Recueil des historiens des Gaules et de
la France
Contenant la suite des monumens, des trois rčgnes de Philippe 1er,
par des religieux bénédictins de
la congrégation de Saint-Maur.
Tome XIV.
Notitia
de fundatione monasterii Silvę-Majoris.
Inter Acta Sanctorum ord. S. Benedicti, sęc. VI,
parte 2, p. 868.
Anno 1091.
Omnia orta occidunt, et aucta
senescunt, nec multum hominis tempus protenditur, ejusque memoria brevissima
probatur; sed oblivio ne prorsus pręterita absorbeat, necesse est ut rerum
gestarum notitiam litera retineat, quatenus quid sit mutabile futuros non
lateat. Ego itaque Geraldus Deo largiente abbas, quamvis indignus, diu
optaveram eripi de mundanis fluctibus, quibus contundebur acrius quam fragilis
ferre posset animus. Cęterum subjecti (1) mihi minus abediebant, nec eorum
ferrea molliri pectora quiverant; quos quidem sęcularia plus nimio negotia
induruerant. Denique monstrante divina elementia portum salutis, placuit animo
antra petere solitudinis, ubi nulla esset sęcularis habitatio hominis. Itaque
commendata episcopo (2) cura commissi gregis, egressus sum de monasterio
comitantibus paucis, ignorans omnino quo cursus foret itineris. Sed tandem
Domino ducente, quippe qui nunquam abest sperantibus in se, pervenimus ad
domnum Willelmum (3) Pictavensem Comitem, virum apprime nobilem, totius quoque
Aquitanię, Ducem qui lucum attribuit nobis congruum, Silva-major nuncupatum;
quod allodium ita nobis ab illo absolutum redditur, ut ą nullo ibi quidquam
juris requiratur, sicut etiam alia chartula (4) testatur. Cum ergo ibi vellem
incipere monasterium, perrexi ad domnum Goscelinum Burdegalensem
archiepiscopum, in cujus episcopatu prędictum erat allodium, ejus quidem
rogaturus beneficium; qui, interveniente pręfato Duce jam incoeptum (5)
monasterium ita omni donavit libertate, ut nec ipse, nec alius post eum, non
archiepiscopus, non archidiaconus, non archypresbyter, non cujuslibet ordinis
persona, aliquod in eo jus vel dominationem possit habere; quatinus ibi
degentes monachi absque illa inquietudine libere possent Deo servire. Sed et
hoc stabilitum est ab ipso, eodem precante Willelmo, ut si quandoque,
disponente Christo, villa creverit, nihilominus in ea archiepiscopus, vel
quilibet minister ejus, quidquam habeat juris nec in clericis nec in laicis;
sed omnia referantur ad abbatis dispositionem et congregationis. Hoc etiam sibi nobisque providit, ut
nihilominus ecclesiarum consecrationem, sacrosque ordines vel chrisma ab
archiepiscopo accipiamus, cum necesse fuerit. Sed hęc constitutio (6) iterum ab
eodem firmata est in proximo concilio, pręsentibus Romanis legatis Hugone atque
Amato, multoque aliorum episcoporum collegio. Hoc quoque definitum est,
ut si quis hoc decretum violare tentaverit, se sciat excommunicatum, donec
satisfecerit, tam ab archiepiscopo quam ab omnibus qui fuerunt in concilio. Necnon
et hoc, consulente domno Amato, constituimus, ut hoc coenobium solummodo Romanę
foret ecclesię subjectum, obque sui tutelam domno apostolico singulos annos
solveret munus quinque solidorum. At ego jam descendens in defectum ętatis decrepitę, jamjam curam monachorum
cupiebam dimittere, atque minius utilis meliori cedere. Verum domnus
Amatus ą nostris rogatus fratribus, licet totis resisterem nisibus, tamen mihi
ex parte domni apostolici testatus obedientiam, eorum commendavit providentiam.
Acta est vero supradicta confirmatio Burdegalensi civitate in concilio, anno ab
incarnatione Domini MLXXX, indict. III, epacta XXVI, II nonas octobris, VIII
anno Greforii Papę, Philippo in Francia regnante. S. Willelmi Aquitanensis
Ducis, confirma hoc Deus. Ego
Amatus A. S. legatus confirmo. Ego Hugo S.A. legatus confirmo; Ego Gocelinus
Burdegalensis archiepiscopus pręsente concilio concedo et confirmo; S. Rodulfi
Turonensis archiepiscopi. S. Willelmi Auxiensis archiepiscopi. S. Bosonis
Santonensis episcopi. S. Ademari Engolismensis episcopi. S. Willelmi
Petragoricensis episcopi. S. Raymundi Vasatensis episcopi. S. Hugonis
Bigorrensis episcopi. S. Donaldi Agennensis episcopi. S. Petri Adurensis
episcopi. S. Odonis abbatis Sti Johannis Angeriacensis. S. Drogonis Malliacensis
abbatis. S. Raynaldi Sti Cypriani abbatis. S. Bertrandi Sti Juliani abbatis. S.
Hildeberti Nantulliacensis abbatis. S. Fulchradi Sti Salvatoris Blavię abbatis.
S. Achelini-Goscelini Burdegalensis ecclesię archidiaconi.
(1)
Id est, Sancti Vincentii Laudunensis monachi, quibus post Raunerium fratrem
circa an. 1074 prępositus fuerat.
(2)
Helinando Laudunensi episcopo.
(3)
Guidonem-Gofridum etiam appellatum.
(4)
Guillelmi Ducis chartam edidit Mabillonus de re diplom. p. 386. Anno ab
incarnat. Domini MLXXIX. epacta XV, indict. II, anno VII Gregorii VII Papę,
Philippo Francorum Rege; quę charta sequenti anno confirmata fuit in concilio
Burdegalensi.
(5)
Anno 1077, Giraudus cępit ędificare coenobium S. Marię Silvę-majoris, ex
chronico Malleacensi. Verum in vita ejusdem legitur, Anno ab incarnat. Dom.
