatis in juribus et possessionibus suis justis et defendatis eosdem, nec ipsos permittatis ab aliquibus indebite molestari; et, si quid eis fuerit forisfactum, illud eis emendari faciatis. In cujus, etc. Datum ut supra. (apud Rupemfortem Marciani, septimo die Maii, anno Domini M° CC° LXXX° quarto)
N° 1631
Pro Ffulcone de Clarencio (1). ― Rex dilecto et fideli suo Elie de Campania, senescallo Petragoricensi, salutem. Sciatis quod reddidimus Ffulconi de Clarencio, militi, terram quam idem miles Ffulconi, quondam filio suo, tempore quo emancipavit eundem, donaverat, et que capta erat ad manum nostram occasione mortis Geraldi de Lespinace (2) qui in eadem rixa in qua dictus Ffulco extitit interfectus, de qua quidem morte idem Ffulco, filius dicti Ffulconis, nec accusatus nec condempnatus extitit dum vivebat. Et ideo vobis mandamus quod eandem terram cum omnibus inde perceptis eidem sine dilacione restituatis. In cujus, etc. Datum ut supra. (apud Rupemfortem Marciani, septimo die Maii, anno Domini M° CC° LXXX° quarto)
(1)
Clérans, commune de Cause-de-Clérans, Dordogne, arr. Bergerac, c. Lalinde.
(2
Lespinasse, nom de lieu fréquent dans la Dordogne.
N° 1632
Pro priore et capitulo ecclesie Sancti Aviti (1). ― Rex senescallo suo Petragoricensi, salutem. Querelam prioris et capituli ecclesie Sancti Aviti Senioris, Petragoricensis diocesis, recepimus continentem quod bajuli et servientes Belli montis (2) et de Moleriis (3) ipsos priorem et capitulum, ut ipsi asserunt, impediunt et perturbant quominus dicti prior et capitulum jurisdictione sua uti possint in parochia Sancti Aviti predicti et homines suos pignorant, ipsis irrequisitis, et alias sibi inferunt plures illicitas injurias et indebitas novitates. Quocirca vobis mandamus quatinus a predictis bajulo et servientibus vel aliis subditis vestris non permittatis eisdem priori et capitulo vel suo monasterio aliquas inferri injurias vel illicitas fieri novitates; et, si eisdem facte fuerint, faciatis prout justum fuerit emendari. Item, cum tempore constructionis bastide nostre Belli Montis alique convenciones inite fuerint inter gentes nostras et dictos priorem et capitulum et Gualhardum de Sancto Germano (4), prout in sua peticione asserunt prior et capitulum et Gualhardus supradicti, faciatis [ab] eisdem convenciones predictas, prout in litteris super hiis confectis plenius contineri videbitis, prout justum fuerit, observari. Item, si bannum aliquod per gentes nostras in eorum prejudicium factum fuerit, illud amoveri faciatis, nisi causa justa subsit quare non debeat amoveri. Preterea eisdem priori et capitulo speciali presidio assistentes non permittatis ipsos a quoquam indebite molestari. Datum ut supra. (datum apud Condat, tertia die Junii)
(1)
Saint-Avit-Sénieur, Dordogne, arr. Bergerac, c. Beaumont.
(2)
Beaumont, Dordogne.
(3)
Molières, c. Cadouin.
(4)
Beaucoup de localités du département de la Dordogne portent le nom de
Saint-Germain.
N° 1641
Pro Ffergando d’Estissaco (1). ― Rex dilecto et fideli suo senescallo Petragoricensi qui nunc est vel pro tempore fuerit, salutem. Vobis committimus et mandamus ut dilectum nostrum Ffergandum d’Estissaco, domicellum, in possessione et seisina bonorum suorum que juste tenet et possidet in presenti, manuteneatis et protegatis et defendatis, nec permittatis ipsum in possessione ipsorum bonorum indebite molestari. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, septimo die Junii)
(1)
Estissac, Dordogne, arr. Bergerac, c. Villamblard.
N° 1643
Pro Petro de Magno Monte. ― Rex senescallo suo Petragoricensi, salutem. Significavit nobis conquerendo Petrus de Magno monte, miles, quod quendam montem qui vocatur Pugpito (1), inter bastidam Montis Passerii (2) et locum vocatum Ribas (3), Vitalis de Luygauh, tunc prepositus Belli montis (4), ex donacione ipsius militis ad faciendam bastidam recepit et eam in dicto podio minime edificavit, immo Petrus de Guntaldo (5), dominus de Byrono, ad manum suam posuit dictum montem; unde petit dictus miles ipsum montem sibi restitui cum fructibus inde receptis. Quare vobis mandamus ut si, visis convencionibus, vobis constet quod dictus mons datus fuerit simpliciter nobis, ipsum retineatis; si vero sub condicione ut faciamus ibi bastidam et nolimus eam facere, restituatis ipsum montem militi supradicto. Datum ut supra. (datum apud Condat, septimo die Junii)
(1)
Peut-être Puybeton, commune de Nojals (Dordogne, arr. Bergerac, c. Beaumont).
Il est vrai que Puybeton n’est pas exactement entre Montpazier et Rives. Ces
trois localités forment plutôt les sommets d’un triangle dont la ligne de Rives
à Montpazier formerait d’ailleurs le plus grand côté.
(2)
Montpazier, Dordogne, arr. Bergerac.
(3)
Rives, près de Villeréal, Lot-et-Garonne, arr. Villeneuve-sur-Lot.
(4)
Beaumont, Dordogne, arr. Bergerac.
(5)
Sur Pierre de Gontaud, sire de Biron, voir plus haut, n° 530.
N° 1646
De Bertrando de Panissars et aliis (1). ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod concessionem, donacionem et tradicionem factas per Aymericum de Bironio (2), domicellum, dominum pro parte de Montis Ferandi (3) in Petragoricensi, Bertrando de Panissars (4), militi, bajulo nostro bastide Montis Paserii (5), recipienti nomine nostro, et Petro de la Faya (6), fabro, Stephano de Mansaco (7), Gilberto de Sarlato (8), Guillelmo de Podio (9), et Arnaldo del Camps, consulibus bastide predicte, de jurisdictione alta, bassa et media, et coto (10) ac gardiagio quam et que idem Aimericus habebat seu habere poterat et debeat in terris et parrochiis ecclesiarum de Capdroto (11), de Marsalesio (12), de Lavalada (13), de Gaujaco (14), et Sancti Cassiani (15), Petragoricensis diocesis, et eciam convenciones et pacta per eosdem bajulum et consules dicto Aymerico facta et provisa seu inita inter ipsos, prout concessio, donacio et tradicio, convenciones et pacta predicta plenius continentur in quodam publico instrumento confecto per manum Geraldi de Bossaco (16), publici et generalis notarii Agennensis, Petragoricencis et Caturcensis, cujus data est: « undecimo die introitus mensis Februarii, anno Domini M° CC° octogesimo quinto », et incipit in prima linea: « Noverint universi, etc. », in secunda: « ex altera », et in penultima: « pro illustri, etc. », in ultima: « ejusdem tenoris », sigillato, ut prima farie apparebat, sigillis dictorum bajuli et consulum ac universitatis bastide predicte ac eciam archipresbyteri de Capdroto, ratas et gratas et acceptas, rata, grata et accepta habemus et tenore presencium confirmamus, easdem et eadem precipientes hinc inde perpetuo et inviolabiliter observari. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, XXX. die Maii)
(1)
Publié dans les Archives historiques de la Gironde, t. X, p. 99.
