Recueil des historiens des Gaules et de
la France
(Rerum Gallicarum et Francicarum
scriptores)
Contenant les gestes des fils et
des petits-fils de Louis le Débonnaire,
depuis l’an DCCCXL
jusques à l’an
DCCCXLXXVII, avec les capitulaires de Charle le Chauve, et autres
monuments
historiques; les diplômes etant rejettés dans le volume suivant.
par Dom Martin
Bouquet
Tome VII
Extrait de
DCCCXLIX.
Lotharius et Carolus sanioribus usi consiliis, in pacem germanamque concordiam redunt. Apud Galliam XIII. Kal. Martii nocte sequenti, Clericis nocturnas preces Domino solventibus, terrae motus valide, sed nulla quorumlibet aedificiorum ruina factus est. Godescalcus Gallus quidam, Monasterii Orbacensis parceciae Suessionicae Monachus et Presbyter, scientis tumidus, quibusdam si=uperstitionibus deditus, Italiam specie religionis aggressus, inde turpiter ejectus, Dalmatiam, Pannoniam Noreiamque adorsus, quaedam nostrae saluti valde contraria, praecipue sub nomine praedestinationis, pestiferis dictis et scriptis adstruens, in praesentia Hludowici Germanorum Regis Episcopali Concilio detectus atque convictus, tandem ad dioceseos suae urbem metropolim Remorum, Durocortorum nomine, cui Ingmarus [Hincmarus] praesidet, redire compellitur; quatenus illic dignum suae perfidiae (1). Strenuissimus cultor Carolus, advocato Sanctorum memoratae dioceseos Episcoporum (2) Conventu, suis aspectibus praesentari decrevit. Quo perductus, publice flagellatus, Librosque suarum adsertionum igni cremare compulsus est. Hludowicus et Carolus germana caritate convenientes, anto fraterni amoris vinculo devincti paruerunt, ut alter alteri baculos publice tribuendo, Regum uxores et liberos superstiti commendaret.
Carolus Aquitaniam aggreditur. Nomenogius Brito consueta perfidia Andegavis et vicina eis circumquaque loca invadit. Nortmanni Petrocorium Aquitaniae civitatem (3) populantes incendunt, atque impune ad naves remeant. Mauri et Sarraceni Lunam Italiae civitatem adpraedantes, nullo obsistente maritima omnia usque ad Provinciam devastant. Karolus filius Pippini relicto Lothario, fratrum suum Pippinum in Aquitania vagantem adire cupiens, à fidelibus Caroli Regis cemprehensus est, et ad ejus praesentiam perductus. Qui merito perfidiae in eundem patruum suum et patrem ex fonte sacro, sententiam quidem capitalem meruerat; sed clementiae respectu servatus est. Unde et mense Junio apud urbem Carnotum Carolo Rege conventum habente, post Missarum solemnia ambonem Ecclesiae conscendens, innotuit omnibus voce propria se ob divinae servitutis amorem Clericum nullo cogente velle fieri; ibique ab Episcopis, qui praesentes aderant, benedictus, et ad Clericum tonsus est. Hludowicus Rex Germanorum aegrotans exercitum suum in Selavos dirigit: qui turpiter profligatus, quid dispendii sibi absentia Ducis intulerit cadendo fugiendoque expertus est. Carolus Aquitaniam ingressus, pene omnes, Christo sibi propitio, conciliando subjugat. Marcam quoque Hispanicam pro libitu disponit. Nomenogius Britto consueta sibi insolentia bacehatus est.
(1) Hic desunt aliqua. Forte reponendum, supplicium
lueret: quem sanctae Dei Ecclesiae strenuissimus cultor, etc. Doctissimus Abbas
Lebeuf, qui hanc Annalium partem Prudentio tribuit, hunc de Gothescalco locum
ab Hincmaro interpolatum suspicatur, sicque primum à Prudentio scriptum;
Godescalcus Gallus quidam, Monasterii Orbacensis, Dioceseos Suessionicae
Monachus et Presbyter, reprehensus quod quaedam nostrae saluti valde contraria,
praecipue sub nomine praedestinationis, suis dictis et scriptis astrueret,
Italiam aggressus, inde turpiter ejectus, Dalmatiam, Pannoniam Noreiamque
adorsus, in praesentia Hludowici Germanorum Regis Episcopali Concilio detectus
atque convictus, tandem ad Dioceseos suae urbem Metropolim Remorum, Ducortorum
nomine, cui Ingmarus vir venerabilis praesidet, redire compellitur. Quem non
multo post Ecclesiae Dei strenuissimus cultor Carolus, etc.