MLXXIX, cum locus suis venit domnus Geraldus in Silvam-majorem in festivitate
ut festum, apostolorum Simonis et Judę, in secundo anno incoeptum est
monasterium videlicet idus maii, in honore Domni et B. Marię Virginis, et in
veteri Martyrologio illius ecclesię, V idus maii, ... monasterii S; Marię et
SS. apost. Simonus et Judę in Silva-majore, anno ad incarnat. MLXXX.
(6)
Exstat mutila inter instrum. noviss. Gallię Christ. t. II, col. 274.
Acta
quędam concilii Laudunensis
A
Girardo Engolismensi episcopo celebrati.
FB. Guillaume dAuberoche, évźque de Périgueux est signataire.
Anno 1109.
I. Ecclesia S.
Vitalis Trenorciensibus monachis vindicatur.
Girardus, gratia Dei
Engolismensis episcopus, sanctę sedis apostolicę legatus. Cum de statu sanctę
Ecclesię Lausdunensi concilio, quod in basilica beate Dei genitricis ipso
auctore et gubernatore celebravimus, plurima pertractassem, delata est in
conspectu concilii querela Trenorciensium monachorum super Nannetensem episcopum
et canonicos ejus de ecclesia S. Vitalis. Crastina die, in refectorio ejusdem
ecclesię cum fratribus et coepiscopis nostris conveniens, burdegalensi (Arnaldo) scilicet archiepiscopo, domino
Pictaviensi (Petro), Andegavensi (Rainaldo) etiam, Cenomanensi (Hildeberto) et Redonensi (Marbodo) episcopis, abbate quoque
Angeliacensi (Henrico) et abbate S.
Eparchii (Hugone), cum pluribus aliis, duabus eorumdem legitimis monachorum
personis super hac causa auditis, utrisque partibus adjudicavimus sacramentum.
Hoc canonice suscepto, sequenti die coram omni consessu, pręsente pariter et
jubente ipso Nannetensi episcopo, investituram prędictę ecclesię de manu
archidiaconi sui, per privilegium quod manu tenebat, suscepi; et ex judicio et
assensu archiepiscoporum, episcoporum, abbatum et totius conventus,
investituram ipsam per idem privilegium Cunaldensi priori et prędictis monachis
solemniter contradidi, salvo tamen canonico jure Nannetensis ecclesię, si quod
esset. Ut autem res ista firma et inconvulsa permaneat, sigillo nostrę
auctoritatis insigniri fecimus, et propria manu subscribere curavimus. Factum
est autem istud in Lausdunensi castro, coram positis archiepiscopis, episcopis
et abbatibus, et miltis aliis religiosis et nobilibus viris. Signum Burdegalensis archiepiscopi (Arnaldi), S. Pictavensis episcopi (Petri). S. Santonensis episcopi (Petri). S. Agennensis episcopi (Gausberti). S. Petragoricensis episcopi
(Guillelmi). S. Andegavensis episcopi
(Rainaldi). S. Cenomanensis episcopi
(Hildeberti). S. Redonensis episcopi
(Marbodi). S. Nannetensis episcopi (Benedicti). S. Dolensis archiepiscopi (Baldrici). S. Venetensis episcopi (Morvanni). S. abbatis Vendocinensis (Goffridi). S. abbatis Malliacesis (Petri). S. abbatis Majoris-monasterii (Guillelmi). S. abbatis S. Florentii (Guillelmi). Anno ab incarnat.
Domini MCIX, epacta XXVIII; indict. II (1), pręsidente domino Paschali Papa Romę,
in Francia Ludovico regnante.
Ego Girardus Engolism. episcopus
et sanctę Romanę ecclesię legatus subscripsi.
Incipit liber fundationis et donatium
Abbatię B. Marię Dalonis.
Inter Instrumenta
noviss. Gallię Christianę, t.
II, col. 201.
An. 1114
Anno ab Incarnatione Domini nostri
Jesu-Christi MCXIV, Indict. VII, epacta XII, domno Paschali Romano pontifice
feliciter regente, Eustorgio episcopo Lemovicensi sedi pręsidente, regnante
Ludovico rege Francorum, superstite Ademaro vicecomite Lemovicensi, domnus
Geraldus de Salis (1) eremum quę ab hominibus Dalonium dicebatur expetiit,
atque ad servitium omnipotentis Dei quosdam de fratribus suis ibidem
constituit. Geraldus siquidem de Turribus et Golferius frater ejus, qui eremi
illius dominium jure hereditario possidebant, ab omni sęcularium dominatione et
calumpnia liberam et quietam fieri decreverunt, et Dei famulo hujusmodi
testamentum fecerunt.
Ego Geraldus de Turribus, et ego Golferius animarum nostrarum et omnium
parentum nostrorum utilitati providentes, donamus Deo, et B. Marię, et
venerabili patri Geraldo de Salis in perpetuam eleemosynam quidquid habebamus
vel habere poteramus, vel aliquis de nobis habebat in nemore quod vulgo
Dalonium nuncupabatur, atque successoribus nostris cum omni testificatione
prohibemus ne illius discipulis tam pręsentibus quam futuris usque in finem sęculi,
ibidem Deo deservientibus, aliquam tyrannidem seu dominationem, vel aliquam
vexationem inferre pręsumant, sed ipsum Dalonii locum ab aliorum incursibus seu
molitionibus pręcipimus ut quantum potuerint defendant. Donamus etiam
supradictis fratribus terras quas de fenalibus suis acquiere poterunt, et
decimas terrarum, quas terras a nobis seu ab aliis hominibus acquisierunt, et
quę juris nostri erant.