(2)
Voir sur cet Aimeri de Biron, les Archives historiques de la Gironde, t. XIX,
p. 498, 499.
(3)
Montferrand, Dordogne, arr. Bergerac, c. Beaumont.
(4)
Peut-être Panissau, commune de Sigoulès (Dordogne, arr. Bergerac), pour lequel le
Dictionnaire du vicomte de Gourgues donne la forme Panissas en 1363.
(5)
Montpazier, Dordogne, arr. Bergerac.
(6)
Les localités appelées Faye ou la Faye sont nombreuses dans le département de
la Dordogne.
(7)
Manzac, Dordogne, arr. Périgueux, c. Saint-Astier.
(8)
Sarlat. Ce nom a été imprimé à tort Marlaco dans les Archives historiques de la
Gironde.
(9)
Les localités appelées Puy ou le Puy sont nombreuses dans le département de la
Dordogne.
(10)
Cotus, comme gardiagium, désigne le droit de garde, de surveillance dans les
champs. Voir Du Cange, au mot Cotus.
(11)
Capdrot, Dordogne, arr. Bergerac, c. Montpazier.
(12)
Marsalès, ibid.
(13)
Lavalade, ibid.
(14)
Gaugeac, ibid.
(15)
Saint-Cassien, ibid.
(16)
Boussac ou Boussat, noms de lieux assez fréquents dans la Dordogne.
N° 1655
Pro Arcambaldo, comite Petragoricensi. ― Mandatum est senescallo Petragoricensi quod Arcambaudo, comiti Petragoricensi, reddat decimam partem communis quod pro rege recipitur in castris de Clarenx (1) et de Claromonte (2) a castellanis (3) ipsorum, prout habere consuevit; et rex hoc in suo compoto precipit allocari. Datum ut supra. (datum apud Condat, prima die Junii)
(1)
Clérans, voir plus haut n° 1621.
(2)
Clermont-Beauregard, Dordogne, c. Villamblard.
(3)
Ms. et casteli.
N° 1664
Pro Bernardo de Monte Leyderio (1). ― Rex senescallo suo Pëtagoricensi, salutem. Supplicavit nobis Bernardus de Monte Leyderio, dominus castri de Monte Claro (2), quod, cum ipse et predecessores sui fuerint ab antiquo de jurisdictione Vasconie, et homines bastide de Bello Regordo (3) et de Molieres (4) homines suos questales receperint ut ipsos homines, et eciam homines vassallorum suorum (5) sibi restituere dignaremur; unde vobis mandamus ut dictos homines questales ad voluntatem in bastidis predictis recipi minime permittatis; et, si qui de novo recepti fuerint, secundum tenorem statuti nostri seu tenencium locum nostrum super hoc editi faciatis eos a dictis bastidis expelli. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, prima die Junii)
(1)
Monleydier, Dordogne, arr. et c. Bergerac.
(2)
Montclar, c. Villamblard.
(3)
Beauregard, ibid.
(4)
Molières, c. Cadouin.
(5)
Ms. vassallarum suarum.
N° 1676
De commissione castellanie et honoris Podii Normandi (1). ― Rex omnibus fidelibus et subditis suis commorantibus in castellania et honore Podii Normandi cum suis pertinenciis, salutem. Sciatis quod commisimus dilecto nostro Roberto le Chaumberleyn, exhibitori presencium, castrum [Podii Normandi et] honorem predictum cum omnibus suis pertinenciis, custodiendum et regendum a festo beati Johannis Baptiste, anno Domini M° CC° octogesimo nono, usque ad festum Omnium Sanctorum, anno ejusdem nonagesimo, nisi aliqua certa de causa ipsam [commissionem] duxerimus revocandam; ita quod de exitibus ejusdem respondeat constabulario castri Burdegale in eodem castro terminis statutis, et quod dicto senescallo nostro Vasconie et dicto constabulario sit in omnibus obediens, respondens et intendens. Quare vobis mandamus quatinus dicto Roberto tanquam castellano et bajulo vestro sitis in omnibus obedientes, respondentes et intendentes. In cujus, etc. Datum ut sa. (datum apud Condat, secundo die Junii)
(1)
Puynormand, Gironde, arr. Libourne, c. Lussac.
N° 1688
Pro abbate et conventu de Cadonio (1). ― Rex senescallis suis Vasconie et Petragoricensi, salutem. Cum, sivut per cartam publicam per manum Hugonis de Lagia (2), publici notarii, factam que sic incipit: « Coneguda causa sia a totz aquels que aquetz presens instrumentz veiran e audiran » et sic finit : « Regnante domini Edwardo, rege Anglie, R. Petragoricensi episcopo (3) » nobis constitit, quedam convenciones facte fuerint et inite, nostro nomine, inter Bertrandum de Panissals (4), militem, tenentem locum in partibus Petragoricensibus Johannis de Greilly, senescalli nostri ducatus Aquitannie, ex parte una, et abbatem (5) et conventum de Cadonio, ex altera, mandamus vobis et districte precipimus quatinus convenciones predictas, prout in ipsa carta contineri videbitis, servari et, quantum ad nos pertinet, teneri firmiter faciatis, et ipsum abbatem et conventum in hiis que per cartam predictam retinuerint ab injuriis, violenciis et molestiis indebitis ab hominibus nostris de Moleriis (6) et aliis defendatis. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, secundo die Junii)
(1)
Cadouin, Dordogne, arr. Bergerac.
(2)
Peut-être Lège, Gironde, arr. Bordeaux, c. Audenge.
(3)
Raimond VI d’Auberoche, évêque de Périgueux de 1283 à 1294 (Gallia christ., t.
II, col. 1476).
(4)
Appelé plus haut, n° 1239, de Panissis. Panissal, commune de Montignac,
Dordogne, arr. Sarlat, c. Montignac.
(5)
En 1289, l’abbé de Cadouin s’appelait Raimond (Gallia christ. , t. II, col.
1540).
(6)
Molières, Dordogne, arr. Bergerac, c. Cadouin.
N° 1689
De homagio Reymundi de Engolismo. ― Rex senescallo, prepositis, justiciariis ac omnibus ballivis suis, salutem. Sciatis quod Reymundus de Engolismo, civis Petragoricensis, fecit nobis homagium tercio die mensis Junii de hiis que habet et tenet et habere debet in enneis (1) monete terre nostre, tenenda et habenda libere quiete et imperpetuum, sicut pater suus et antecessores sui habuerunt et tenuerunt, scilicet unum nummum in qualibet libra, unde homo noster est ligius et ipse et res sue sunt in protectione nostra. Quicirca vobis mandamus quod predictum Reymundum occasione predicti homagii de cetero non impediatis vel eciam aliquatenus molestis. In cujus, etc. Datum ut sa. (datum apud Condat, secindo die Junii)
(1)
Ms. Engnis.
