Recueil
des historiens des Gaules et de la France
(Rerum
Gallicarum et Francicarum scriptores)
Contenant la suite des monumens des trois règnes de Philippe Ier,
de Louis VI dit le Gros, et de Louis VII
surnommé le Jeune, depuis l’an MLX jusqu’en MCLXXX.
par Michel-Jean-Joseph
Brial.
ancien
religieux bénédictin de la congrégation de Saint-Maur, membre de l’Institut de
France.
Tome XV
Epistolae Calixti II Papae.
FB. Le pape Calixte
II, après être passé à Toulouse, puis Gourdon, est à Périgueux au mois d’août
1119 où il écrit cette lettre.
IV. Ad Herveum abbatem Rotonensis monasterii.
An. 1119, 3 augusti.
Ut Kemperlegiensibus abbatem de Bella Insula pecuniam
reddat, vel ad Remense concilium, rationem redditurus, accedat.
Calixtus episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio Herveo Rotonensi
abbati salutem et apostolicam benedictionem. Abbatis (Gurhandi) et fratrum monasterii Sanctae-Crucis de Kemperlegio
adversus te querelam accepimus, quod pecuniam de Bella-Insula, quam per
violentiam abstulisti, eis minime restitueris; super qua videlicet à confratre
nostro Gerardo Engolismensi, tunc apostolicae sedis legato, judicium datum est
(1). Praecipimus ergo dilectioni tuae ut aut sine dilatione pecuniam reddas,
aut si quam te justitiam habere confidis, ad Remense concilium venias, rationem
ibi super hoc, praestante Domino, plenarie redditurus. Data Petragoricis, III nonas
augusti.
(1) Vide hujus negotii seriem t. XIV., p. 191.
Epistolae Eugenii III Papae,
Ex
anonymi chronico Casinensi, et aliis.
Apud
Muratorium, t. V. Rerum Italicarum, pag. 64 et 142
FB. Voir également
sur ce site, dans la section Gallia Christiana et dans la section cartulaires
(Cluny), d’autres textes concernant
cette controverse à propos de l’église de la Rochebeaucourt.
XV. Ad Engolismensem et Lemovicensem Episcopos
Bullar.
Cluniac., p. 59.
Ut controversiam de
An. 1146, 16 januarii.
Eugenius episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus
Lamberto Engolismensi et Geraldo Lemovicensi episcopis salutem et apostolicam
benedictionem. Controversiam quae inter
dilectos filios nostros Cluniacenses monachos et clericos de Roca-Boviscurtis
super ecclesia ipsius loci jamdiu agitata est, diligenter audivimus et cum
fratribus nostris super ea diu contulimus. Auditis igitur utriusque partis rationibus
et studiosius inquisitis, quoniam ex utriusque partis confessione monachos
fuisse in possessione cognovimus, judicavimus ut, si ipsi monachi duobus aut
tribus testibus idoneis in nostra praesentia probare potuerint quod clerici qui
tunc erant in ipsa ecclesia, vel alius per ipsos, eos de possessione ipsius
ecclesiae per violentiam expulerunt, ipsa possessio eis restituatur ;
facta autem plena restitutione, infra duos menses utraque parte ante vestram
evocata praesentiam, causam de proprietate hinc inde diligenter inquiratis, et
fine canonico terminetis. Datum Laterani, XVII kal. februarii.
XVI. Episcoporum Engolismensis et Lemovicnesis ad
Eugenium.
Bullar. Cluniac., p. 59.
Significant completa
esse juramenta quae ipsis recipienda mandaverunt super ecclesia de
Roca-Boviscurtis.
An. 1146.
Sanctissimo patri et
domino Eugenio, divina electione reverendissimo Pontifici et summo, G.
(Geraldus) Lemovicensi et Lambertus Engolismensis, indigni et inutiles
ecclesiae Dei ministri, salutem et piae devotionis obsequiam subjectionem.
Controversia quae inter Cluniacenses monachos et clericos de Roca-Boviscurtis super
ecclesia illius loci in vestra praesentia agitata est, et diligenter audita,
atque studiosius inquisita, quoniam ex utriusque partis confessione monachos in
possessione ipsius ecclesiae fuisse cognovistis, auctoritate sanctae
paternitatis vestrae rationabili aequitate sic judicata est, ut si monachi
duobus aut tribus idoneis testibus probare possent quod clerici qui tunc erant
in ipsa ecclesia, monachos de possessione praefatae ecclesiae violenter
expulerint, ipsa eis possessio restituatur. Itaque ex mandato sanctae
sublimitatis vestrae Cluniacenses monachos ex superabundanti, et ejusdem
ecclesiae clericos ad certam diem et locum convocavimus ; et productis in
medio testibus, quantum debuimus, separatim et diligenter auditis, et
rationabiliter inquisitis et examinatis, ipsi testes qui monachi erant, per
easdem syllabas et verba juraverunt super sancta evangelia in nostra
praesentia, quod clerici qui tunc erant in ipsa ecclesia, quos nominatim
expresserunt, monachos quos similiter nominaverunt, se videntibus et
audientibus, de ipsa ecclesia violenter expulerunt, sicut completa sunt in
vestra praesentia. De caetero, valeat sancta paternitas vestra in Domino multis
diebus, qui vos consolari dignetur in tribulationibus quas pro amore ejus
patimini.
.
XXVI. Ad Raimundum Petragoricensem episcopum.
Bullar.
Cluniac., p. 60.
Ut clericos de Rocha-Boviscurtis per excommunicationem compellat ad
restituendam Cluniacensibus cum ecclesiam.
An. 1146, 9 septembris.
Eugenius episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri Raymundo
Petragoricensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Ad tuam credimus notitiam pervenisse, quoniam nos
controversiam, quae inter dilectos filios nostros Cluniacenses monachos, et
clericos, de Rocha-Boviscurti, super ecclesiam ipsius loci jamdiu agitata est,
diligenter audivimus, et cum fratribus nostris super ea diu contulimus. Auditis
siquidem utriusque partis rationibus, et diligenter inquisitis, quoniam ex
utriusque partis confessione monachos fuisse in possessione cognovimus,
judicavimus ut si monachi duobus aut tribus testibus idoneis in venerabilium
fratrum nostrorum Lamberti Engolismensis, et Geraldi Lemovicensis [praesentia],
probaverint, quod ipsi eos de possessione ejusdem ecclesiae violenter
expulerunt, ipsa possessio eis restitueretur. Nunc autem, sicut praefati
fratres nostri literis suis (1) nobis significaverunt. Cluniacenses monachi
probationem ipsam, juxta literarum nostrarum tenorem, in eorum praesentia
compleverunt. Sed monachi ipsi, sicut
literis nobis significaverunt, qui restitutionem possessionis ab illo, qui
abbas dicitur, et aliis clericis, qui praesentes aderant, secundum judicium
nostrum, [obtinere debuerant] minis et contumeliis repulsi, cum iterata
querimonia ad nos remissi sunt. Quia igitur Cluniacensis monasterii justitiae
minime deesse debemus, et eorumdem clericorum inobedientiam et contumaciam
ulterius ferre non possumus: per apostolica tibi scripta mandamus atque
praecipimus, quatenus infra triginta dies, postquam praesentia scripta
susceperis, ecclesiam ipsam cum ornamentis et caeteris pertinentiis suis
monachis Cluniacensibus plenarie restituas. Si vero clerici contradicere
praesumpserint, eos excommunicatos publice denuncies, et tamdiu excommunicatos
teneas, donec juxta mandatum nostrum restitutio compleatur. Facta autem
restitutione, si clerici, qui ante monachorum expulsionem in ipsa ecclesia
ordinati erant, de proprietate agere voluerint, in praesentia praefatorum
episcorum juxta tenorem aliarum literarum nostrarum causa audiatur, et fine
canonico terminetur. Alios autem clericos, qui post monachorum expulsionem
in ipsa ecclesia intrusi sunt, nequaquam ad causam de proprietate admitti
volumus.