(2) Conventus iste habitus est Carisiaci, vulgo Kiersy,
quod erat villa regia ad saram fluvium in dioecesi Remensi posita. Hincmarus in
libello de Praedestinatione cap. 2 ait: In Synodali Conventu in Carisiaco
Palatio iterum auditus Gothescalcus ab Episcopis et ceteris quamplurimis viris
Ecclesiasticis atque religiosis, qui eidem Synodo interfuerunt, videlicet
Wendone Senonensium Archiepiscopo, Hincmaro Remorum Episcopo, aliisque duodecim
ibidem nominatis.
(3) De hac clade insignis est Epistola Agii Vabrensis
Abbatis, quam ineunte saeculo decimo scripsit de origine Monasterii Vabrensis;
cujus Epistolae fragmentum retulit Catellus in Historia Comitum Tolosanorum
pag. 69. Tempore, inquit Agius, quo ex partibus Europae ab Aquilonis cardine
diffusa gens Marchomanorum saevissima atque barbarorum immanior, Galliamque
intragrssa ; fortissimis ictibus sancta patiebatur Ecclesia; nam nullo
ferente barbarorum vesaniam, erat non modica tribulatio, qua per omnes pene
pago juxta Gallicum Oceanum dispersae sunt Ecclesiae, urbesque depopulatae,
atque Monasteria abjecta. Tanta namque fuerat rabies persequentium, ut quos
capere Christianos quivissent aut mucrone necarent ; aut etiam quos horror
necis innocentum invaserat, propter redemptionem servare nitebantur. Nonnulli
equidem Christianorum torvissimam experti persecutionem, relinquentes praedia,
et paternos abjicientes fundos, partes Orientis se incolatus dedere. Multi
denique elegerant magis cuspidibus occumbere potius quam incolumes paternos
linquere lares. Alii nempe plures, quorum in cordibus fides minime radices
ceperat, lavacrum sanctae regenerationis negligentes, sed paganorum latebrosas
diligentes astutias, illorum se foederi et vitiis (sociabant).... Erat igitur eo tempore Monasterium in Provincia Galiae in Petracorio
pago, nomine Palnatus, in quo jugiter Deicolae Christo famulabantur, nihil
habentes proprium praeter quod norma S. Benedicti cedebat. Alia namque
Monasteria in eadem Provincia oppido ditiora, in quibus jam facta ingruente
peste, famis periculo multi Monachorum S. Benedicti normam negligere coeperunt,
etc.
Ex Chronico
(1)
de Gestis
Nortmannorum
in Francia
....
Anno Domini DCCCXLVIII Nothmanni Burdegalem Aquitaniae, Judaeis prodentibus, captam depopulatamque incendunt. Deinde Metullum vicum populantes, incendio tradunt. Scotti super Northmannos irruentes, auxilio Dei victores eos à suis finibus propellunt. Unde Rex Scottorum ad Karolum pacis et amicitiae gratia Legatos cum muneribus mittit, viam sibi petendi Romam concedi deposcens. Eodem anno Nothmanni Petrocorium Aquitaniae civitatem populantes incendunt, atque impune ad naves remeant.
....
Ex Chronico Ademari Chabannensis,
Monachi S. Eparchii Engolismensis.
Apud Labbeum Tomo 2 Bibl. mss. pag. 161.
....
An. 860.
Non
(1) multo post tempore Ludovicus filius ejus obiit, et Carolus in Imperatorem
elevatus est. Quo tempore gravissime Nortmanni Aquitaniam afflictabant, et
Helias Scotigena Egolismensis Episcopus defunctus est. Monasterium quoque B.
Eparchii à Nortmannia desolatum est, ita ut nullus Monachorum inibi degeret; et
hac de re Canonicalis Ordo ibidem regrederetur, qui nuper exierat.
An. 863.