N° 1701
De sribania senescallie Petragoricensis et Lemovicensis. ― Rex senescallo suo Petragoricensi, Lemovicensi et Caturcensi, salutem. Sciatis quod nos scribaniam senescallie nostre Petragoricensis, Lemovicensis et Caturcensis, magistro Hugoni de Agia (1), clerico, damus et concedimus, quamdiu se fideliter habuerit in eadem, et de nostra et senescalli nostri qui pro tempore fuerit processerit voluntate, reddendo inde quolibet anno in castro nostro Burdegale in festo Omnium Sanctorum, quamdiu dictam scribaniam tenuerit, centum solidos turonensium nigrorum: precipientes omnibus ballivis et subditis nostris ut eidem magistro pareant et obediant in hac parte. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, VII. die Junii)
(1)
Appelé plus haut (n° 1688) de Lagio.
N° 1702
De refectione pontis Brageriaci. ― Rex senescallo suo in ducatu Aquitannie, salutem. Cum inquiri fecerimus ex officio nostro et de voluntate nobilium dominorum Alexandri de Piperata et Margarete de Turenna, ejus uxoris, dominorum Brageriaci, et habitatorum dicti loci, ad quam vel quos pertineant refectio et sustentacio pontis dicti loci qui ruptus est super Dordoniam, et dicti domini et habitatores ordinacioni nostre cognicioni se submiserint in hoc facto secundum jus et inquestam, et ipsi habitatores constituerint coram dilectis clericis nostris, magistris Boneto de Sancto Quintino et Johanne de Lascy, ad hoc per nos litteratorie distinatis, procuratores suos generales, speciales et certos, ad prosequendum negocium dicti pontis coram nobis vel judicibus nostris, Petrum de Tribus Annis, Ffortanerium de Trilida, clericos, Petrum Cabrelli et Elyam Quinque valentis (sic), vel duos ipsorum in solidum, et dicti procuratores vel duo ipsorum diu coram nobis et consiliariis nostris dictum negocium fuerint prosecuti, et nos propter diversas occupaciones nostras negocium predictum non potuerimus diffinire, vobis mandamus firmiter injungentes quod, vocatis dictis dominis et procuratoribus vel duobus ipsorum, secundum Deum et justiciam, inquestam per nos vobis traditam absque mora et diffugio ordinetis, vel eciam cognoscatis ad quem vel quos pertineant refectio et sustentacio dicti pontis, illum vel illos quos ad hoc teneri inveneritis ad faciendum et tenendum premissa tangentibus vobis committimus vices nostras, mandantes predictis dominis et omnibus subditis nostris ut in premissis omnibus vobis pareant et intendant. In cujus, etc., quas reddi volumus presencium portatori. Datum ut supra. (datum apud Condat, VII. die Junii)
N° 1710
Pro consulibus de Bello Monte (1). ― [Rex] universis presentes litteras inspecturis, salutem. Noveritis quod nos concedimus consulibus et universitati bastide nostre de Bello Monte (2), Petragoricensis dyocesis, quod ipsi possint facere domum communem super macellos nostros quos habemus in dicta bastida, salvis nobis juribus et deveriis que habemus in dictis macellis et plateis in quibus dictam domum continget fieri, et habere et percipere consuevimus temporibus retroactis. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, nono die Junii)
(1)
Publié dans les Archives historiques de la Gironde, t. X, p. 106.
(2)
Beaumont-de-Belvès, Dordogne, arr. Bergerac.
N° 1716
Pro Gualhardo de Launde (1), valleto regis. ― Rex constabulario suo Burdegale et receptori custumarum loci ejusdem, salutem. Mandamus vobis ut de feudo per nos concesso Archambaudo, comiti Petragoricensi, seu de arreragiis ejusdem feudi, si forte sibi in aliquibus teneamur, solvatis dilecto valleto nostro, Gualhardo de Launde, ducentas et quinquaginta libras Burdegalensis monete in quibus dictus comes confessus est se teneri Gualhardo predicto coram thesaurio nostro, racione dotis eidem valleto promisse per eundem comitem, quando dedit dicto valleto suam filiam in uxorem; qua solucione facta, ut dictum est, dictas ducentas et quinquaginta libras precipimus vobis in vestro compoto allocari. Datum ut sa. (datum apud Condat, nono die Junii)
(1)
Voir plus haut, n° 936 et passim.
N° 1719
Pro Carbonerio et aliis. ― Rex universis, etc. Litteras sigillo communitatis bastide seu ville de Novo Loco (1) sigillatas nos inspici fecisse noveritis sub hac forma:
« Universis presentes litteras inspecturis P. Carbonerii, Stephanis de Baivilla (2) alias vocatus de Lalela, G. de Aupharina, Stephanus Mestifer, Arnaldus Barrani, G. Aycelle, P. Siquini, G. Sequini, P. Delborc, Bernardus de Bayvilla, Elias Fayarc, Stephanus de Cantalana, Audebertus de la Rossia, Johannes de la Roca, P. Arnolp, P. de Tribus Sororibus (3), Stephanus de Cluzello (4), H. Mazoerii, Arnaldus Mazoerii, Helias Mazoerii, Stephanus de Baivilla, P. Teuler, Guillelma de Cuzel, Helias Mazoerii, Andreas Capel, Bernardus Mazoerii frater G. Mazoerii, Johannes de Galzen, Arnaldus de Galzen, Helias de Lartiga (5), Geraldus de Galzen, Stephanus Hugonis, Johannes de Baivilla, siti in parochia ecclesie de Fflaujac (6), salutem et fidem presentibus adhibere. Cum dominus noster, Dei gracia rex Anglie, dominus Hibernie et dux Aquitannie, predictum tenementum sive affacrium de Baivilla cum feodis, terris, pratis, vineis, molendinis, padoentis, juribus et aliis deveriis, prout ab antecessoribus nostris questabiliter seu ad questam voluntariam, antequam predictum tenementum ad manus predicti domini regis pervenisset, teneri consuevit, nobis et nostris concesserit in emphiteosim seu ad perpetuum censam pro triginta quinque libris ernaldensium rendualium, solvendorum eidem vel mandato suo a nobis vel successoribus nostris annuatim, terminis qui secuntur, videlicet in festo Assumpcionis beate Marie, et in festo Nativitatis Domini, et in festo Pasche Domini, litteras suas patentes super hoc concedendo, nos predictas triginta quinque libras eidem domino nostro regi vel mandato suo soluturos et reddituros annuatim in predictis terminis promittimus et tenemur, videlicet quilibet pro se et omnes in solidum, ita quod pro porcione quam tenebit quilibet de predicto tenemento pro rata tenebitur respondere; et si forte aliquis ex nobis vel successoribus nostris predictam porcionem suam aliquo casu interveniente dimiserit seu reliquerit, omnes alii feodotarii ad solucionem census debiti pro eadem porcione tenebuntur, et de porcione eadem suam poterunt assensando, retinendo vel tradendo facere voluntatem. Et ad premissa complenda nos et singuli nostrum pro nobis et successoribus nostris omnia bona nostra specialiter et generaliter obligamus; et ad premissa firmiter observanda volumus et petimus per bajulum domini nostri regis per capcionem bonorum nostrorum, quandocumque et quocienscumque necesse fuerit, nos compelli. In cujus rei testimonium presentibus litteris sigillum communitatis bastide seu ville de Bello Loco (7) procuravimus apponi. Et nos, consules predicte bastide, predictis litteris sigillum predicte communitatis nostre ad instanciam eorumdem hominum sive tenenciariorum apposuimus in testimonium premissorum. Datum apud Bellum Locum, die Martis proxima post festum Pentecostes, anno Domini, M° CC° octogesimo nono. »
Et nos predictam concessionem, ut premittur factam, ratam et gratam habentes, eandem in qualibet sui parte approbamus et tenore presencium pro nobis et successoribus nostris confirmamus, salvo tamen in omnibus jure nostro et eciam alieno. In cujus, etc. Datum ut sa. (datum apud Condat, nono die Junii)
(1)
Appelé deux fois Bello Loco vers la fin du présent acte.