Tum venerabilis magister sic prosecutus est:
Ego Geraldus Dei gratia servorum Dei minister, quamvis indignus,
constituo, et inviolabili decreto confirmo quod totus pręsens locus, ecclesię
videlicet Dalonensis, ab omni ecclesiastica vel sęculari subjectione sit
libera, et quasi propria Christi camera, insignibus sublimetur, salvo
apostolico jure et diocesani pontificis dignitate. Porro si aliquis, externus
sive domesticus, proprię libertatis dignitate eam frustare tentaverit, tamquam
decretorum temerarium violatorem, nostra sodalitate indignum a corpore atque
societate nostrę fraternitatis alienum esse decrevimus. Huic rei tunc
interfuerunt Stephanus, tunc sacerdos de Boessent, postea Dalonensis prior,
domnus Petrus abbas Castrensis, Bernardus Gauberti sacerdos de Segonzac.
De cętero, supradicti patris rogatu, dominus Eustorgius Lemovicensis episcopus generalem conventum, pręsente eo, apud Dalonium congregavit. Cumque dominus pręsente clero, et quibusdam aliis, dominis videlicet Guillelmo Petragorensi episcopo, Mauritio Sollemniacensi abbate, Guidone Turturiacensi abbate, Ademaro vicecomite, Geraldo de Turribus, atque Gaulferio, et Iterio de Born, et aliis quam plurimis, de utilitate loci loqueretur, monachus quidam Turturiacensis, nomine Constantinus, in medium venit, et locum Dalonis utpote in sua pertinentia constitutum calumniavit; sed episcopus querimoniam ejus indiscussam pręteriri non ferens, jubet ut vicini senes in medium deducantur, et si vidisset vel audissent utrum eremum istam aliquando quis hominum incoluisset, ab eo coram omnibus requirantur. Qui responderunt numquam se vidisse vel audisse eremum istam aliquem hominum incoluisse, sed retractis temporibuss solitudinem hactenus permansis se. Requisiti cui potissimum pertinentię adjaceret, hoc penitus se ignorare profitentur. Verumtamen quandam eremi particulam referebant quemdam rusticum, Robertum de Lage nomine, jam pridem coluisse, et decimam prędicto monacho tradidisse. Quod cum decimariis de Segonzaco compertum esset, Petro videlicet et Geraldo fratri ejus, adjuncto sibi Emerico de la Rue vicario, pręfatum rusticum pignoraverunt, eo quod decimam ecclesię de Segonzacopręfato monacho reddidisset: Rusticus vero monachi patrocinium statim expetiit; sed monachus pro prędicta decima a se injuste usurpata nullam defensionem exhibuit. Afflictus ergo rusticus auxilio et defensione monachi frustratus, prędictis decimariis triginta solidos et sex nummos pro ablata decima exsolvit, et sic tandem de eorum manibus evasit.
Domino igitur pręcipiente episcopo, pręfatus rusticus Robertus in medium adducitur, atque ab eo super eis contestatus, hęc omnia vera esse profitetur. Favore igitur atque suasione totius conventus dom. Episcopus, sic exorsus est:
In nomine Domini ego Eustorgius, Dei gratia Lemovicensis episcopus,
hunc locum qui Dalonium dicituri, in manu dilectissimi fratris nostri Geraldi
ab omni ecclesiastica seu sęculari subjectione, et omnium circumadjacentium
pertinentiarum exactione, seu sęculari dominatione submoveo, atque salvum ac
liberum amodo esse confirmo, salvo apostolico jure ac Lemovicensis ecclesię
dignitate.
(1) Giraudus de Sala dicitur
anonymo Malleacensi, qui anno 1120 monasteria ab eo condita recenset, tomo
nostro XII, p 407. Sed et anonymus auctor vitę ejus editę aput Martenium t. VI.
Amplissim. Collect. col. 994, num 12, « Interea, inquit, multi conversi ad
Dominum per ejusministerium coeperunt ei offerre possessiones et prędia ad
construenda coenobia, fundavitque septem monasteria pro viris (plura recenset
chronicon Malleac.), duo pro feminis. Nominavit autem Caduinum primum,
Grandis-sylvam secundum, Dalonem tertium, Bornetum quartum, Allodia quintum,
Absiam-Gastinę sextum, Castellaria septimum, ubi sepultus est et requiescit in
corpore ... Alia duo nominavit Tutionem et Bibionem [seu Bobionem, vulgo
Boubon] ad monalium regimen. In Tutione introduxit et inclusit moniales pater
devotissimus, intituique Tutionem esse matrem et caput ordinis, Fontem-Ebraldi
vero filiam Tutionis; quod observatum est per aliquantum temporis, donec
propter aquę penuriam Tutionenses compulsę sunt mutare domicilium et intrare
Fontis-Ebraldi monasterium. Ex tunc
irritatum est quod statuerat pater; et mater filia, filia vero facta est mater.
In Bibione vero prę cęteris locis animę findatoris placuit; quia locus ipse
pauperrimus fuit, frequentius locum frequentabat, crebrius ibi Deo festa
celebrabat. Tot fundata per ejus industriam loca sancta fuerunt, quorum
nonnulla alia genuerunt, et matres filiarum fieri meruerunt. »
Notitia.
De controversia quę erat inter abbatem
Usercensem et priorem Ventedernensem
propter locum de Manzenas.
Apud Baluzium, tomo
VI Miscellaneorum, pag. 492.
An. 1116.
Notum sit omnibus tam pręsentibus
quam futuris, quoniam inter abbatem Usercensem et Philippum monachum
Cluniacensem, qui eo tempore obedientiam tenebat juxta castellum Vendetern,
orta est controversia super quamdam possessionem, ex utraque parte taliter
satita. Cum apud Tutelense coenobium episcopus Lemovicensis esset, et Bernardus
vicecomes [Combornensis] terram quam dicebat sui juris esse, quę modo novo
nomine vocatur Manzenas, pro anima sua Philippo et loco Cluniacensi vellet dare
(1), forte monachi Usiarcenses et Geraldus (2) archidiaconus ejus terrę hoc
audientes, qui ad conventum episcopi convenerant, canonice calumniati sunt in
pręsentia Eustorgii episcopi et G. (3) Tutelensi abbatis, et archipresbyteri
Helie, et multorum tam clericorum quam laicorum. Dicebant enim Comitem de
Marchia (4) hanc terram monachis Usercensibus donasse in manu Geraldi (5)
abbatis, itemque hanc terram infra terminos esse parochię de Trainiaco, quam
ecclesiam eisdem concesserat Humbaldus episcopus sub manu ipsius abbatis,
testimonio monachorum qui hoc postea multis in locis testati sunt in pręsentia
plurimorum, temporibus et causis hoc poscentibus.