Turpio (2) vero cum Rege Carolo Franciam ingressus, et inde reversus, non post multos dies cum Nortmannis congressus, occidens eorum Regem, nomine Maurum, ab eo ipse occiditur. Et Emeno frater ejus, dudum Comes Pictavinus, tunc Egolismae Comes extitit. Et ipse post biennium cum Landrico Sanfonicensi Comite confligens, interempto Landrico, in castrum (3) Runconiam reducitur saucius, et octavo die moritur, sepultus juxta Basilicam S. Eparchii, et reliquit filium parvulum, Ademarum nomine.
An. 866.
Carolus, hoc compert, Vulgrinum propinquum suum, fratrem Hiduini Abbatis ex Monasterio S. Dionysii, direxit in Aquitaniam, et praefecit cum Comitem Egolismae simul et Petrogoricae, et Olibam statuit in Episcopatu Egolismensi. Hic Vulgrinus saepe à Carlomanno, et demum à Carolo Magno Imperatore fratre ejus missus fuit in Aquitaniae urbes una cum (4) Raimburgis propter justitias faciendas : eratque jam senex, quando eum Carolus Calvus fecit Comitem supradictarum urbium. Venerunt cum eo à Francia duo filii, Hilduinus et Willelmus. Aginnum quoque urbem habebat, quam assumens vindicavit propter sororem Willelmi Tolosani, quam in matrimonium acceperat. Tenuit principatum in his tribus civitatibus per XVII annos. Hic multis praeliis laboravit cum Nortmannis ; et hac de causa aedficavit castrum (5) Martiliacum et Mastacium, ut esset munimentum contra Paganos ; misitque in Matiliaco Rotbertum Legis doctum, et cum eo Rannulfum, qui cum eo venerat, quem fecit Vicecomitem. Qui Rannulfus habuit tres filios, Lambertum et Arnaldum et Odolricum. Quo tempore, defuncto eodem Vulgrino V Nonas Maii (an. 886), et sepulto juxta Basilicam S. Eparchii, V anno post eum Oliba Episcopus diem clausit ; et Anatolus in loco ejus Pontifex ordinatus, tertio anno vitam finivit. Reliquit vero Vulgrinus filiis suis, Hilduino quidem Egolismam, Willelmo vero Petrogoricam et Aginnum.
An. 877.
Interea (6) Carolo Calvo de saeculo migrante,
regnavit pro eo in Francia filius ejus Ludovicus Balbus ; nec ultra
Imperium accepit aliquis de Regibus Franciae.
(1) Multo post tempore,
id est anno 875, mortuus est Ludovicus Imper. Lotharii filius.
(2) Comes erat
Engolismensis.
(3) Hoc Castrum
Rancougne vulgo vocari adderit Beslius, situmque esse prope Rupem Fulcaldi. In
Chronico Malleac. Ranconia dicitur.
(4) Raimburgi,
Rachimburgii, Rachemburgi, vel Ragemburgi, erant Comitum Assessores et Judices.
(5) Matiliacum, vulgo
Marcillac, situm inter Carantonum et fluviolem qui in eum influit, nunc
Principatus titulo insigne. Mastacium, nunc Matas, non longe à Martiliaco
abest, et Comitatus titulo gaudet. Vide Hadr. Valesium in Notit.
Gall.
(6) Eadem, tacito Ademari nomine, veluti Fragmentum Historiae
Aquitanicae, edidit Chesnius Tom. 2. Script. Franc. p. 632.
Ex Chronico S. Benigni,
Divionensis,
Auctore anonymo, Monacho Benedictinon Saec. XI.
Apud Acherium Tomo 1. Spicilegii,
pag. 409.
An. 863.
....
Exorta, ut diximus, discordia inter fratres, tunc demum inter regni Primores conglobantur horribilia bella veluti intestina; deseritur custodia littorum Oceani maris; augescit numerus hostium; crescit innumerabilis multitudo Notmanorum, Danorum atque Britonum. Fiunt passim Christianorum strages, depraedationes, vastationes, incensiones. Capiuntur quascumque adeunt civitates, nemine resistente. Capitur (1) Burdegala, Petragorium, Xantonum, Lemovigas, Engolisma, atque Tholosa; Andegavorum, Turonensium, perinde et Aurelianensium civitates pessundantur. Ad ultimum videntes Reges sua discordia addi vires extraneis, et damna civium esse lucra hostium, pacificantur inter se primum; tum deinde cum hostibus. Qui regno eos expellere non potuerant, pactum cum eis ineunt; et quod armis tueri debuissent, pecuniis redimunt.