(2)
La forme Balavilla se trouve dans le Dict. du vicomte de Gourgues, qui ne l’identifie
pas.
(3)
Tresseroux, commune de Lèches, Dordogne, arr. Bergerac, c. la Force.
(4)
Le Cluseau, commune de Sigoulès, arr. Bergerac.
(5)
Lartigue, chapelle de l’archiprêtré de Flaugeac.
(6)
Flaugeac, c. Sigoulès.
(7)
Le nom de Beaulieu est assez fréquent dans le département de la Dordogne. Voir
Curie-Seimbres, Essai sur les .... bastides, p. 210.
N° 1720
Pro rege, de commissione balliarum de la Lynde (1) et Sancti Johannis de Moleriis (2), Petragoricensis diocesis. ― Rex universis presentes litteras inspecturis, salutem. Convencionem inter dilectos clericos nostros, magistrum Bonetum de Sancto Quintino et Iterium de Engolisma, nostro nomine, ex una parte, et Bertrandum de Panisals, militem, ex altera, factam, nos inspici fecisse noveritis in hec verba:
« Noverint universi quod hoc est convencio inter magistros Bonetum de Sancto Quintino et Iterium de Engolisma, clericos et justiciarios domini nostri Edwardi, regis Anglie, ejusdem regis nomine factam, ex una parte, et dominum Bertrandum de Panisals, militem, ex parte altera, quod dicti clerici asce[n]sarunt et ad accusam tradiderunt et liberaverunt eidem militi et heredibus seu assignatis suis ballias de La Lynde et Sancti Johannis de Moleriis, Petragoricnesis diocesis, cum pertinenciis earumdem, cujuscumque condicionis, modi seu rerum dicte pertinencie existant, et cum omnibus escaetis que possent contingere, secundum quod bajuli earumdem percipere consueverunt et levare ; et super predicta ascensa promiserunt se daturos dicto militi litteram predicti domini nostri regis super concessione seu confirmacione predictorum, scilicet bailliam de La Lynde a proximo preterito festo Decollacionis sancti Johannis Batptiste (3) usque ad tres annos continuos et completos, et balliam Sancti Johannis de Moleriis a proximo preterito festo Nativitatis beati Joahnnis Baptisite usque ad tres annos continuos et completos ; pro quibus balliis et exitibus earumdem tenetur et promisit idem miles facere propriis expensis suis totaliter unam paxeriam de lignis et lapidibus et omnibus aliis necessariis ad opus predicti domini nostri regis in fluvio de Dordonia, inter ecclesiam de La Lynde et ecclesiam Sancti Ffrontonis (4) super eodem flumine, bonam et firmam, ad visum et cognicionem duorum magistrorum de paxeriis, scilicet de Lymolio (5) et aliorum duorum de Castro Novo (6), et eciam aliorum duorum magistrorum quos dicti clerici vel alius ejusdem regis nomine duxerint eligendos, necnon duo molendina cum quatuor rotis ad instar et similitudinem molendinorum que sunt in paxeria de Limolio, secundum ordinacionem eorumdem magistrorum, ut supra dictum est ; que quidem molendinum et paxeriam idem miles promisit et tenetur integre complevisse infra tres annos a predicto festo Decollacionis sancti Johannis Baptiste proximo preterito, reddere eadem molendina plene et plane molencia absque omni custu ejusdem regis et suorum, et paxeriam promptam et paratam totaliter ad piscandum. Et promisit idem miles predicta molendinum et paxeriam tenere firma et stabilia ab omni ruina et casu quolibet, a fine predicti festi Decollacionis quo predicta debent fuisse completa usque ad unum annum sequentem continuum et completum. Et pro omnibus supradictis et singulis predictorum complendis et faciendis infra terminum supradictum, idem miles obligavit se et omnia bona sua mobilia et inmobilia, ubicumque inventa fuerint (7), capienda et distri[n]genda per ballivos in quorum jurisdictione dicta bona fuerint, absque omni citacione, monicione, seu quavis reclamacione alia facienda, renuncians super hoc excepcioni doli et in factum, et excepcioni ultra medium justi precii, et omni foro et consuetudini se supponendo, et specialiter super hoc jurisdictioni omnium ballivorum et cujuslibet eorumdem, et eciam renunciando omni privilegio crucesignatis seu crucesignandis indulto vel eciam indulgendo, et omnibus racionibus juria et facti per quas idem miles vel heredes sui seu attornati possent venire contra premissas convenciones, vel aliquid facere propter quod convenciones predicte in aliquo deferantur ; et iidem clerici tenentur eidem militi nomine predicti domini nostri regis facere liberari et solvi, quantum invenietur esse racionabiliter substractum de exitibus dicte ballie de Lynda propter imposicionem postmodum factam inter dominos de Clarencia (8), ex parte una, et ipsum regem vel gentes suus ejus nomine, ex altera ; et, si forte iidem clerici ad hoc vacare non possent, senescallus Petragoricensis pro domino nostro rege id facere et complere tenetur. Et in testimonium premissorum nos, predicti Bonetus et Iterius, pro domino nostro rege ad id litteraliter deputati, et nos, predictus Bertrandus de Panisals, pro nobis presenti scripto dupplicato, cujus altera pars penes nos, dictos clericos, et altera penes nos, dictum Bertrandum, residet, sigilla nostra duximus apponenda. Datum et actum Burdegale, secunda die Aprilis, anno Domini, M° CC° LXXX° octavo. ».
Et nos predictum convencione, ut premittitur factam, ratam et gratam habentes, eandem in qualibet sui parte approbamus et tenore presencium pro nobis et successoribus nostris confirmamus, salvo tamen in omnibus jure nostro et eciam alieno. In cujus, etc. Datum ut sa. (datum apud Condat, nono die Junii)
(1)
Lalinde, Dordogne, arr. Bergerac.
(2)
Molières, Dordogne, c. Cadouin.
(3)
Le 29 août.
(4)
Saint-Front sur la Dordogne, juste en face de Lalinde.
(5)
Limeuil, en face le confluent de la Vézère et de la Dordogne.
(6)
Castelnaud au confluent de la Dordogne et du Réou (Dordogne, arr. Sarlat, c.
Domme).
(7)
Dans le ms., cette phrase a été construite dans un ordre défectueux ; la
voici : « Et pro omnibus supradictis et singulis predictorum idem
miles obligavit se et omnia bona sua mobilia et inmobilia, ubicumque inventa
fuerint, complend. et faciend. infra terminum supradictum, capienda et
distrigenda... ».