Pręterea hanc donationem quam Odo fecerat, fecit Comitissa Adalmodis et ejus filius Boso, Odonis (6) successor. Et dum postea super hoc eodemque negotio placitum ageretur, venire voluerunt ut testimonium perhiberent, si, Bernardus vicecomes auctorem et securitatem eis pręberet, et in illo loco hujus placiti idem modo (7) super donum Humbaldi episcopi testimonium proferre pręsto fuerunt. Dumque adhuc, cęterisque partibus reclamantibus, episcopus diem causę definiendę dedisset; Philippus se legato pręsentans dixit, quia rectum in hoc fuerat consecutum, et ab abbate Sollemniacensi eam terram impetraverat, quam sibi idem abbas alodum suum asserebat, quibusdam chartis fraudulenter compositis et mendaciter scriptis. Quę falsitas prudentiam Eustorgii episcopi latere non potuit, qui et scriptorem falsitatis, et chartam mendosam (8), et donaria super hoc facta et promissa diligenter inquisivit et cognovit. Legatus vero Philippi verbis adquiescens, episcopo Eustorgio sub sigillo scriptum adsignavit, ut quiete terram quam Philippus injuste petebat, dimitteret et concederet (9). Cumque episcopus, utrisque partibus, ut diximus, reclamntibus, judicium facere canonicum laboraret, Philippus vero forte hoc tale scriptum episcopo pręsentavit; quod episcopus admirans et stupens legit, conquerens super Philippo, qui et ante inceptum judicium scripta domini legati reddere distulerat, et sine suo assensu furtim ad legatum concurrerat. Sicque episcopus ira commotus de loco judicii surrexit. Abbas tamen Aldebertus Usercę et Archidiaconus A. eamdem quam prius calumniam facere non destiturunt.
Interea de his pene omnibus quę
supra retulimus, in manu domini legati fuit placitum apud Exidolium (in quo affuit
domnus Eustorgius, episcopus cum suis canonicis, et abbas Usercę cum monachis,
necnon Ademarus vicecomes Lemovicę civitatis cum suis baronibus), utrarumque
causarum rationibus canonice perspectis, scilicet de ecclesia aliisque terris,
et legitimo facto, judicio duobusque modis prolato, atque Philippo scriptis
commisso, ut intra sexaginta dierum numerum fuisset expletum. Omnia vero hęc
monachi Usercenses parati fuerunt exsequi, et testes viros adhibuerunt, qui
donum ecclesię viderunt et audierunt; et Marchię Comitem [Bosonem IV], qui dona
sua vel avunculi testificatum est et adhuc testatur, adduxerunt. Super hęc
uatem omnia quę diximus, adhuc Philippus et Ademarus, monachi Ventederni, S.
petri Usercensis terram injuste possident, et inibi ecclesiam ędificant, et in
cimiterio ejusdem ecclesię, quod ipsi male signaverunt, mortuos homines
mandant. Pręterea Bernardus vicecomes, monente Ademaro de Laubiis, indixit
domno G. (9) episcopo ad S. Marcellum de supradictis causis; in quo placito
abbas Usercę in suis testibus affuit. Ademarus Laubiis vero fuit; sed dedignatus, huic negotio nullum
responsum reddidit.
(1) Anno 1116 ex Bernardi
chartam quam recitat Balusius, ibid. p 491.
(2) In editis, forte monacho
Usiarcensi Geraldus et archidiaconus.
(3) Corrige E., id est Ebali,
ut in instrumento Bernardi vicecomitis.
(4)
Odonem, de quo infra.
(5)
Igitur ante an. 1096, quo Geraldus obiit. Odonis chartam reperimus in
Biblioth. nat.
(6) Auctor Artis explorandi
chronicas notas, t. II, p 379, Odonem Adelmodis filium fingit, cum patruum
dicere debuisset. Nec magis credendum est chronico Malleacensi, ubi ad an. 1091
legitur: Boso Comes de Marchia occisus est Confolente castro. Huic succedit
Aumodis soror sua, quę habuit de Rotgerio Comite [Rogerio de Monte-Gomerico,
Pictavino propterea dicto] duos filios [Bosonem IV et Aldebertum]. Denique, si
Boso IV Odoni jam successerat anno 1116, errorem irrepsisse necesse est in
instrumento anni 1119, apud Baluzium, p 469 Hist. Tutelensis, ubi Odo Comes
Marchię adhuc superstes repręsentatur.
(6) Legendum videtur iidem
monachi.
(7) Eam Mauricii abbatis
Sollemniacensis chartam vide in eodem tomo VI Miscellan. p 488.
(8) Literę legati apostolici
erant ejusmodi: « Gerardus Engolismensis episcopus et sanctę Romanę ecclesię
legatus, Pontio eximio et merito venerabili Cluniacensi abbati, et fratribus
sibi ą Deo commissis, eorumque successoribus in perpetuum ». Ex relatione dilecti filii nostri Philippi
Ventiodorensis cellę prioris, et ex lectione chartarum, pro certo cognovimus
ipsum cum dilectis fratribus, Mauricio Sollemniacensi abbate et capitulo
Sillemniacensi, solemniter concordiam fecisse de ecclesia S. Martini de
Trainiaco, et omnibus ad eam pertinentibus, et de sylva quę Amanzenas vocatur,
vobisque et vestris successoribus jus quod Sollemniacensie monasterium in prędicta
ecclesia atque in sylva, donatione principum et concessione Lemovicensium
episcoporum, habebat seu antiquitus habuerat, donasse atque in perpetuum
concessisse. Et quia nos apostolicę sedis sollicitudinem gerimus, et concordiam
monasteriorum et religiosorum locorm diligere debemus, prędictam donationem
atque concessionem laudamus atque apostolicę sedis auctoritate confirmamus, ut
deinceps et vos vestrique successores quiete et pacifice perpetuo habeatis
atque possideatis. Et ut hęc nostra concessio seu confirmatio firmior et certior
permaneat, propria manu nostra subscripsimus, et sigillo nostro muniri fecimus.