Datum Viterbii, V. idus septembris.
(1) Vide supra, p. 435.
Epistolae
S. Bernardi abbatis Clarevallensis.
Ex
editione Mabillonii, quem adornavit secundis curis anno 1690.
XVII. Ad
Lemovicensem, Pictavicensem, Petragoricensem et Santonensem episcopos contra
Geradum Engolismensem episcopum.
Assultibus et
deceptionibus Girardi Engolismensis episcopi proprius expositos ut praemuniat,
causam Innocentii Papae tuetur adversus Petrum-Leonis seu Anacletum antipapam,
et Girardum Engolismensem, cujus subterfugia eludit.
Dominis et patribus
honorandis, Lemovicensi (1), Pictavensi (2), Petragoricensi (3) et Santonensi
(4), Dei gratia episcopis sanctis, frater Bernardus abbas dictus de Claravalle,
constantiam in adversis [Girardi senis ambitio]. Virtus in pace acquiritur, in
pressura probatur, approbatur in victoria. Tempus est quo vestra, si qua est,
nec latere jam, nec torpere sinatur, reverendi et merito suspiciendi
Patres ; hostilis siquidem gladius, qui universo Christi corpori mortem
denuo nunc temporis intentare videtur, vestris potissimum cervicibus imminet,
et in vos eo acrius quo cominus debacchatur ; ita ut quotidianis assultibus
aut resistere fortiter, aut turpiter (quod absit !) cedere compellamini.
Nam is qui amat primatum gerere inter vos Diotrephes (5) non recipit vos ;
nec enim agnoscit eum quem tota vobiscum amplectitur ecclesia, venientem in
nomine Domini. Non hunc, inquam, sed qui venit in nomine suo, illum recipit. Nec
mirum ; et ipse nempe infatigabilis, ad nomen grande multum anhelat, etiam
in hac aetate. Nec sane falsa vel incerta opinione ducor, notare hominem super
vanitate istiusmodi ; sed de ore suo ipsius eum judico. In literis
siquidem quas nuper ad cancellarium (6) scripsit familiares, nonne legationis
sese et onere et nomine honorari tanto indignius supplicat quanto humilius?
Utinam tamen obtinuisset ! minus forsan nocuisset potita votis ambitio,
quam frustrata ; tunc quippe soli, aut pene soli, obesset sibi ; nunc
vero saevit in orbem. Vides quid facit amor gloriae ? Legatio sarcina
gravis, humeris praesertim senilibus, quis nesciat? et tamen homini senissimo
gravior videtur poena, reliquum id breve dierum suorum vivere sine poena.
2. [Ambitionis
indicia] Sed forte causabitur se de suspicione judicari, et nos temeritatis
arguet, qui de occultis suis reprehendimus quod non probavimus. Fateor,
suspiciosus sum in hac parte ; et nescio an vel simplicissimus quis secus
sentire possit, quippe in tam manifesta conjectura. Ut enim simplicem referam
breviter actionem ; primus aut inter primos scribit Papae
Innocentio ; legationem postulat, non obtinet. Indignatur, resilit ab
illo, transit ad alium, ipsius se esse legatum gloriatur. Quod si aut ab illo
ante non poposcisset, aut postmodum non accepisset ab isto, credi poterat alium
quemcumque habuisse in praevaricatione intuitum, et si non rectum
aliquem ; nunc autem excusationem non habet de ambitione sua. Denique ponat
etiam nunc legati vel vacuum nomen (nam opus amisit), et ego quidem hac suspicione
carebo, si potero ; si non, suspicabor invitus, et me intemperantiae
reprehendam. Verum difficile persuadebitur ei, ego scio. Nimirum homo diu
magnus habitus inter suos, videri seipso inferior erubescit. Agnoscitur is quem
Scriptura loquitur, pudor adducens peccatum [Eccli. IV, 25]. Annon grande peccatum et delictum maximum,
superba ista verecundia, qua terram et cinerem pudet, non dico subjici, sed non
domonari ?
3. [Anacleto dominandi
libidine foederatus] Propter hoc ergo reliquit homo suum illum Papam sanctum
Innocentium (sic enim nominabat) et matrem suam sanctam ecclesiam
catholicam ; et adhaeret schismatico suo, et sunt duo in vanitate una. Percusserunt
foedus ad invicem, et super populum Dei malignaverunt consilium Squama squamae
conjungitur [Job, XLI, 7], et spiraculum non est in eis. Iste illum Papam, ille hunc vicissim legatum
scriptitat, ut decipiant ipsi de vanitate in idipsum [Psal. XLI, 10]. Invicem
se consolantur, tuentur, commendant ; quisque tamen pro se, non pro
invicem. Nimirum homines sunt seipsos amantes. Pari quidem studio convenerunt
adversus Dominum, et adversus christum ejus ; sed plane intentionibus non
cohaerent. Quarit magis ex alterutro uterque profecto quae sua sunt, idque,
quod audere nefarium est in haereditate Christi. Quid nisi ante oculos vestros
conantur, si patimini, proscribere Christum ? Jam novos apud vos suo Papae
cudit legatus episcopos, ne soli sit sibi Papa. Nec mortuis successores, sed
vivis invasores (7) tyrannica fretus potentia superintrudit ; nactus
scilicet de malitia Principum occasionem, qui suarum civitatum episcopos odio
persequuntur iniquo. sic sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut
interficiat innocentes [psal. X, 8]. Per tale ostium intrat in ovile ovium.
4. [Et ab eo vanum legati nomen adeptus] Numquid autem gratis talia
legatus actitat pro Papa suo? En ille
totam, ut os gloriatur, Franciam atque Burgundiam legationi ejus antiquae
superaddidit. Potest et adjungere, si vult, Medos et Persas, et medios fines
Decapoleos. Quare non et ultra Sauromatas, et quemcumque denique locum
calcaverit pes suus, suus sit, quo vel vacuis nominibus glorietur ? O homo
non minus sine fronte quam sine mente, nec Dei memor timoris, nec suae
honestatis ! Putat se non videri, cum sit subsannatio et illusio omnibus
qui in circuitu ejus sunt [Psal. LXXVIII, 4]. Merito quidem : certe enim,
pro foro, sacrario utitur ; et instar hominis negotiatoris quaeritantis
lucra sua, et modo hunc, modo illum explorantis venditorem, ut ab illo demum
emat a quo vilius impetrare valuerit, ita iste, sollicite sibi ecclesiasticam
dignitatem hinc inde perquirens, eum tandem pro suo arbitrio delegit habere
Papam qui se legatum esse consenserit. Ergo, nisi legatus tu fueris,
Roma Papam habere non poterit ? Unde hoc tibi privilegium in ecclesia
Dei ? Quisnam tibi hanc concessit in
Christi haereditate praerogativam ? Numquid tu haereditate possides
sanctuarium Dei ? Donec enim in obtinenda pudenda et impudenti petitone
spes tibi ulla promerendi domini Innocentii gratiam esse potuit, sanctus ille,
te scribente, et Papa fuit. Quomodo ergo nunc schismaticum criminaris ?