N° 1726
Pro consulibus et universitate bastide de La Lyndia. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Supplicarunt nobis consules et universitas bastide nostre de Lindia, Petragoricensis diocesis, quod, cum pontem utilem rei publice et omnibus inde communiter transeuntibus super flumen Dordonie vellent construere, ad constructionem ipsius eis barram concedere dignaremur ; unde, considerantes utilitatem que ex hoc provenire potest, eorum supplicacionibus inclinati, ipsis consulibus et universitati ad constructionem dicti pontis barram per decem annos concedimus de nostra gracia speciali ; ita tamen quod ab homine equite inde transeunte unum denarium Burdegalensem tantum recipiant, et de pedite obolum, et a bestia onerata, cum nuncio (1) ducente ipsam bestiam, tres obolos monete predicte, tamdiu donec completum fuerit decennium antedictum. In cujus, etc. Datum ut sa. (datum apud Condat, quarto die Junii)
(1)
Voir Du Cange, au mot Nautius, n° 2 : « Mercenarios, servus ad annum
conductus. »
N° 1738
Pro abbate et conventu de Cadunio (1). ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciatis quod nos pacta et convenciones habita inter religiosos viros abbatem et conventum de Cadunio, Cisterciensis ordinis, Petragoricensis diocesis, seu procuratorem eorum, ex parte una, et Bertrandum de Panissas militem, vice et nomine Johannis de Greilly, militis, tunc senescalli ducatus nostri Aquitannie, ex altera, prout ipse convenciones et pacta in quodam instrumento publico facto per manum Hugonis de Agia (2), publici notarii, contineri dicuntur et rite facta sunt, ratas et gratas habentes, auctoritate presencium confirmamus, salvo jure nostro et quolibet alieno. Datum ut supra. (datum apud Cundat, quarto die Junii)
(1) Cadouin, Dordogne, arr. Bergerac. Voir plus haut, n° 1688.
(2) Appelé plus haut de Lagia, n° 1688.
N° 1750
Rex senescallo Vasconie et constabulario Burdegale [qui nunc sunt] et qui pro tempore fuerint, salutem. Cum Johannes de Greilly et Thomas de Ippegrave, tunc senescalli Vasconie, et Brunus de Saya, tunc senescallus Petragoricensis, ... nostrum a Gaufrido Arnaldi et Guaya, uxore sua, partem quam ipsi conjuges habebant in castro d’Estissac (1), Petragoricensis diocesis, precio quingentis libris dicti Johannes et Thomas .... nerunt solvere nostro nomine eisdem conjugibus centum libras de exitibus communis nostri Petragoricensis quolibet anno, donec eidem conjugibus de totali summa predicta satisfactum foret, prout per litteras dictorum Johannis et Thome ... evidenter, et, sicut ex conquestione Alicie, uxoris Guillelmi de Ffradorvilla, armigeri, filie et heredis dominorum Gaufridi et Guaye defunctorum, eisdem parentibus suis vel aliis ipsorum nomine ... mandamus vobis quatinus rotulos et papiros recenseatis et eciam videatis, et aliis modis quibus poteritis veritatem diligenter inquiratis quid solutum est de ... predicta, et [si quid] ... veritate inquisita, solvendum esse videritis seu inveneritis de quingentis libris predictis, dicte Alicie solvatis, recepta et habita littera predicta sigillis dict... orum ....
(1)
Ms. De Stissac. Estissac, Dordogne, arr. Bergerac, c. Villamblard.
N° 1753
Rex constabulario suo Burdegale qui pro tempore fuerit, salutem. Litteram quandam quam dudum fieri fecimus Archambaldo, comiti Petragoricensi, antequam susceperimus regimen regni nostri, inspeximus in hec verba:
« [Edwardus, illustris regis Anglie primo] genitus, constabulario suo Burdegale qui pro tempore fuerit, salutem. Sciatis quod nos, confirmantes dilecto et fideli nostro Archambaldo, comiti Petragoricensi, annuum feodum centum et quinquaginta librarum monete Burdegalensis percipiendarum in castro nostro Burdegale, quem prius eidem comiti dederamus, dedimus et concessimus eidem comiti alias centum et quinquaginta libras ejusdem monete percipiendas annuatim, quamdiu vixerit, una cum primis centum et quinquaginta libris ad ... per manus vestras ad duos anni terminos, videlicet medietatem ad festum sancti Michaelis et aliam medietatem ad festum Pasche ... [annis] singulis, liberetis. Datum apus Cipenham (1), XXIX. die Aprilis, anno regni domini regis, patris nostri, quinquagesimo tercio (2). »
Quam quidem litteram et contenta in eadem eidem comiti volumus observari. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Condat, VII. die Junii)
(1)
Chippenham, comté de Wilts.
(2)
1269.
XIV
Rotulus Vasconie
de anno regni regis Edwardi I decimo
octavo.
(1289-1290)
N° 1767
[in Cedula] ― Rex senescallo suo Vasconie et omnibus subsenescallis suis et aliis ministris suis quibuscumque in dicto ducatu ad quos, etc. Sciatis nos dedisse et concessisse dilecto clerico nostro, magistro Stephano de Ffita (1), quolibet die Jovis aut Veneris in qualibet ebdomada (2) cujuslibet quadragesimo, quamdiu vixerit, unum salmonem ffriscum, duos collacos (3) ffriscos et duas lampredas vivas, majores et meliores pisces predictos qui capientur dictis diebus, de exitibus passerie nostre de Lyndia (4) in Petra Gortimo, dum ipsa passeria duraverit in eadem villa, per manus illorum qui dictam passerium pro tempore tenebunt sive ad firmam sive in commenda percipiendos. Et si contingat quod in aliquibus dictis diebus Jovis aut Veneris predicti pisces vel aliqua pars ipsorum in dicta passeria non capiantur, volumus et precipimus quod proximo die sequente quo tales pisces ibidem capi contigerit, eidem vel suo certo attornato plenarie restituantur, ita quod numerus predictorum piscium in qualibet ebdomada sibi compleatur. Quorum piscium recepcionem volumus et precipimus quod dictus magister Stephans libere habeat et percipiat toto tempore vite sue, ut predictum est, sine contradictione seu perturbacione aliquorum ministrorum nostrorum. Et in compoto seu firma bajuli nostri dicte passerie nostre deliberacionem hujusmodi piscium allocare volumus et precipimus per presentes. In cujus, etc. T.R. apud Westmonasterium, XV. die Ffebruarii.
(1)
Etienne de Lafitte a été souvent mentionné plus haut.
(2)
Ms. obdomada.
(3)
Aloses. Voir Du Cange, au mot Colarus, qu’il traduit par le français clause
(sic) ; et Lespy et Raymond, Diction. béarnais, au mot Coula.
(4)
Lalinde (Dordogne, arr. Bergerac). Il y a entre Lalinde et Couse, un rocher qui
forma un rapide très dangereux ; le vicomte de Gourgues (Dict. topogr. de
la Dordogne) l’appelle la Gratusse.