Ego Girardus Engolismensis episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus
subscripsi. Datum Engolismę, anno incarnati Verbi MCXVI, indictione IX, regnate
Ludovico Rege Francorum. Ibid. p 490.
(9) Girardo Engolismensi
episcopo, vel Guillelmo Petragoricensi.
Decretum Gerardi Engolism.
episcopi, A. S. Legati, in placite ad Exidolium.
Ego Gerardus Engolismensis episcopus, et sanctę Romanę ecclesię legatus pręsentibus et futuris notum fieri volo, quod Bernardus vicecomes de Comborn et abbas Usercensis cum quibusdam personis monasterii sui in curiam nostram venerunt, pro controversia quam inter se habebant, de quadam terra quam ipso Bernardus, pro salute animę suę, monachis Cluniacensibus dederat, Abbas autem Usercensis, adversus Bernardum et donum ab eo factum, his utebatur rationibus, dicens quod terra illa, quam Bernardus ad ędificationem faciendam prędictis monachis dederat, erat de alodio S. Petro Usercensis, quod Odo Comes de Marchia S. Petro Usercensi dederat. Aliam insuper prętendebat rationem, dicens quod ecclesia Trainiacensis, in cujus parochia illud ędificium fiebat, erat S. Petri Usercensis jus; quam quidam presbyter monasterio S. Petri Usercensis donavit, et post aliquantum temporis, Umbaudus, Lemovicę sedis episcopus, cum consilio Gausberti archidiaconi et Bosonis archipresbyteri, eidem monasterio donavit. Ad donum vero episcopi astruendum, relationem ipsius doni, chartam conscriptam protulerunt. Ad hęc prędictus vicecomes Bernardus respondit, dicens quod terra illa, nomine Amazenas, de alodio Comitis Marchię non erat, sed suum proprium alodium ab avis et proavis esse asserebat, quod in manus fratris nostri Eustorgii, Lemovicensis episcopi, monachis Cluniacensibus, ad ędificationem faciendam, dederat; quod autem Umbaudus Lemovicensis episcopus donum ecclesię Trainiacensis eis fecisset, se omnino ignorare dicebat. His itaque auditis utriusque partis rationibus, una cum venerabilibus fratribus et coepiscopis nostris Lemovicensi, Petragoricensi, Agennensi, canonica auctoritate judicavimus, quod Bernardus prędictus vicecomes, Comiti Marchię, si ab eo impeteretur, infra quadraginta dies ab eo die quo judicium factum est, de alodio quod, per donum Comitis Marchię, Usercenses monachi obtinere nitebantur, quantum exigeret ratio responderet. Et quia charta quam super dono Umbaldi episcopi de ecclesia Trainiacensi protulerant, firmitatem non habebat; cum prędictis episcopis judicavimus ut infra eosdem quadraginta dies duos legitimos testes producerent, qui rationabiliter probarent se vidisse et audisse quod pręfatus episcopus Trainiacensem ecclesiam cum consilio prędicti Gausberti archidiaconi, et Bosonis archipresbyteri, monachis Usercensibus dedisset; interim vero monachi Cluniacenses terram illam quam Bernardus vicecomes eis dederat, quiete tenerent et ędificarent. Interfuerunt autem huic nostro judicio prędictifratres episcopi, et assensum prębuerunt Ildebertus, Geraldus, Lemovicenses archidiaconi; Gaufridus Agennensis archidiaconus; Petrus Engolismensis pręcentor; Esdradus, Julianus, Raimundus, Engolismenses canonici; Helias de Gimello et Rennulfus de Garait (1), Lemovicenses archipresbyteri, et multi alii venerabiles clerici. Et ut hoc nostrum judicium firmius et et certius habeatur et teneatur, propria manu nostra subscripsimus, et sigillo nostro muniri fecimus. Ego Girardus, Engolismensis episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus subscripsi. Actum est autem hoc judicium in Petragoricensi episcopatu, castello quod Ixidolium vocatur, anno incarnati Verbi MCXVI, indict. VIII, regnante Ludovico rege Francorum.
De abbatia Usercę et Philippi
placito, quod inter se habebant de Manzenas et de cęteris donis, sit notum
omnibus quod ita fuit determinatum apud Exidolium, in domni legati pręsentia cęterorumque
baronum, legitimis judicibus, ut quantum alodi S. Petri Usercensis intra
parrechiam Trainiaci et Chambaret, atque S. Hilarii de las Corbas terminos
abbas haberet, ac veris testibus potuerit approbare, jure perpetuo possedisset,
et de injustitia quam pertulerat rectum accepisset; de ecclesiis vero, si,
antequam Philippus, in ea parrechia habitasset, Usercenses abbates de eisdem
ecclesiis dona ab episcopis legitime accepissent, et investituram inde habuissent,
nullo modo Philippus, vel alius pro eo, divinum officium inibi percelebrassent.
Post aliquantum vero temporis, affuit domnus Pontius, abbas Cluniacensis apud
Loberciacum; ibique humiliter conventus, Geraldi prioris Usercensis ac Ademari
vicecomitis voce, super injustitia Philippi et Ademari Laubię de personatis
querimoniis, eosque inibi vocavit, et manus eorum in manu memorati prioris
posuit; eisque obedienter pręcepit, quatinus judicium quod domnus legatus de
supradictis rebus Exidolio fecit, Usercensium monachis exsequantur.