Numquid, cum eadem vana spe tua, illius simul et sanctitas evanuit et
papatus ? Mirum quod potit ita in brevi dulce et amarum ex eodem fonte
procedere. Heri pater Innocentius, hodie Gregorius diaconus S. Angeli. Itaque
uno quidem ex ore, sed corde profecto duplici, contraria processere. Labia
dolosa in corde et corde locuta sunt [Psal. XI, 3]. Sed enim homo, cui cor et
cor diverberat conscientiam, et est et non divaricat linguam, putas quia timor
ei in mente sit, aut in fronte pudor ? Male autem, juxta Apostolum,
providet bona coram Deo et hominibus, qui more illius iniqui judicis nec Deum
timet, nec hominem reveretur.
5. [Quantum peccavit] Et
certe ambitio, cum prorumpit in impudentiam, efficaciam perdit ; et cum
improbus affectus se aperit, perit effectus. Ambitio, mater hypocrisis,
latebras amat et tenebras ; lucis impatiens est. Ambitio, spurcum vitium,
in imo jacet : videt tamen omne sublime, sed videri ipsa refugit. Nec
mirum : optato namque necesse est careat, nisi caveat arbitros. Quo enim
gloria plus affectatur, eo minus apprehenditur, ubi deprehenditur affectari.
Quid denique tam inglorium, quam gloriae cupidum deprehendi, praesertim inter
episcopos ?... Non adeo periit pudor a mortalibus, ut nuda impudensque vel
ab ipsis honoretur ambitio, praesetim in sene et sacerdote, quem eo magis
profecto puerilis ista ddecet vanitas, quo eum major gravitas majorque decet
sanctitudo ; et si in facie benedicitur ab adulante, sed à tergo
subsannatur ab omnibus... Caeterum, quaenam ista praeceps est et frontosa
libido dominandi, ut pro obtebtu vix annuae (quod certe palam est) legationis,
primo quidem suo nec parcat senio, nec deferat sacerdotio ; deinde nec
lateri Salvatoris ? ... O ipatiens et effrenis turpis quaestus
cupiditas ! O ardor intemperan ! O caeca et pudenda ambitio !
Aperte prius frontoseque, ut jam dixi, et ipse (proh pudor !) non
diffitetur, addit indigna satis petitione tentare catholicum : dolensque
repulsam, incunctanter ad schismaticum refugit ; et accepta de manu
sacrilega male cupita potestate, latus denuo Domini gloriae crudeliter
confodere non veretur. Dividit nempe ecclesiam, pro qua illud est in cruce
divisum, visurus procul dubio et ipse in quem transfixerit....
7. [Et quas turbas
excitavit] Dum libenter in his immoror, pene coepti immemor factus sum ;
ita cupiens redimere tempus, quoniam dies mali sunt. Excedentem devotio levat,
sed revocat zelus; et ubi rapior, ibi et cogor recidere, et plangere dolorem
meum. Audet (quod et flens dico) inimicus crucis Christi suis sedibus pellere
sanctos qui nolunt bestiam adorare quae aperuit os suum in blasphemias,
blasphemare nomen Dei et tabernaculum ejus. Altare contra altare erigere
tentat, confundere fasque nefasque non confunditur. Abbates abbatibus,
episcopos episcopis (8) superintrudere nititur ; amovere catholicos,
schismaticos promovere : miseri et miserandi, qui ita promoveri, et ab
isto, consentiunt. Siquidem circuit mare et aridam, ut faciat unum
episcopum : et cum fecerit, facit eum filium Gehennae duplo quam se
[Mathh. XXIII, 15]. Quaenam vero putas est tanti causa furoris ? Non alia
sane, nisi quod displicet mortalibus angelica illa partitio qua gloria Deo, pax
hominibus nunciatur ; et dum gloriam usurpant, turbant pacem... Ob hoc
denique et nunc Deus ultionum commovit terram, et conturbavit eam :
ostendit populo suo dura, potavit nos vino compunctionis.
8. Velimus, nolimus,
impleri quandoque necesse est veritatem Spiritus sancti, fierique illam quae
prophetico spiritu praenunciata legitur in Scripturis discessio [Anacleti
electio temere facta] : sed vae homini per quem venit ! melius erat
ei, si natus non fuisset homo ille [Matt. XXVI, 24]. Quis vero ille nisi homo
peccati [Petrus-Leonis], qui, super electum a catholicis catholicum et
canonice, locum sanctum invasit, quem tamen, non quia sanctus, sed quia summus
est, affectavit ? Invasit, inquam, invasit armis, igne, pecunia, non vitae
merito vel virtutum : pervenit in quo stat, et stat in quo pervenit. Nam
illa quam jactat juratorum suorum, non electio, sed factio, umbra tantum fuit,
et occasio et velamentum malitiae. Dici potest electio, sed impudenter, sed
mendaciter. Stat quippe sententia ecclesiastica et authentica, post primam
electionem non esse secundam. Celebrata proinde prima, quae secundo praesumpta
est, non est secunda, sed nulla. Nam, et si quid minus forte solemniter minusve
ordinabiliter (9) processit in ea quae praecessit, ut hostes unitatis
contendunt, numquid tamen praesumi altera debuit, nisi sane priore prius
discussa ratione, cassata judicio ? Eapropter qui se superingerere
festinant, quique temerario temere manus imponere nihilominus acceleraverunt,
Apostolo prohibente, nemini cito manus imponas [Tim. V, 22] ; ipsi procul
dubio majus peccatum habent, ipsi auctores schismatis, ipsi grandis malitiae
hujus principes exstitere.
9.
Caeterum, nunc judicium expetunt, quod ante exspectasse (10) debuerant [Dei
judicio reprobata]; et quam suo loco oblatam tenuerant (11), tandem justitiam
offerunt : ut videlicet, si recusetur, justi (12) vos videamini ; si recipiatur,
litigantibus inter se partibus, dilatio redimat tempus, et interim fiat
aliquid. An de vestra justitia desperatis, et damnum jam crescere non timetis,
quemcumque causa exitum sortiatur ? « Quidquid, inquiunt, hactenus
factum sit, modo quaerimus audientiam, judicium sumus subire parati. »
Tergiversatio est. Quid in omni impio
conatu vestro vobis relinquitur aliud, quod affere queatis ad seducendum
simplices, ad armandum malevolos, ad vestram ipsorum palliandam malitiam ?