N° 1775
Pro Alexandro de La Peveree (1),
de castro et castellania de Podio Guillelmi (2) sibi commissis ad terminum
vite. ― Rex omnibus, etc. Noveritis nos concessisse et hac carta nostra
confirmasse dilecto et fideli nostro Alexandro de La Peveree castrum nostrum et
castellaniam de Podio Guillelmi, habenda ad totam vitam ipsius Alexandri de
nobis et heredibus nostris cum omnibus ad dicta castrum et castellaniam (3)
spectantibus ; ita quod post mortem ipsius Alexandri castrum illud et
castellania (4) predicta cum suis pertinenciis ad nos et heredes nostros in
statu tali vel meliori quo fuerit tempore concessionis nostre predicte sibi
facte integre revertatur, sine contradictione heredum predicti Alexandri vel
alterius cujuscumque ; ita videlicet quod nec heredes sui vel aliquis
nomine ipsorum in castro vel castellania (4) predictis vel pertinenciis suis
aliquid juris vel clamii post mortem ipsius Alexandri exigere poterunt vel
aliquatenus vindicare. In cujus rei testimonium has litteras nostras in modum
cyrograffi confectas, quarum una pars sub sigillo predicti Alexandri residet in
thesauraria nostra, eidem Alexandro fieri fecimus patentes. Teste me ipso apud Westmonasterium, quinto die
Maii, anno regni nostri decimo octavo.
Et ego, predictus Alexander, pro me et
heredibus meis protestor et bona fide promitto quod in castro vel in cstellania
predictis heredes vel executores mei vel aliquis alius nomine meo non possint
aliquid juris vel clamii exigere seu vindicare alique racione, set quod integre
et quiete revertantur ad prefatum dominum regem et heredes suos. In cujus rei
testimonium ego, predictus Alexander, huic scripto sigillum meum apposui. Datum
apud Westmonasterium, quinto die Maii, anno Domini M° CC° nonagesimo.
(1)
Voir plus haut, n° 126.
(2)
Puyguilhem, Dordogne, arr. Bergerac, c. Sigoulès.
(3) Ms. castellianam.
(4) Ms. castelliana.
(5) Ms. castelliana.
N° 1779
Adhuc pro predicto Alexandro de La Peveree, de predictis castro et castellania sibi liberandis. ― Rex dilecto et fidelii suo Augerio Mote, militi, salutem. Quia concessimus dilecto et fideli nostro Alexandro de la Peveree, militi, castrum nostrum Podii Guillelmi cum castellania et omnibus suis pertinenciis, habendum et tenendum ad terminum vite sue, quod castrum vobis nuper tradi feceramus ad quemdam terminum fere jam elapsum, in partem solucionis cujusdam debiti in quo genitori vestro et vobis tenebamur, prout recolimus, vobis mandamus quatinus cum dilectis et fidelibus nostris senescallo nostro Vasconie et constabulario nostro Burdegale de debito in quo dictum castrum adhuc vobis existit obligatum computetis ; quibus mandavimus quod vobiscum computent et de debito in quo eis constiterit dictum castrum adhuc vobis esse obligatum vobis satisfaciant in pecunia numerata, aut quod vobis aliquam aliam castellaniam, ballivam seu preposituram vobis competentem tradant (1) et liberent usque ad satisfactionem dicti debiti. Quare volumus et vobis precipimus quatinus dictum castrum cum castellania et omnibus suis pertinenciis prefatis senescallo et constabulario nostris aut eorum alteri aut alicui eorum certo mandato sine dilacione qualibet liberetis, predicto Alexandro liberandum secundum formam carte nostre quam sibi inde fecimus ; et hoc nullo modo omittatis (2). In cujus, etc. Datum apud Westmonasterium, XII. die Maii.
(1)
Ms. tradent.
(2)
Ms. dimittatis.
N° 1780
Rex senescallo suo Vasconie et constabulario suo Burdegale vel eorum alteri, salutem. Quia nuper concessimus dilecto et fideli nostro Alexandro de la Peveree, militi, castrum nostrum Podii Guillelmi cum castellania et omnibus juribus ad dictum castrum cum castellania et juribus suis predictis dilecto et fideli nostro Augerio Mote, juniori, prius tradi feceramus, in partem solucionis cujusdam debiti in quo domino Augerio Mote, genitori suo, tenebamur, habendum et tenendum usque ad finem quatuor annorum, quorum duo anni et amplius sunt jam elapsi, videlicet quolibet anno pro CCL. libris Burdegalensis monete, vobis mandamus quatinus cum dicto Augerio Mote juniori de debito in quo dictum castrum sibi adhuc existit obligatum locum tenenti quod predictas centum libras prefato computetis ; et quod inveneritis ex hoc sibi adhuc deberi de exitibus ducatus nostri predicti in pecunia numerata sibi solvatis seu solvi faciatis, aut aliquam aliam castellaniam, ballivam seu preposituram nostram sibi competentem tanti valoris preter residuo dicti debiti usque ad ejusdem satisfactionem tradatis seu tradi faciatis. Et quicquid in hac parte solveritis vel ordinaveritis volumus et precipimus in compoto vestri, constabularius, per presentes allocari, retinentes penes vos litteras acquietancie tocius debiti una cum litteris de liberacione castri predicti ; et dictum castrum Podii Guillelmi cum castellania, juribus et omnibus pertinenciis suis sibi prius traditis a predicto Augerio capiatis et ea plenariepredicto Alexandro liberatis, tenenda et habenda secundum formam carte nostre feofamenti quam vobis intimabit. Datum apud Westmonasterium, XII°. die Maii.
N° 1781
Rex universis habitatoribus et commorantibus in castro et castellania Podii Guillelmi et ejus pertinenciis in diocesi Petragoricensi, salutem. Sciatis quod tradidimus dilecto et fideli nostro Alexandro de la Peveree, militi, presencium exhibitori, predicta castrum et castellaniam cum omnibus juribus suis, censibus, deveriis et pertinenciis suis quibuscumque, habenda et tenenda toto tempore vite sue, regenda et custodienda et defendenda. Quare vobis omnibus et singulis precipimus et mandamus quatinus eidem Alexandro tanquam domino dictorum castri et castellanie et suarum pertinenciarum, quoad vixerit, sitis in omnibus et per omnia obedientes, intendentes et respondentes. In cujus, etc. Datum ut supra. (Datum apud Westmonasterium, XII°. die Maii)
N° 1795
De receptore in Agenesio constituto. ― Rex omnibus ad quos, etc., salutem. Sciat universitas vestra quod nos facimus et constituimus dilectum clericum nostrum Johannem de Candevere, portitorem presencium, receptorem nostrum ad recipiendum vice et nomine nostro omnes res, redditus, exitus et proventus nostros terrarum nostrarum Agenensis, Caturcensis, Lecthorensis et Auxitane diocesum et bastide nostre de Villa Franca (1) site in Petragoricensi prope castrum nostrum de Salva Terra (2), et ad audiendum recipiendumque, allocandum et terminandum compotos et raciocinia omnium ballivorum et ministrorum nostrorum qui ad en nobis reddenda tenentur in terris nostris predictis, prout justum fuerit et ei videbitur ad commodum nostrum melius faciendum ; ita tamen quod constabulario nostro Burdegale, vel alii quem ad hoc duxerimus ordinandum, de hiis que nostro nomine receperit respondeat, prout juris fuerit et racionis, necnon ad omnia et singula facienda que ad officium receptoris nostri pertinere noscuntur in partibus supradictis, quamdiu nostre placuerit voluntati. Quare volumus et mandamus quod omnes nostre bajuli, ministri et subditi predictarum terrarum nostrarum eidem nostro clerico in omnibus que ad receptoris nostri spectant officium pareant, obediant et intendant, donec a nobis aliud habuerint in mandatis. In cujus, etc. Datum apud Westmonasterium, XIIII. die Octobris, anno, etc. XVII° (3).