(1)
In charta Bernardi vicecomitis, Ramulfus de Garric, forte de Gueret.
Notitia de Petragoricensibus episcopus
(1),
Qui donis suis primordia canonicorum S.
Asterii adjuvere.
Ex veteri membrana (2) capituli Sancti Asterii nunc primum edita.
Venerabili viro Froterio de Gordo (3), Dei gratia sanctę Petragoricę sedis episcopo, successit domnus Radulphus de Scoralia ejusdem sedis episcopus. Hic autem Radulphus, per omnia vir felicis memorię, in ecclesia sanctorum apostolorum Petri et Pauli, sanctisque confessoris Astherii primum statuit canonicorum congregationem; quam ecclesiam et congregationem ipse dominus et auctor noster Radulphus suis multis ampliavit censuibus renduis, videlicet de dimidio totius decimę S. Leonis, et eo amplius. Hęc nimirum ecclesia de mensa episcopi tunc temporis habebatur. Conjungitur autem parochia istius ecclesię, sancti scilicet Leonis, S. Astherii parochię.
Huic autem Radulpho successit domnus Arnaldus de Villa-Bauve (4), ejusdem sedis episcopus. Hic autem cernens totum suum pene periclitari populum, postera de festivitatis Sanctorum omnium, communis solemnitas in honore et memoria defunctorum statuit ut perenniter haberetur.
Huic autem Arnaldo successit pręcipuus et venerabilis vir Geraldus de Salainnach (5) pręnominatę sedis episcopus. Hic vero treviam Dei statuit.
Huic autem Geraldo successit vir ille pręstantissimus ac per omnia laudabilis W. (6) de Monte-Berulfo, qui pręcordialiter ecclesiam bea... to Petro et beato Astherio dedit et concessit, et ecclesiam S. Petri de Novo-vico et capellam de Monte-pavonis, utque fu... maneret, ecclesiam S. Petri de Monastairol similiter donavit, quia in parochia istius ecclesię sita est capella de Monte-pavonis.
[Successit] quoque huic Guillelmo
domnus Rainaldus de Lastors (7) prędictę sedis honorabilis pręsul, qui
sacro-sanctum gratia visendi tumulum, in deconfictura Comitis Pictavensium, ą
Thurcis gladio perfossus occubuit. Hic vero beato Petro et S. Asterio dedit
ecclesiam S. Stephani de Bouzac et capellam S. Bartholomei de Chamilac. Dedit
etiam ecclesiam S. Johannis de Menespleth; quod donum ampliavit dimidio decimę
ejusdem ecclesię.
Ingresso itaque viam universę carnis Rainaldo beatę memorię episcopo, successit in episcopatu Petragoricensi vir placidus et omni honestate morum pręclarus, domnus Guillelmus de Alba-rocha. Hic vero prędecessorum suorum innovare studens monimenta, capellam castelli de S. Astherio, et capellam cujusdam municipii nomine Vernode, donavit et concessit S. Petro et S. Astherio, eorumque congregationi, tertio pontificatus anno Calixti II Papę. Dedit etiam ecclesiam S. Marię de Segonzac et ecclesiam S. Petri de Dupchac, et ecclesiam S. Sil...ii, et ecclesiam S. Aquilini, et capellam S. Marię de Frausteus, et capellam S. Marię de Valaroi, et capellam S. Astherii de .... Interfuerunt autem huic dono Guillelmus de Nanclars (8) archidiaconus, Helias Goeth, Bernardus de Duzilac, Petrus Richardi, Lambertus de Mauriac, Petrus Turolli. Ab his utique non discrepaverunt Petrus Rampnulphi et Geraldus de Caminels, lętantes nimioque gaudio jubilantes dominum episcopum hujusmodi dona fecisse. Idem etiam episcopus pręsens donum sigilli sui munivit pręsentia, ne sophistica forte malorum obtrectatione, variante sęculo, quandoque his donis refragaretur. Factum est hoc donum anno MCXXII, epacta XI, concurr. VI, indict. XV, ... kal. decembris, luna VII, Ludovico Francigenis imperante.
Confirmavit itaque domni
Guillelmi Petragoricorum episcopi, ejusque venerabilium prędecessorum dona,
honor et lux Aquitanorum domnus Geraldus Engolismensium episcopus et sanctę
Romanę ecclesię legatus, pręsentibus Ricardo pręcentore, ejusque fratre
Guillelmo cancellario, et Guillelmo de ...., Romanam obponens auctoritatem
dominus legatus universis pręsentem chartulam laniare scientibus.
(1) Epitomen de gestis
Petragoricensium episcoporum edidimus post Labbeum tomo nostro XI. p . 287, et
t. XII. p 391.; quę quidem epitome deducitur ab anno 976, extenditurque ad an.
1182. Hęc autem notitia, quę sex tantum episcoporum seriem ab anno 991 usque ad
an. 1122 sistit, antiquorem habet auctorem S. Asterii inquilinum.
(2)
Eographen ex ea nobiscum communicavit D. Lespine, canonicus Petragoricensis,
curiosus Aquitanarum antiquitatum scrutator.
(3)
In epitome laudata, Froterius obiise traditur anno 991, eique successor datur
Martinus, non vero Radulphus.
(4)
Ibidem. Arnaldus Vittabrensis (rectius Villaboensis) cognominatus Radulpho
successisse traditur anno 1013. Ademarus autem Chabanensis ad an. 1010;
Radulphus Petragoricę episcopus, inquit, tomo nostro X, p 153, hierosolymis
rediens, retulit quę viderat ibi infanda, et obiit Petragoricę. Verum utrobique
vitiatam censent chronologiam Gallię christianę auctores, cum Arnaldus anno
1009 jam sederet episcopus.