Si hoc non diceretis, quid diceretis? Caeterum, jam Deus judicavit quod sero
repetit homo: judicavit autem operis evidentia, non decreti sententia. Numquid
Dei judicium audeat humana temeritas retractare? Quid si causetur et clamet per
prophetam (13) Deus, Tulerunt homines a me judicium! Non est consilium contra
consilium Domini : velociter currit sermo ejus, in conveniendo populos in
unum et Reges, ut domino Papae Innocentio serviant et obediant. Quis
revocabit ? Dei esse judicium senserunt, et consenserunt Galterius
Ravennas, Hidegarius [al. Oldegarius] Terraconensis, Norbertus Magdeburgensis,
Conradus Salseburgensis, archiepiscopi. Dei esse judicium cognoverunt et
acquieverunt episcopi, Equipertus Monasteriensis, Hildebrannus Pistoriensis,
Bernardus Papiensis, Landulfus Astensis, Hugo Gratianopolitanus, Bernardus Parmensis. Horum gloria specialis
et praecipua sanctitas, et auctoritas etiam hostibus reverenda, facile nobis,
qui minorem et meriti et officii tenemus locum, aut errare secum, aut sapere
persuasit. Taceo miltitudinem caeterorum, Tusciae, Campaniae, Longobardiae,
Germaniae et Aquitaniae, Galliarum denique et Hispaniarum omnium, necnon et
universae Orientalis ecclesiae tam archiepiscoporum quam episcoporum, quorum
nomina sunt in libro vitae, sed epistolae brevitas non admittit.
10.
[A sanctis quoque et religiosis viris] Hi omnes unanimes, non conducti pecunia,
non seducti fallacia, non illecti privato carnis vel cognationis amore, non
timore compulsi potentiae saecularis, sed Dei procul dubio voluntatem sicut non
ignorantes, ita nec dissimulantes, Petrum-Leonis ingenue refutaverunt, ac
secure Gregorium in Papam Innocentium susceperunt. Nostratum sane nemo ex
nomine in his expressus est literis, quia et omnes compendium non fert, et
aliquorum invidiosa designatio adulationis notam non effugit. Non autem debeo
praetermittere sanctos qui, mundo mortui, Deo melius vivunt, quorum vita
abscondita est cum Christo in gloria : ubi certe studiose inquirunt et non
dubie inveniunt beneplacitum Dei, qui solliciti sunt quomodo placeant ei.
Itaque Camaudulienses, Vallambrosani, Carthusienses, Cluniacenses, et qui de
Majori-monasterio sunt, mei quoque Cistercienses, Cadumenses, Tironenses et
Saviniacenses ; universitas denique et unanimitas fratrum, tam clericorum
quam monachorum regularis vitae probataeque conversationis, sequentes episcopos
tamquam greges pastores suos, Innocentio firmiter adhaerent, sincere favent,
humiliter parent, verum Apostolorum successorum fideliter recognoscunt.
11.
[Et a Regibus ac Principibus terrae] Quid Reges et Principes terrae ?
Nonne in eodem spiritu una cum subjectis sibi plebibus Innocentium pariter
amplectuntur, confidentes et ipsi Papam et episcopum animarum suarum ?
Quis postremo in quocumque ordine vitae illustris et boni nominis homo idipsum
non sapit ? Et tamen adhuc isti, nescio qua contentiosa importunitate et
importuna contentione, reclamant. Vocant in causam orbem, et cum sua paucitate
universitatem flagitant judicari : et qui praejudicaverunt in electione,
de confirmatione rejudicare contendunt ; tunc praepropere agentes, modo
praepostere retractantes. Quis tantos, quaeso, in unum cogere queat exercitus
utriusque ordinis Principum, ne dicam plebium, et adducere in
examinationem ? Quis tot sanctorum millibus persuadere sufficiat, quod
prius aedificaverunt, iterum destruere, et adducere semetipsos in
praevaricationem ? Quis denique locus omnibus tantus, omnibus tutus ?
universae quippe ecclesiae negotium est, non unius causa personae. Videtis quod
de impossibili, et laqueum nectitis quo teneamini, ne ad gremium revertamini
matris vestrae. Occasio nunquam decrit ei qui vult recedere ab amico.
12.
[Retractari nequit] Sed esto. Mutet consilium suum Deus (secundum hominem
dico), revocet sententiam, convocet a finibus terrae concilium ; judicari
bis in idipsum (quod ipse non facit) patiatur : quosnam, quaeso, dabunt
judices sibi ? Omnes quippe in parte sunt, et partibus de judicio haud
facile conveniet ; atque ita ad litem magis quam ad pacem tantus conventus
fatigabitur. Deinde velim scire cui ille interim vellet credere Romam, quam
tanto amore ex longo tempore concupivit, tanto labore et sumptibus acquisivit,
tanto fastu possidet, tanto pudore timet amittere ? ne frustra convenisse
saeculum omne cernatur, si cum ille cadet a causa, non tamen cadat a Roma.
Alioquin quis causam spoliatus ingreditur ? nec leges profecto cogunt, nec
canones. Et haec dicimus, non de nostra justitia diffidentes, sed a vestra (14)
caventes verstia. Jam enim Deus eduxit tamquam lumen justitiam suam, et
judicium suum tamquam meridiem [Psal. XXXVI, 6], etsi caeco, nec lumen
appareat, nec meridies luceat : quoniam sicut tenebrae ejus, ita et lumen
ejus [Ps. CXXXVIII, 12].
13.
[Innocentii electio cur praeferenda] Duo itaque sunt de quibus contenditur
quisnam eorum rectius videatur esse Papa. Quorum primo quidem, si personas
compares (ut neustri sane vel derogare videar, veladulari), dicam quod dici
passim reperies, et neminem arbitror
diffiteri : quia videlicet Innocentii nostri vita vel fama nec aemulum
timet, cum alterius nec ab amico tuta sit. Dehinc, si electiones discutias,
nostri itidem mox occurit et promotione purior, et ratione probabilior, et
prior tempore. Porro de tempore constat : reliquia duo merita probant, et
dignitas eligentium. Hanc enim, ni fallor, partem saniorem invenies, tam
episcopos quam cardinales, diacones sive presbyteros, et quorum maxime interest
de electione summi Pontificis, et quanti in eligendo juxta Patrum scita
sufficiant. Quid et in consecratione ? nonne Ostiensem, ad quem
specialiter utique spectat, habemus ? Cum igitur et electus dignior, et
electio sanior, et actio ordinabilior teneatur ; qua isti ratione, immo
qua contentione, contra jus et fas et vota omnium bonorum, invitae et renitenti
Dei ecclesiae praeficere alium, et illum deponere tentant ?
14.