(1)
Villefranche-de-Longchapt, Dordogne, arr. bergerac. Le présent acte montre que
le vicomte de Gourgues s’est trompé en disant dans son dictionnaire que Villefranche
était une bastide fondée par Philippe le Bel. (F.B. Voir les commentaires de A. Vigié dans son article Les bastides
du Périgord et les roles gascons, bulletin de la SHAP, tome XLVII, 1920, p
143-154, présenté sur ce site dans la rubrique Les archives du Périgord dans
les bulletins de la SHAP).
(2) Sauveterre, Gironde, arr. La Réole.
(3)
Acte de la fin de la 17e année, transcrit sans doute par mégarde sur
le rôle de la 18e. Il appartient donc à l’année 1289.
N° 1796
Adhuc pro J., Agenensi episcopo. ― Rex dilecto consanguineo et fideli suo Mauricio de Credonio, locum suum tenenti in eodem ducatu, salutem. Monstravit nobis venerabilis pater dominus J., permissione divina Agenensis episcopus, quod magister Bernardus Martini, judex noster ordinarius in Agenesio, et Willelmus de Bordella (1), bajulus noster de Thornon (2), et quidam alii servientes nostri eidem episcopo multas injurias, invasiones et insultus fecerunt seu fieri procuraverunt ; propter que predicti judex et bajulus supposuerunt se dicto et ordinacioni ejusdem episcopi ; cumque episcopus dictum suum dixisset, iidem judex et bajulus sibi inmediate contradixerunt, nolentes in aliquo eidem dicto suo stare vel obedire, ad ipsius domini episcopi maximum quatinus in proximo adventu vestro ad partes Vasconie personaliter ibidem accedatis et hoc, quamcicius commode poteritis, vocatis coram vobis qui fuerunt evocandi, diligenter et de plano super premissis inquiratis, et utrique parti justiciam faciatis vel composicionem eidem episcopo honestam fieri faciatis ; audiatis eciam quosdam alios articulos de quibus idem episcopus dicit gentes nostras sibi injuriari et quos vobis sub sigillo cancellarii nostri privati vobis mittimus inspiciendos, ut quod justum fuerit in hac parte nobis et sibi et gentibus nostris fieri faciatis, prout de jure fuerit faciendum ; et si vos personnaliter ad premissa facienda nullo modo vacare poteritis, tunc aliquibus discretis viris ipsius ducatus nostri neutri parti suspectis ad omnia et singula premissa facienda et complenda vices vestras committatis. Nos vero vobis et illis quos ad hoc elegeritis faciendum vices nostras totaliter committimus in hac parte ; set, si aliqua sint tam difficilia que per vos aut per vestros assignatos determinari non poterunt, tunc ea una cum consilio vestro super hiis per litteras vestras nobis remittere curetis, ut ipsa difficilia mediante vestro ducere effectum. In cujus, etc. Datum apud Westmonasterium, IIII. die Junii.
(1)
Sans doute Bourdeilles, Dordogne, arr. Périgueux, c. Brantôme.
(2)
Tournon, Lot-et-Garonne, arr. Villeneuve-sur-Lot.
N° 1797
Pro Ffulcone de Soriz (1), clerico. ― Rex senescallo suo Petragoricensi et Caturcensi et omnibus aliis, etc., salutem. Cum olim concesserimus dilecto nostro Ffulconi de Soyriz, clerico, scribaniam terre nostre Caturcensis inter Oltum (2) et Dordoniam et de Villa Ffranca in Petragoricensi (3), concessionem predictam ratam et gratam habemus, et volumus quod dictus Ffulco predictam scribaniam et ejus racionabiles exitus habeat et percipiat, quamdiu bene se gesserit et nostre placuerit voluntati, non obstantibus aliquibus litteris per Hugonem Dages, clericum, a vobis, ut dicitur, postmodum impetratis. In cujus, etc. Datum apud Westmonasterium, IX. die Junii.
(1)
Peut-être Soyries, commune de la Bastide-Murat, Lot, arr. Gourdon.
(2)
Ms. Olrum. Il s’agit ici du Lot.
(3)
Villefranche-de-Belvès, Dordogne, arr. Sarlat.
N° 1801
De villis et preposituris Leyburnie (1) et Ville Ffranke (2) juxta Podium Normanii (3) commissis magistro Arnaldo de La Case (4). ― Rex universis habitantibus et commorantibus in villis et preposituris Leyburnie et Ville Ffranke juxta Podium Normanni, salutem. Sciatis quod tradidimus dilecto clerico nostro magistro Arnaldo de La Case villas et preposituras predictas custodiendas, regendas et defendendas a festo Omnium Sanctorum anno, Domini M° CC° nonagesimo, usque ad finem duorum annorum proximo sequencium plenarie completorum, nis aliqua certa de causa ipsas prius duxerimus revocandas ; ita quod de exitibus nobis respondeat, prout in quadam littera nostra quam inde habet continetur ; ita quod senescallo nostro Vasconie et constabulario nostro Burdegale, prout decet, tanquam bajulus sit obediens et intendens. Quare vobis omnibus et singulis firmiter precipimus et mandamus quatinus eidem tanquam bajulo suo sitis in omnibus obedientes, intendentes et respondentes, quamdiu dictas ballivias tenuerit. In cujus, etc. Datum ut supra. (T.R. apud Westmonasterium, XX. die Junii)
(1)
Libourne, Gironde.
(2)
Villefranche-de-Longchapt, comme au n° 1795.
(3)
Puynormand, Gironde, arr. Libourne, c. Lussac.
(4)
Publié dans les Archives historiques de la Gironde, t. XIII, p. 375.
N° 1809
Pro magistro Arnaldo de La Case. ― Rex constabulario suo Burdegale, salutem. Cum nuper concesserimus dilecto clerico nostro, magistro Arnaldo de La Case (1), centum libras percipiendas annuatim de exitibus ejusdem ducatus nostri quamdiu in ipso steterit obsequio, prout patet per litteras nostras quas inde sibi fieri fecimus (2), nos, pro suo laudabili servicio volentes sibi facere graciam specialem, de solucione dictarum centum librarum annualium assignamus sibi exitus prepositurarum nostrarum de Leyburnia et de Villa Ffranca (3) juxta Podium Normanni (4) pro dicto feodo suo centum librarum, a festo Omnium Sanctorum anno Domini M° CC° nonagesimo usque ad finem duorum annorum proximo sequencium plenarie percipiendos. Quare vobis mandamus quatinus dictas villas et preposituras pro eisdem centum libris annualibus tenere permittatis juxta formam mandati nostri ; recipientes ab ipso securitatem sufficientem vel litteras suas de domibus nostris de Leyburnia cum suis pertinenciis sustinendis, et eas in fine termini sui vobis reddendo in adeo bono statu quo eas recpit vel meliori, ac eciam de incurrementis et aliis super ballivis in eisdem preposituris per idem tempus provenientibus vobis nomine nostro respondendo, prout ceteri ballivi nostri de consimilibus facere tenentur. Et nos predictas centum libras annuales sic sibi per vos allocatas volumus et precipimus in compoto vestro allocari. T.R. apud Turrim Londonie, VII. die Julii.