(5)
Geraldus de Gordonio (eo cognomine donatur in epitome) anno 1037 in locum demortui
Arnaldi de Vitabre successisse legitur ibidem.
(6) Geraldo, qui ex epitoma
obiit anno 1059, XII kal. aprilis, successor datus fuit Willelmus de
Monte-Berulfo, pręfuitque ad annum 1081, quo decessit č vita, VIII idus
februarii.
(7)
Reynaldus de Tiborio dictus in epitoma, obiisse traditur an. 1099, VIII idus
septembris apud S. Georgium de Rama. Verum, si cum Comite Pictavensi peregre
profectus est, et apud Ramam occubuit, id anno 1102 contigisse dicendum est. Rem
narrat Gaufridus Vosiensis cap. 33; sed Petragoricensem episcopum Radulphum
vocat, non Rainaldum. En ejus verba tomo nostro XII, p. 430: Dux Aquitanorum
Guillelmus cum multis aliis Hierosolymam perrexit, verumtamen nomini christiano
nihil contulit. Erat nempe vehemens amator foeminarum, et idcirco in operibus
suis inconstans exstitit. Tunc trucidatus est exercitus ejus ą Sarracenis una
cum Radulpho venerabili pontifice Petragoricensium. Hunc locum de alio
Radulpho, de Scoralia dicto, qui centum annis antiquior fuit, intellexerunt
Gallię christianę auctores, qui tamen inter Rainaldum et Guillelmum de
Alba-rocha medium quemdam Raimundum, sola litera R. in monumentis designtum
reponendum censuere. Igitur, si non erravit Vosiensis in nomine, scribendo
Radulphum pro Rainaldo, hic Radulphus alius nobis non videtur ą Radulpho
Ardente, cujus homilię et conciones typis sępius mandatę fuerunt duobus vol. in
8°. Is enim in Palęstinam cum Aquitanię Duce profectus fuisse dicitur, in ejus
vita quę concionibus pręfigitur, et ibidem occubuisse; sed de pontificali ejus
dignitate siletur; quod non tam mirum est auctorem illius vitę latuisse, quam
hujus notitię scriptorem, qui eodem fere tempore in eadem regione versabatur.
Vide Historię literarię Francię t. IX, p. 254.
(8)
Ipse qui anno 1130 factus est Petragoricensis episcopus.
Ex historia monasterii Usercensis,
Ab anno 760 usque ad annum 1149.
Apud Bauzium inter probationes Historię Tutelensis, p. 825 et seqq.
FB. On reconnaitra dans le texte la Vézčre (Visera), Tourtoirac
(Tusturiacum), Paunat (Palnatum), Puyguilhem (Podio-Guillelmi), ainsi que
divers évźques de Périgueux et Gautier de Gurēon. Voir également sur ce site, ą
la rubrique Cartulaires, les extraits du cartulaire de labbaye Saint-Pierre
dUzerche.
Regnante Pipino Rege, Gaifarus
Dux Aquitanię Lemovicenses, pręsertim urbem Lemovicensem, ad rebellionem
incitavit. Quod cum Rex audivisset, magnum contra ipsum coegit exercitum, quo
captam Lemovicam funditus evertit. Quam ob causam in illius locum aliam urbem
cupidus Pipinus efficere, plagam Lemovicensem perlustravit; cumque ad quemdam
locum fluvio Visera circumdatum pervenisset, aptum ad construendam urbem
judicavit. Civitatem ergo ibi ędificavit decem et octo turribus, una prę cęteris
eminentiore, quam vocabat Milmanda, alii dicunt Militantem, ut vice destructę
civitatis hęx sublimata, pręexelso vocabulo vocaretur Userca (cujus
interpretatio nominis nota est quamplurimis; Us enim terra, archos vero dicitur
princeps), quam et dominatu sublimavit, et muris et fortissimis portis munivit,
sedemque ibi regalem atque episcopalem constituendo, dissimilem hanc illi fieri
noluit in aliquo. In tantum autem firma et munita hęc civitas fuit, obsessa per
septem annos fuerit. Quod etiam legitur in vita B. Pardulphi....
Pipino rege mortuo, et reędeficata
urbe Lemovica, ibique Turpione (1) substituto episcopo, perpendens ipse
episcopus Lemovicensem sedem splendore illius Usercę pene annullari, eo quod
Rex in hanc urbem ecclesiasticam domum et sedem transtulerat; considerans eam
non sui juris esse, in quantum potuit, dissipavit hanc regalem et episcopalem
atque ecclesiasticam domum Usercensem, transmittendo eam in laļcam ditionem,
asserensque sicut virum non oportere duas habere uxores, sic nec episcopum duas
sedes .... Tota vero cleri dignitas in uno tantum clerico conversa est, qui
Baro fuit appellatus.
His temporibus Normanni terras
istas populabantur. Ideo sub nomine eorum, quasi, si ipsi munitissimam urbem
Usercam occuparent, audacius contra regnum insurgerent, supradictus [Turpio] et
complices sui barones multa mala huic loco Usercensi contulerunt, regnante
Carolo qui Minor dictus; qui occupatus diversis bellis et negotiis, nihil ad
ejus aures ex his quę gerebantur perveniebat, nec erat qui ea ei insinuaret...
Terras vero, honores et eleemosynas quas fideles huic loco pro animabus suis
contulerant, iste Turpio episcopus inter dominum Seguris castri, vicecomitis
Lemovicensis, et vicecomitis Combornensis, divisit; ad suam vero utilitatem
supradictus episcopus non retinens viliorem portionem.