[Conclusio] Horum conatui tam maligno, tam indigno, tam temerario, totis certe
viribus renitendum esse videtis, reverendissimi et illustrissimi Patres. Quod
cum omni familiae Dei, tum vobis maxime vestrisque convenit, si tamen zelus
domus Dei comedit animas vestras. Vobis, inquam, et vestris maxime vigilandum
est et orandum, ne intretis in tentationem. In ea sane parte majore opus est
fortitudine et cautela, unde acrior insistit adversarius, et vis belli major
incumbit. Quam saevus et callidus hostis insurrexerit in vos, proprio certe
agnoscitis experimento. Heu ! quam multum jam malitia illius in illis
partibus pro accepta potestate processit, utroque saeviens genere malignandi,
vi et dolo ! Numquid autem malitia vincet tandem sapientiam ? Sed
haec est hora ipsius, et potestas tenebrarum [Luc, XXII, 53]. Caeterum hora
novissima est, et potestas cito transit. Ne terreamini, ne seducamini. Dei
virtus et Dei sapientia, Christus vobiscum est, qui et in causa est. Confidite,
ipse vicit mundum : Fidelis est, non patietur vos tentari supra id quod
potestis [Cor. X, 13]. Videtis stultum firma radice ? sine dubio statim
maledicetur pulchritudini ejus. Non enim diu derelinquet Dominus virgam peccatorum
super sortem justorum [Ps. CXXIV, 3]. Verum vestrae interim vigilantiae est,
vestris pro vestro officio sollicite providere, sicut et providetis, ut non
extendant justi ad iniquitatem manus suas[Ps. CXXIV, 4]. Oratio pro
catholicis : Benefac, Domine, bonis et rectis corde. Pro
schismaticis : Imple, Domnine, facies corum ignominia, ut quaerant nomen
tuum [Ps ; LXXXII, 17].
(1) Eustorgio quem à
Girardo sede sua deturbatum tradit Gaufridus Vosiensis, cap. 46, tomo nostro
XII, p. 434.
(2) Guillelmo Adelelmi,
qui et ipse dejectus fuit a schismaticis. Ibid. et t. XIV, p. 259.
(3) Guillelmo de
Nanclars, quem etiam sede sua pulsum fuisse tradunt Annales Aquitanici Joannis
Bouchet ; sed aliunde non constat.
(4) Guillelmo Guadradi, cujus epistolam contra Girardum Engolismensem
edidimus tomo nostro XIV, p. 259.
(5) Girardus
Engolismensis, qui primatum, id est, legati munus, affectabat. Alludit ad locum
Joannis epist. III, 9.
(6) Haimericum, Romanae ecclesiae cancellarium. Eas Girardi literas non habemus.
(7) Sic Ramnulfum
Dauratensem abbatem in sedem Lemovicensem intrusit, et Petrum de Chastelleraut
in sedem Pictavensem, ex chronico Vosiensi, ibid.
(8) Ordericus Vitalis,
qui eo tempore scribebat, lib. XIII, p. 895 : In plerisque coenobiis duo
abbates surrexerunt, et in episcopiis duo praesules de pontificatu
certaverunt : quorum unus adhaerebat Petro Anacleto, alter vero favebat
Gregorio Innocentio. In hujuscemodi schismate anathema formidandum est, quod
difficulter a quibusdam praecaveri potest, dum unus alium summopere impugnet,
contrariumque sibi cum fautoribus suis feraliter anathematizet. Sic nimirum quisque
ad id quod agere appetit, sed impossibilitate praepedicus ad effectum perducere
nequit, sua saltem imprecatione Deum contra aemulum suum expetit. Ita etiam in
Actis Cenomanensium episcoporum, ibid. p. 553.
(9) Clam caeteris a quibusdam cardinalibus praepropere factam fuisse
Innocentii electionem ostendimus supra, p. 344.
(10) Alias expetiisse,
quod perinde placet.
(11) Sic editi. Malim
renuerant.
(12) Alias injusti per
antiphrasim, si vos ad catholicos episcopos referatur. At vero hic et deinceps
schismaticos retundit Bernardus: unde non insulse codex Colbertinis 1410 habet,
injusti justi vos videamini, id est, ut vos qui injusti estis, justi videamini.
(13) Hoc apud nullum reperitur prophetam ; sed habetur in doctrina
SS. Patrum, lib. contra judicia temeraria, num. 7. Nota Mabillonii.
(14) Respondere videtur literis Gerardi Engolismensis, quas a
Cluniacensibus suppressas fuisse querebatur Reimbaldus Leodiensis canonicus,
supra, p. 367.
LXXII. Gesta Bernardi in regione Tolosana, ex epistola
Gaufridi ejus notarii ad Clarevallenses.
Apud Tom. II Opp. S. Bernardi, col. 1192.
An. 1145.
Magistro suo carissimo
Archenfredo, et utrique capitulo, fratribus suis uterinis, frater Gaufridus,
memores ejus esse qui diligit vos in veritate. Nullis mihi ad te, magister,
verborum blanditiis utendum esse certis experimentis cognovi... Ut quid ergo
verba multiplicantur ? Tu scis, domine, quia amo te ; tu scis quia
tuis et tuorum orationibus egeo, et quantum diligam et quantum egeam non
ignoras. Silco proinde de me ipso, sciens quod scienti me scribam. Caeterum,
cum memor sum in quanta sollicitudine reliquerim vos, et totam pariter
Claramvallem, eo quod dubia videretur domini abbatis de itinere isto
voluntas ; scribo vobis, de quo magis praesumo, quae in eo vidimus et
audivimus, ut habeatis consolationem, et vestris eam nihilominus praebantis.
Hoc autem scitote nihil me scribere, nisi veritate compertum.
Dum appropinquaremus
Pictavim, coepit dominus abbas infirmari, ita ut paulo minus eum poenitere
inciperet oneris, non itineris hujus...
In urbe Burdegalensi
res facta est digna miraculo, quod obtinatissimos animos clericorum convertit,
ut concederent in sede episcopali regulares ordinari canonicos, pro qua re per
septem annos excommunicati parvipendebant omnino ; ita ut quinquennium
exularet archiepiscopus [Gaufridus], vacaret ecclesia, redditus illi violenter
diriperent, et tam exosus esset omni populo archiepiscopus, ut in ingressu
etiam omnibus nostris exprobrarent, dicentes quoniam isti sunt de patronis
archiepiscopi. Sed mutavit (1) animos eorum sermo Dei vivus et efficax, praeter
spem universorum, qui noverant negotii difficultatem et obligationes pessimas
nimis.
In castro quod dicitur
de Bragerach [Bergerac] allatus est ad eum vir nobilis, gravissima infirmitate
laborans, ex illa hora convaluit, ut postea didicimus... In Caturcensi urbe
quidam serviens episcopi percussus in capite, oculi unius lumen amiserat ;
sed signate eo visum recepit...