....
(1) Idem habet
Chronicon Bezuense. Theobaudus Bezuensis Monachus, qui florebat ineunte saeculo
12, in libro I de Miraculis S. Prudentii Martyris, edito à Labbeo Tomo 2
Biliothecae mss. pag. 608, his urbibus Narbonam addit.
Anno vero, inquit, à Numine incarnato DCCXLI, jam deficiente Caroli Magni prole
sceptrigera, exorta simultate gravissima in Francia inter fratres, filios
videlicet Ludovici filii Caroli Magni, de finibus regni, genitore jam defuncto,
barbarae gentes Normannorum scilicet, Danorum et Brittonum cum copiosa
multitudine Gallias depopulandas atrociter invadunt. Fiunt itaque innumerae strages
Christianorum, ruina urbium, oppidorum, villarum ; et sanctarum exustiones
Ecclesiarum. Denique rapiuntur inclytae civitates, Andegavis, Aurelianis
Lemovigas, Burdegala, Tolosa, Narbona, totaque miserabili exitio traditur
Aquitania, beatissimo Prudentio sua sibi defendente. S. Prudentii corpus in
Coenobio Bezuensi requiescit.
Ex Chronico Fratris Richardi (1)
Quod venerabili Patri suo Petro Cluniacensi Abbati
inscripsit.
....
Karolus Calvus post mortem fratrum suorum regnat super Francos annis (2) XX. Hic cum Normannis et Britonibus saepe conflixit. In hierusalem quoque cum magno, ut fertur, perrexit exercitu orationis gratia. Inde vero post Constantinopolim rediens, repetiit Franciam, ubi nobilem Ecclesiam apud Compendium Castrum de novo construxit, multisque redditibus et praedis illam ditavit; insuper Reliquiis, quas de Hierosolymis et Constantinopoli advexerat, eamdem insignivit. Inter quae pretiossimum Sudarium Christi Domini, quod in sepulcro habuit, in praefata Ecclesia reposuit, quod usque hodie ibidem conservatur. In ultimo vero anno vitae suae cum magno apparatu Romam perrexit, et favore totius populi Imperator et Augustus Romani Imperii appellatus est. Unde cum rediret, apuf (3) Papiam, veneno clam sibi dato, II Nonas Octobris (an. 877) cum maximo suorum Inctu vitam finivit. Quo tempore Normanni Aquitaniam gravissime affligebant, necnon et alias Francorum Provincias.
Turpio Comes Engolismensis (an. 863) cum Normannis congressus, occidens eorum Regem, nomine Maurum, et ab eo ipse occiditur. Emeno autem frater ejus Engolismae pro eo Comes efficitur. Qui post biennium cum Xantonensi Comite confligens interemptus est, relinquens parvumlum filium, nomine Ademarum. Hoc audiens, Karolus Calvus (an. 866) Vulgrinum propinquum suum Engolismae et Petragori civitatibus praefecit.
(1) Haec Execerpta
inter Schedas Johannis Mabillonii reperta sunt Richardus post mortem Petri
Venerabilis quae anno 1136 contigit. Chronicon suum continavit usque ad annum
1174. Sic
enim illud terminat : Is status erat rebus humanis
ab Incarnato Verbe 1174.
(2) Hoc falsum, sicut
et iter Caroli Calvi Jerosolymam et Constantinopolim.
(3) Non Papiae vitam
finivit.
Ex Histor. transl. S. Filiberti,
Abbatis Heriensis,
Ab Ermentario Abbate scripta anno
DCCCLXIII.
Inter Acta SS. ord. S. Bened. p. 1, Saec. 4, pag. 555.
Nortmannorum naves sexaginta septem repentino Ligeris ingrediuntur
alveum cursu, Namnetum capiunt civitatem, Episcopum Clerumque cum maxima populi
multitudine in ore gladii trucidant (an. 843); quod vero restat, captivitati
dedunt. Prro
successor regni Ludovici Imperatoris Carolus exstiterat, qui aula in regia
nutriebatur, quando supra scripti ejus fratres, suo quisque (Lotharius
videlicet et Ludovicus, Pippino ante patrem mortuo) potiebantur regno. Sed quia
brevitati in talibus studendum est (non enim idcirco id aggressi sumus, ut
gesta potius silenda vel defienda, quam miracula sancti Confessoris referantur)
fit primo inter supra scriptos discordia fratres, tunc demum inter regni
Primores. Deinde insurgunt
fratres juniores, Ludovicus et Carolus, in Lotharium
seniorem fratrem (an. 841).