(1)
Arnaud de Lacase a été souvent mentionné déjà. Il était chanoine de
Saint-Seurin.
(2)
Voir plus haut, n° 1138.
(3)
Villefranche-de-Longchapt, comme au n° 1780.
(4)
Puynormand, Gironde, arr. Libourne, c. Lussac.
N° 1813
Pro Elia de Caupenna. ― Rex dilecto clerico suo Iterio de Engolisma, constabulario suo Burdegale, salutem. Quia in compoto per vos et Johannem de Red[a], clericum nostro, nuper recepto de dilecto et fideli nostro Elia de Caupenna, de tempore quo habuit castrum nostrum Mali Leonis in custodia ex commissione nostra, volumus quod ducente libre monete Burdegalensis de primo anno quo in Vasconiam ultimo accessimus (1) allocentur eidem de gracia nostra speciali, vobis mandamus quod ipsum Eliam de predictis ducentis libris quietum esse et eas in compoto suo predicto allocari faciatis eidem; ita quod de tempore subsequenti de firma predicti castri nobis respondeat, ut tenetur. Nos enim predictas ducentas libras, cum predictum Eliam inde quietum esse feceritis, vobis in vestro compoto volumus allocari. T.R. apud Lang. (2) XXVIII. die Julii.
(1)
En 1286.
(2)
Langley, comté de Buckingham.
N° 1814
Pro Alexandro de La Peverell. ― Rex dilecto consanguineo et fideli suo Mauricio de Credonio, tenenti locum suum in ducatu Aquitannie, salutem. Cum nuper dederimus et concesserimus dilecto et fideli nostro Alexandro de La Peverell, castrum nostrum Podii Guillelmi (1) cum castellania et bastida et aliis suis pertinenciis, prout in litteris nostris ei inde confectis plenius continetur, ac in donacione illa impedimenta per homines ejusdem castellanie jam sint interposita in enervacionem donacionis ejusdem, que (2) per vos, si honeste fieri valeat, adnullari cupimus et sedari, vobis mandamus quod homines predictos, cauciori modo quo videritis, inducatis et partes vestras erga eos interponatis ut ab hujusmodi impedimentis desistant, de cetero facientes ita quod dicta donacio nostra eidem Alexandro locum teneat, ut optamus, vel saltem eundem Alexandrum ibidem nostro [nomine] ballivum seu prepositum preficiatis, si absque periculo et dampno nostri et ipsius Alexandri illud fore videritis faciendum ; et si per viam aliquam honestam idem Alexander premisa tenere nequeat juxta formam litteratum predictarum, tunc de rebus nostris in partibus illis ad valenciam donacionis nostre predicte, una cum dampnis que inde sustinuit a tempore date concessionis nostre predicte, vice et nostro nomine, assignari faciatis eidem. Mandavimus enim senescallo nostro Vasconie et dilecto clerico nostro Iterio de Engolisma, constabulario nostro Burdegale, quod de consilio et avisamento vestro circa premissa partes suas interponant, prout pro nobis et comodo predicti magis viderint expedire. T. ut sa. (T.R. apud Lang. XXVIII. die Julii)
Vacat quia restitutum fuit et cancellatum.
(1)
Puyguilhem, Dordogne, arr. Bergerac, c. Sigoulès.
(2)
Ms. quas.
N° 1822
Pro magistro Arnaldo de La Casa. ― Rex dilecto et fideli suo Iterio de Engolisma, constabulario suo Burdegale, salutem. Mandamus vobis firmiter et districte quatinus dilecto clerico nostro magistro Arnaldo de La Casa, canonico Sancti Severini Burdegale, a die recessus sui a Burdegala causa veniendi ad nos Angliam usque ad diem reditus sui apud Burdegalam, viginti solidos turonensium pro quolibet die qua absens fuit a Burdegala et erit ex causa predicta, pro expensis suis ; item omnia debita in quibus eidem cum litteris nostris tenemur eidem sine more diffugio presolvatis. Et nos quicquid ex causis predictis eidem presolveritis, volumus et precipimus in vestro compoto allocari. Datum apud Selveston (1), X. die Augusti.
(1)
Silverstone, comté de Nothampton.
N° 1827
De villis et preposituris Leyburnie et Ville Ffranke traditis magistro Arnaldo de La Casa (1). ― Rex universis habitatoribus et commorantibus in villis et preposituris de Leybornia et Ville france juxta Podium Normannum, salutem. Sciatis quod tradidimus dilecto clerico nostro, magistro Arnaldo de La Casa, canonico Sancti Severini Burdegale, villas et preposituras predictas custodiendas, tenendas et defendendas per ipsum vel mandatum suum a festo Omnium Sanctorum, anno Domini M° CC° nonagesimo usque ad finem quatuor annorum proximo sequencium ; ita quod senescallo nostro Vasconie et constabulario Burdegale, prout decet, tanquam bajulos et gubernator vester sit obediens et intendens. Quare vobis omnibus et singulis firmiter precipimus et mandamus quatinus eidem vel mandato suo, tanquam bajulo et gubernatori vestro, sitis in omnibus obedientes, intendentes et respondentes, quamdiu durabit tempus predictum. In cujus, etc. Datum ut supra. (datum apud Yerdelegh, XII. die Augusti)
(1)
Voir plus haut, n° 1801.
N° 1829
Pro magistro Arnaldo de La Casa (1). ― Rex senescallo suo Vasconie et constabulario suo Burdegale, salutem. Cum nuper concesserimus dilecto clerico nostro Arnaldo de La Casa, canonico Sancti Severini Burdegale, centum libras percipiendas annuatim de exitibus ejusdem ducatus nostri quamdiu in nostro steterit obsequio, prout patet per litteras nostras quas inde sibi fieri fecimus, nos, pro suo laudabili servicio sibi volentes facere graciam specialem, pro eisdem centum librarum annualium damus, concedimus et assignamus sibi exitus, redditus villarum et prepositurarum nostrarum de Leyburnia et de Villa Ffranca juxta Podio Normanni, a festo Omnium Sanctorum anno Domini M° CC° nonagesimo usque ad finem quatuor annorum proximo sequentium completorum plene. Quare vobis et vestrum cuilibet mandamus quatinus dictas villas et preposituras pro eisdem centum libris annualibus tenere pacifice permittatis juxta formam presentis mandati nostri. Volumus tamen quod de incurramentis et aliis super ballivis in eisdem preposituris et villis per idem tempus provenientibus vobis, constabulario predicto, nomine nostro fideliter respondeat, prout ceteri ballivi nostri facere tenentur. Et nos predictas centum libras annuales pro dictis ballivis volumus et precipimus in compoto vestri, constabularii, allocari. In cujus, etc. Datum apud Selveston (2), X. die Augusti.
(1)
Ms. Jacusa, ici comme quatre lignes plus loin. Voir le n° 1809.
(2)
Silverstone, comté de Northampton.