Jam Petragorici populi
devotionem quis explicet ? Paulo minus suffocabant eum ; adeo ut
necesse habuerit clam discedere ab eis. In Tolosana urbe satis devote susceptus
est ; sed per paucos dies plusquam satis et etiam plusquam nimis fuere
devoti. Paucos quidem habebat civitas illa qui haeretico faverent : de
textoribus, quos Arrianos ipsi nominant, nonnullos. Ex his vero qui favebant
haeresi illi, plurimi erant et maximi civitatis illius. Denique, non longe ante
adventum nostrum, unum e ditioribus civitatis illius cum uxore ejus seduxerant,
ut, relicta substantia sua et parvulo filio, in villam secederent quae
haeriticis plena est, et nullis deinceps propinquorum persuasionibus reduci
potuerant. Vocatus est ergo Henricus, vocati sunt Arriani ; et pollicitus
est populus quod nemo eos dinceps sisciperet de caetero, nisi venirent et palam
loquerentur. Fugas Henrici et Arrianorum latibula longum est enarrare. Fugerunt
siquidem qui in civitate erant Arriani, audientes signa et mirabilia quae
fiebant. Fautores eorum abnegaverunt eos, et credimus omnino perfecte liberatam
civitatem ab omni haereticae contagio pravitatis. De militibus promisere
nonnulli, quod deinceps expellerent et non manutenerent eos. Si qui vero cupidi
fuerint, et aliter voluerint agere, haereticorum muneri diligentes, data est
sententia in haereticos et in fautores eorum, atque in omnes qui manutenerent
eos, ut neque in testimonio neque in judicio suscipiantur, nemo communicet in
convivio, neque in commercio. Henricum fugientem secuti et persecuti sumus,
sedille eo amplius fugiebat.
In ipsis sane
castellis quae seduxerat, locutus est dominus abbas ; et libenter audiente
populo, crediderunt qui erant praeordinati ad vitam. Milites quidem nonnullos
invenimus obstinatos, sed non tam errore, ut nobis videtur, quam cupiditate et
voluntate mala. Oderunt enim clericos ; et gaudent facetiis Henrici, et
quia id loquitur eis unde occasionem habeant et excusationem malitiae suae.
Omnes tamen affirmabant quod deinceps non manutenerent eum ; siquidem
domini abbatis colloquium refugisset. Data proinde sententia est in haereticum
et in fautores ejus, et patefacta est omni populo pessimaejus vita ; et
quomodo in Pisano concilio omnes quas nunc praedicat haereses abjuraverit, et
redditus domino abbati literas acceperit ab eo in Claravalle, ut ibi nachus
fieret. Credimus, annuente Domino, malitiam ejus finiendam brevi. Terra tam
multiplicibus erroribus seducta, opus haberet longa praedictione : sed
dominus abbas nec tanto labori sufficere videtur, et multo mais timet molestus
esse fratribus suis... Acceptis ergo a Claravalle multis hinc inde literis, cum
omni festinatione revertetur ; et credimus, annuente Deo, quod non longe
post octavam Assumptionis B. Mariae visuri sitis desiderium, merito
desiderabilem virum...
Quintum
mancum sanavit in castro quod dicitur Viride-folium (2), ubi sedes est satanae;
et ipse pessimi, ni fallor, haeretici puer erat...
In
Albigensi civitate factum est, quod caeteris non immerito miraculis credimus
praeferendum. Erat enim populus civitatis illius super omnes qui in circuitu
ejus sunt, haeretica pravitate contaminatus, ut audivimus : ita ut domino
legato, qui per biduum ante nos venerat, cum asinis et tympanis exierint
obviam ; et cum signa pulsarent ad populum convocandum, ad missarum
solemnia celebranda, vix convenere trigenta. Tertia die dominus abbas cum multa
populi laetitia susceptus est. Sed tanta mala de illis audierat, ut penitus non
acceptaret devotionem eorum. Sequemi vero die, cum B. Petri solemnitas esset,
tanta ad audiendum verbum Dei multitudo convenit, ut non caperet eos grandis
ecclesia. Quos allocutus dominus abbas : « Seminare, inquit, veneram,
sed praeoccupatum a semine pessimo agrum inveni. Verumtamen, quia rationalis
est ager (Dei enim agricultura vos estis), ecce ostendo vobis semen utrumque,
ut sciatis quid eligere debeatis. » Et incipiens a sacramento altaris, per
singula capita, quid haereticus praedicaret, quaeve esset fidei veritas,
diligenter exponebat. Demum interrogavit eos qui eligerent. Et respondens omnis
populus coepit abominari et detestari haereticam pravitatem, et cum gaudio
suscipere verbum Dei et catholicam veritatem. « Poenitemini, inquit,
igitur quicumque comaminati estis ; redite ad acclesiae unitatem. Et ut
sciamus quis poenitentiam agat, et suscipiat verbum vitae, levate in coelum
dextras in signum catholicae unitatis. » Factum est ergo ut, levantibus
omnibus dextras in coelum cum exsultatione, ipse sermoni finem imponeret. Et
nos quoque epistolam terminemus. Valete.
(1) Confirmatur haec
mutatio ex instrumento quod recitant auctores novissimae Galliae Christ. t. II,
col. 814 : « Ego Petrus, Dei gratia humilis abbas S. Romani de
Blavia, universis ecclesiae Christi fidelibus tam praesentibus quam futuris.
Notum fieri volumus quoniam cum, ex mandato Romani Pontificis domini Eugenii,
venerabilis pater domnus Auberteus [Albericus] Ostiensis episcopus, S. A.
legatus, et dominus Bernardus abbas Claraevallis, multaeque aliae religiosae et
honestae personae, versus Tolosanas partes ad expugnandus haereticos
haeresimque exstirpandam terrae illius proficiscerentur, pae Aquitaniam
transcuntes, pro pace inter domnum Gaufridum venerabilem Burdegalensem
archiepiscopum et clericos suos Burdegalensis sedis canonicos reformanda,
rogatu ejusdem domini archiepiscopi, Burdegalam usque descenderunt, ubi et nos
conveneramus. Erat autem discordia gravis et maxima, quae etiam per multum
temporis duraverat inter eumdem dominum archiepiscopum et clericos suos, pro eo
quia idem dominus archiepiscopus in eadem sede Burdegalensi canonicos
regulares, qui in communi vita et secundum S. Augustini regulam ibi Domino
inservirent, instituere volebat juxta voluntatem et mandatum Romanorum
Pontificum domini Innocentii, domini Lucii, concessione vero et assensu domini
Ludovici, illustri Regis Francorum et Ducis Aquitanorum, qui auctoritate
privilegiorum suorum hoc confirmaverant. Quod cum quidam de ejusdem ecclesiae
canonicis concessissent, caeteri qui contradicebant, pro inobedientia et
contumacia sua, ab eodem domino archiepiscopo et a praedictis Romanis
Pontificibus excommunicati, et a susceptis ordinibus et ecclesiasticis
beneficiis privati, diu sub sententia manscerant, resipiscere nolentes ;
atque ob hanc eamdem dissensionem idem dominus archiepiscopus extra urbem et
ecclesiam suam per quinquennium et eo amplius fuerat, ecclesia laborante et per
tantum temporis a divino vacante officio.