Conglobantur horribilia bella veluti intestina; cedit victoria lugubris atque miserabilis junioribus fratribus; illorum discordia addit vures extraneis. Relinquitur fas, pergitur per nefas; descritur custodia litorum maris Oceani; cessant bella extrinsecus, grassantur intrinsecus; augetur numerus navium, crescit innumerabilis numerus Nortmannorum; fiunt passim Christianorum strages, depraedationes, vastationes, incensiones, sicuti, quamdiu saeculum stabit, manifestis patebit indiciis. Capiuntur quascumque adeunt civitates, nemine resistente; capitur Burdegalensium, Petrocorium, Santonum, Lemovicensium, Egolisma atque (1) Tolosa civitas; Andecavensium, Turonensium perinde, et Aurelianensium civitates pessumdantur. Asportantur Sanctorum Cineres quamplurimum, fit pene illud, quod per prophetam Dominus minatur; Ab Aquilona pandatur malum super omnes habitatores terrae. Fugimus et nos in locum, qui (2) Conaldus vocatur, in territorio Andecavensi, super alveum Ligeris, quem Carolus jam dictus Rex gloriosus propter imminens periculum, antequam Andecavis caperetur, nobis dederat ob causam refugii, corpore beati Filiberti adhuc in Monasterio, quod Deas dicitur, relicto, quamvis à Nortmannis incenso (an. 847). Non enim adhuc Herbidilica tellus à tanto expoliari patiebatur patrono, quamdiu pars aliqua ibi commorari poterat Monachorum.
....
(1) Tolosa à Nortmannis
circa an. 850 capta est.
(2) Vulgo Cunaud, nunc
est Prioratus à Trenorchiensi Abbatia pendens.
Ex Historia
Translat. Reliquiarum S. Faustae
Virginis et Martyris è Vasconia in Cellam Asnensem.
Inter Acta SS. Ord. S. Bened. parte 2 Saec. 4, pag. 73.
Tempore quo post Domini nostri Jesu-Christi Incarnationem DCCCLXIIII annus impletus est, obtinente regnum Francorum Carolo Rege filio Ludovici magni Imperatoris, grassata est ingens persecutio in Ecclesia Christi in regionibus Aquitaniae, seu Gasconiae. Siquidem paganorum barbaries, quos usitato sermone Danos seu Normannos appellant, à suis sedibus cum innumerabili exeuntes navali gestamine, ad Santonicam sive Burdegalensem urbes sunt advecti. Indeque passim in praefatis discurrentes provinciis, urbes depopulando, Monasteria, Ecclesias, necnon et cunctas hominum aedes igne cremantes, non parvas hominum strages occidendo dederunt.
Eo vero tempore apud Gascones, quibus montes Pyrenaei vicini sunt, Ducatus apicem Arnaldus vir illuster obtinebat. Hic etenim filius cujusdam Comitis Petragoricensis, vocabulo Imonis, fuerat; et avunculo suo (1) Sanctioni, qui ejusdem gentis Dux fuerat, in principatum successerat. Denique idem Arnaldus saepius cum praefatis barbaris ad defensionem sanctae Ecclesiae praeliando certaverat, et multos ex terra illa atque spurcissima natione interficiens, maximam ad ultimum sui nobilissimi exercitus partem amiserat.
....
(1) Hujus Sancii seu
Sancionis meminit Eulogius in sua Epistola ad Willesindum Pampelonensem Episc. anno 851 scripta, quam infra recitabimus.
Ex Miraculis S. Benedicti
Abbatis Cassinensis,
Auctore Adrevaldo Monacho, qui vixit Saeculo IX.
Inter Acta SS. Ord. S. Bened. Saec. 2, pag. 386.
....
Quid
Aquitanicae gentis ingentem referam affilctionem, quae olim bellorum nutrix,
nunc frigidam
....