Cum ergo ad Burdegalensem
ecclesiam, in tanta desoatione positam, praefatus dominus legatus et dominus
Claraevallis, et aliae religiosae et authenticae personae, descendissent,
ibique nobis cum ipsis assistentibus, ut supra dictum est, cum in manu domini
Claraevallis praefati Burdegalesesclerici posuissent se exsecuturos quidquid
super hoc illi statuerint, et hoc idem dominus archiepiscopus concessisset,
cooperante divina gratia, in hunc modum pacis et concordiae hinc inde
convenerunt : quod clerici qui rebelles exstiterant, canonicatum regularem
in ecclesia B. Andreae, in sede videlicet Burdegalensi, deinceps in perpetuum
habendum et conservandum communiter concesserunt, hoc modo quod, singulis qui ejusdem ecclesiae canonici superstites
erant decedentibus, vel si mutationevitae, seu quolibet alio modo, praebendam
quam in ecclesia illa habebant amitterent, loco eorum regulares substituerentur
per manum Burdegalensis domini archiepiscopi, &c.
Actum fuit hoc atque
firmatum in praesentia et in manu domini legati et domini Claraevallis,
videntibus et audientibus domino Raimundo Aginnensi, domino Bernardo
Santonensi, domino Raimundo Vasatensi episcopis, fratribus quoque nostris
Audoino Castellionensi, Guidone Cariloci, Aimone S. Aemiliani abbatibus,
&c. Fuit vero facta haec concordia Burdegalae in domo domini archiepiscopi,
anno ab incarnat. Domini MCLV, VI nonas julii, epacta XXV, Romano Pontifice
domino Eugenio Papa III, Ludovico Rege Francorum et Duce Aquitanorum, praedicto
domino Auberico legationem in regno Franciae obtinente. »
Verum emendanda videtur
chronica nota VI nonas julii, legendumque junii. Bernardus enim erat in
Albigensi urbe die festivitati S. Petri, die 29 junii, ex epistola Gaufridi,
num 10. Quoad annum vero standum potius videtur auctoritati hujus instrumenti,
quam opinioni Pagii, Mabillonii et D. Vaissette, qui ex solis conjecturis iter
Tolosanum S. Bernardi ad annum 1147 differunt.
(2) Verfeil. Quid ibi
praeterea gesserit Bernardus, docet Guillemus de Podio-Laurentii, cap. I.
« Aegrotantem ergo terram, inquit, tantae infidelitatis disgratia, vir
religiosus Bernardus Clarevallensis abbas, vita et literatura conspicuus, zelo
fidei accensus, aliquando visitavit, et ad castrum Viridisfolii, quod eo
tempore vernabat militari multitudine et vulgari, duxit ocius accedendum :
intendens quod si posset ibi extinguere haereticam pravitatem, quae locum ipsum
multum infecerat, facilius contra eam in aliis praevaleret. Cumque coepisset
sermonem in ecclesia proponere contra eos qui majores erant ibi, illi ecclesiam
exierunt, quos et populus est secutus. Quos vir beatus sequens, in platea
coepit proponere verbum Dei : illi autem per domos undique latuerunt, eo
tamen plebeculae areae circumstanti nihilominus praedicante. Sed eis
perstrepentibus et fores percutientibus, ut nec plebs posset percipere vocem
ejus, et alligantibus verbum Dei ; excusso pedunt pulvere in testimonium
illis, ut esse pulverem et reversuros in pulverem declararet, exiit ab
eis ; et ipsum castrum respiciens maledixit, dicens : Viridefolium
desiccet te Deus. Quod quidem manifestis indiciis perseverat. Nam eo tempore,
sicut antiqua tenet relatio, erant in eodem castro centum hospitii militum,
equos cum intersignibus et arma habentium, ad avenam alienam non revenientium,
sed ad suam. Extunc vera pauperies, sicut vir armatus, coepit occurrere eis
frequenter : quos aut grando frequens, aut sterilitas, aut seditio, aut
guerra etiam, parum quiescere non permisit. Nam et ipse um infans essem, vidi
nobilemvirum dominumIsarnum Nebulatum, qui fuerat major-dominus Viridisfolii,
qui bene dicebatur aetate centenarius, Tolosae contentum uno rocino pauperrime
commorantem. Qualiter autem et quantum animadversum est Dei judicia in plures
qui defeceruntejusdem castri dominos, ipsa rerum declarat evidentia, dum quod
vir sanctus maledixerat nequiverit reparari, donec dante ipsum castrum Comite
Montis-ortis venerabili patri domino Fulconi episcopo Tolosano, extunc coepit
paulatim, expulsis inde dominis, reformari »
Epistolae Adriani IV Papae
LI. Ad Guillelmum Cenomanensem episcopum
Ex Collectanneis
Steph. Baluzii, volum. inscripto Clugny, folio 347.
An. 1159, 27
februarii.
Terminandam ei
committit controversiam quae diu agitata fuerat inter monachos Cluniacenses et
Petragoricenses canonicos, super ecclesia de Rocha-Boviscurti.
Cenomanensi episcopo.
Super causa de Rocha-Boviscurti, quae inter Cluniacenses monachos et W. (1) de
Alta-faia vertitur, quantum laborem pars utraque susceperit, et quoties ad
sedem apostolicam pro eodem negotio laboraverit, nos satis manifeste
cognovimus, et ad multorum notitiam credimus pervenisse. Cum autem et in hac
vice ipsum negotium in nostra esset praesentia ventilatum, nec per nos posset,
quoniam neutra partium quod intendebat pronare non poterat, finem debitum
obtinere ; tandem discretioni tuae idem negotium duximus committendum, ita
quidem ut, utraque parte congruo loco et tempore ad tuam praesentiam convocata,
si W. aut alii clerici qui aliquid juris in ipsa ecclesia se habere confidunt,
in tua praesentia legitime poterint demonstrare se fuisse in praefata ecclesia
canonicos ordinatos, antequam Cluniacenses monachi inde fuissent expulsi, nisi
ad alias ecclesias fuerint ordinati, vel aliis exceptionibus à judicio possint
de jure repelli, eos ad agendum de jure proprietatis admittas, et causam ipsam
debito fine decidas, salvis tamen privilegiis Cluniacensi monasterio ab
apostolica sede indultis et ejusdem monasterii instrumentis ; ita quidem
ut, si contigerit clericos in causa proprietatis obtinere, post decessum eorum
debeat ecclesia ad manus monachorum redire, ut ita privilegia suum vigorem
obtineant ; alii autem clerici qui post expulsionem Cluniacensium fratrum
in eamdem ecclesiam sunt introducti, et illi qui in aliis ecclesiis secundum
tenorem literarum praedecessoris nostri sanctae recordationis Eugenii Papae (2)
et nostrarum intitulati sunt, nullatenus admittantur. Quod si memoratus W. et
alii venire distulerint, aut agere forte non poterint, praedictos monachos ab
eorum impetitione, sine appellationis obstaculo, auctoritate apostolicae sedis absolvas,
et eis ecclesiam ipsam adjudices, et illi perpetuum silentium indicas, et ipsos
monachos quiete facias possidere. Datum Laterani, III. kal. martii (3).
(1) Willelmus, uti legitur in epistola sequenti.
(2) Eugenii literas
vide supra, p 441.
(3) Anno 1159, ut
videre est in literis Guillelmi Cenomanensi episcopi, infra.
LII. Ad Monachos de
Rocha-Boviscurti.
Ex Collectanneis
Steph. Baluzii, volum. inscripto Clugny, folio 348. Ex veteri membrana.
An. 1159.
Significat ipsorum
causam cum canonicis Petragoricensibus judicio Cenomanensis episcopi commissam
fuisse terminandam.
Adrianus episcopus,
servus servorum Dei, dilectis filiis priori et monachis de Rocha-Boviscurti (1)
salutem et apostolicam benedictionem. Super causa quae inter os et Willelmum de
Alta-faia vertitur, quantum laborem pars utraque susceperit, et quoties ad
sedem apostolicam pro eodem negotio laboraverit, nos satis manifeste
cognovimus, et ad multorum notitiam credimus pervenisse. Cum autem et hac vice
ipsum negotium in nostra esset praesentia ventilatum nec per nos posset,
quoniam tam vos quam altera pars quod intendebat probare non poterat, finem
debitum obtinere ; tandem venerabili fratri nostro Cenomanensi episcopo
idem negotium duximus committendum. Quocirca per apostolica scripta vobis
praecipiendo mandamus quatenus, cum ab eo propterhoc fueritis evocati, ad ejus
praesentiam accedatis ; et si memoratus W. et alii clerici qui
aliquidjuris in ecclesia vestra se habere confidunt, in ipsius praesentia
legitime poterunt demonstrare se fuisse in eadem ecclesia canonicos ordinats,
antequam nde fuissetis expulsi, nisi ad alias ecclesias fuerint ordinati, vel
aliis exceptionibus a judicio possint de jure repelli, eos ad agendum de jure
proprietatis admittat, et causam ipsam debito fine decidat, salvis tamen
privilegiis monasterio vestr ab apostolica sede indultis et ejusdem monasterii
instrumentis : ita tamen ut, si contigerit in causa proprietatis clericos
obtinere, post decessum eorum debeat ecclesia ad manus vestras redire, ut demum
privilegia suum vigorem obtineant ; alii autem qui post expulsionem
vestram in eamdem ecclesiam snt inducti, et illi qui in aliis ecclesiis
secundum tenorem literarum praedecessoris nostri sanctae recordationis Eugenii
Papae et nostrarum intitulati sunt, nullatenus admittantur. Quod si
praenominatus Willelmus et alii ad vocationem ejusdem fratris nostri episcopi
venire distulerint, aut agere forte non poterint, vos ab eorum impetitione,
sine appellationis obstaculo, auctoritate apostolicae sedis absolvat, et vobis
ecclesiam ipsam adjudicet, et illis perpetuum silentium indicat, et vos quiete
eamdem ecclesiam faciat possidere. Datum Laterani, III kal. martii.
(1) Est et alia Adriani
epistola ad Willelmum de Alta-faia, ejusdem argumenti et eisdem verbisconcepta,
data a paribus.
LIV. Guillelmi
Cenomanensis episcopi ad Heliam priorem de Rocha-Boviscurti.
Ex Collectanneis
Steph. Baluzii, volum. inscripto Clugny, folio 348. Ex veteri membrana.
An. 1159, 19 octobris.
Ecclesiam de
Rocha-Boviscurti, tamquam delegatus à Romano Pontifice, ei et successoribus
ejus adjudicat.
G. [Guillelmu] Dei
gratia Cenomanensis humilis minister, Heliae priori de Rocha-Boviscurti,
cunctisque ejus successoribus in perpetuum. Summo et universali placuit Adriano
Pontifici, causam quae inter compatres nostros Cluniacenses monachos et
clericos de Rocha-Boviscurti, Willelmum scilicet de Alta-faia et caeteros
clericos, vertebatur, parvitati nostrae delegare, ita siquidem ut, utraque
parte ante praesentiam nostram convocata, si W. aut alii clerici qui se aliquid
juris in praefata ecclesia de jure habere confidebant, in nostra praesentia
canonice possent demonstrare ac, priusquam monachi Cluniacenses inde
pellerentur, in eadem ecclesia canonicos titulatos exstitisse, ad agendum de
jure proprietatis taliter admitterantur, ut causa finem debitum
sortiretur ; eis tamen ejudem ecclesiae canonicis, secundum tenorem
literarum beatae recorationis Eugenii Papae et domini nostri Adriani, ab agendo
remotis, qui post fratrum Cluniacensium expulsionem in supradictam ecclesiam
fuerant intrusi, vel qui aliis ecclesiis noscebantur adtitulati. Nos itaque,
secundum apostolici mandati formam nobis evidenter expressam, utramque partem,
monachos scilicet et W. cum eis qui se aliquid juris in praefata habere
ecclesia confidebant, ante praesentiam nostram convocavimus. Clerici siquidem
ad primam vocationem non venerunt ; ad secundam veo solus W. veniens, nec causam
intrare, ut de jure proprietatis ageret, voluit, nec probare se fuisse
canonicum, antequam monachi a praefata pellerentur ecclesia, studuit :
monachis siquidem et respondere, et exceptiones suas legitimis testibus probare
paratis. Quocirca, apostolico obedientes mandato, monachos Cluniacenses a
Guillelmi impetitione apostolicae sedis auctoritate absolvimus, et ecclesiam
monachis adjudicavimus, et W. perpetuum silentium indiximus, et ut monachi
deinceps quiete et inconcusse possideant constituimus. Et ne rei gestae veritas
posterorum notitiam fugiat, scripti diuturnitati commendare decrevimus, atque
sigilli nostri inviolabili assertione munivimus. Actum anno MCLIX, ab inarnat.
Domini, XIV kal. novembris, sub praesentia et testimonio istorum fratrum nostrorum
Roberti abbatis S. Vincentii Harduini decani, Ivonis magistri scholarum,
Esgareti capellani nostri, magistri Herberti, Guillelmi Burelli, Simonis de
Lochis.
LV. Guillelmi
episcopi Cenomensis ad Adrianum.
Significat qua ratione
definevit causam super ecclesia de Rocha-Boviscurti, controversus inter
monachos Cluniacenses et clericos Petragoricenses.
Sanctissimo domino et
patri suo A. Dei gratia sanctae Romanae ecclesiae summo Pontifici, W.
Cenomanensis humilis minister, subjectionem et obedientiam. Vestrae placuit
sublimitati causam quae inter monachos Cluniacneses et W. de Alta-faia super
ecclesia de Rocha-Boviscurti vertebatur, nostrae parvitati committere audiendam
et fine canonico, remota appellatione, terminandam. Praefatos itaque monachos
et antedictum W., aliosque qui se in eadem ecclesia aliquid juris habere
confidebant, ut ante praesentiam nostram venirent convocamus. Convocationis
autem die, monachis se nobis praesentes exhibuerunt ; clerici vero non
venerunt. Facta itaque secunda submonitione, cum monachi parati venissent,
solus W. ex parte sua praesens affuit. Cui cum diceremus ut jure proprietatis,
si aliquod in eadem ecclesia si habere confideret, ageret : noluit. Nos
itaque, expressi spicibus vestris judici formam sequentes, monachos ab ejus
impetitione auctoritate vestra absolvimus, eisque praetaxatam ecclesiam
adjudicavimus, et ipsi W. perpetuum silentium indiximus, et ut de caetero
eamdem ecclesiam inconcusse possiderent statuimus. Valeat Sanctitas vestra.