Turpioni episcopo successit Ebolus
(2) episcopus; et Abdemari vicecomitis Seguris vir quidam strenuus et
nobilissimus, degens in castro dicti vicecomitis, cujus erat consiliator,
nomine Radulphus, cui erat uxor Alaļdis, dolens tam honorabilis loci
destructionem, cum consilio domini sui Abderami, adiens Ebolum dictum
episcopum, petiit ab eo literas ad Regem Ludovicum, ut sibi licentiam daret
ordinem monasticum statuere in loco Usercensi. Episcopo vero domino Ebolo id
annuente, plurimumque volente, acceptis ab eo literis, Regem petiit, diuque
supplicavit, et quod petebat, ut dignum erar, accepit. Et accepto Regis
privilegio, cum ipso Romam ad dominum Papam pergere destinavit, ut ipsius
quoque consilio hoc fieret atque auctoritate. Cumque Roma reverteretur cum
auctoritate illius Papę, hoc illi in poenitentia facer pręcipientis, apus
Tutelam infirmitate gravatus tandem vita decedens, ibidem sepultus est, ut mos
est viri nobilissimi atque potentis. Quo defuncto, hęc ejus deliberatio quasi
pene postposita est.
Igitur in illis diebus erat
quidam vir nobilissimus ac strenuissimus, et in omni regno magnificentie
decoratus, Regis Ludovivici atque Lotharii filii ejus familiaris amicus, nomine
Arbertus de Chavanno. Hic sępius Regem supplicabat ut memorati loci
dominationem in suam transferret ditionem, asserens ipsum locum esse destructum,
et nobilissimum monasterium quod Pipinus Rex construxerat, fere esse desolatum
et solitarium, nullumque ibi nisi tantum unum clericum adesse. Spondebat etiam
in pręsentia Regis, quod si Rex ei adquiesceret, in eodem loco ordinem
monasticum reformaret, et monachos ibidem congregaret, qui pro Rege et
stabilitate regni die noctuque Domino supplicarent. Affirmabat etiam quod ipse
eis quę necessaria erant provideret, et sicut Pipinus Rex ante ordinaverat, ad honorem
Dei et sanctę ejus Genitricis, et in honore B. Petri et Pauli et omnium apostolorum
ipsum locum restitueret. Audiens itaque Rex assensum prębuit, et sub hac
pactione villam et monasterium Arbeto dedit et perhibuit.
Igitur Arbertus, accepta Regis
Ludovici et Lotharii filii ejus donatione, et per internuncios Apostolici pręceptione,
apud Usercam veniens coepit villam restaurare, et utiles officinas ad opus
monachorum ędificare; sed quibusdam negotiis prępeditus, quod bene inchoaverat,
per aliquantum temporis intervallum intermisit. Duxit namque illo tempore
uxorem Adelaļdem, quam prędictus Radulphus habuerat; quę desiderii viri sui
implendi accensa, sępius illum ammonebat ob affectum prioris mariti, ut quod
mente conceperat, sponsionem videlicet Regis ad effectum perduceret... Mox autem ad Usercam veniens coepit
decenter officinas monasterii ad usum monachorum ędificare. Dedit itaque totum
Chavanno, sicut ad se pertinebat, Deo et S. Petro, et monachis futuris in eodem
loco. Deinde vero pergens ad domnum Ildegarium episcopum Lemovicensium,
percontantesque eum super hac re; ipse, cum concilio Widonis vicecomitis et
domnę Emmę suę uxoris, fecit privilegium constituendi monachos in locum
Usercenum; in quo loco ipsi multa contulerunt bona, sicut in privilegii reperitur
scriptura (3). In hoc nihilominus loco ipse domnus Arbertus, temporibus
domni Adalbaudi abbatis, de quo in sub sequentibus narrabimus, habitu est
monastico indutus.
Hic igitur supradictus Ildegarius
episcopus, successor scilicet Eboli episcopi, vir equidem strenuus, omnique cum
nobilitate providentia insignitus, filius videlicet Geraldi vicecomitis
Lemovicensis, cujus fratres fuere Wido videcomes, qui multa bona huic loco
contulit; Aimiricus Ostafrancus de Roca-Cavarti, qui dedit etiam S. Petro
curtem Niolii; Geraldus quoque cognomento de Argentomi, et Alduinus successor
Ildegarii in episcopatu (4). Hic
ergo, ut dicere coeperam, virnimium mirabilis, circumiens Franciam, loca
siquidem sanctorum, orationis gratia ad quoddam devenit monasterium quod vocabatur
Balma. Qui videns et agnoscens sanctitatem ac religionem ipsius loci, ab abbate
ejusdem petivit monasterii ali quantos honestę vitę monachos sibi largiri, ut
illorum vita et exemplo monasterium quod cupiebat construere, valeret insigiri;
quia in tota nequibant Aquitania monachi religionis reperiri. Quod propter
sanctitatem et dignitatem suam, quam moribus pręferebat, largius consecutus ad
votum, cum ipsis adventans ad Ainnum devenit monasterium, quod in ditione sedis
erat Lemovicensium. Qui foras propellens sęculares ejusdem loci canonicos,
et hos quos diximus intromittens monachos, data illis copia regulariter vivendi,
non omisit curam eorum necessaria subministrandi....
Cum itaque talia ac tanta ibidem
agerentur, et locus idem de die in diem ad meliora certatim augmentaretur;
domno episcopo Ildegario vita decedente, et germano suo domno Alduino ei in
episcopatu succedente, omnium instigator et incentor malorum diabolus contra
eosdem Dei servos, inventa opportunitate, venena coepit invidię pertinaciter
subministrare. Canonici siquidem Ainni monasterii, quos supra ab Ildegario
expulsos ą suo monasterio retulimus, nacta occasione ex morte ipsius, domnum
adeuntes Alduinum episcopum, virum equidem optimum, sed mentis mutabilitate
inconstabilitum, infortunia sua dolenter proclamandi, ex his reddidere
sollicitum. Concilio ergo ipsius, ficta calliditate, ut dicitur, tempus et dies
ab ipsis instituitur, quo supradicti monachi cum suis omnibus pariter perderentur.
Quod cum, Deo volente, ipsos monachos minime latuisset, virum quemdam nomine
Rotgerium de Lereato, nobilem ac strenuum, adierunt, et ei quę sibi imminerent
intimare curaverunt. Qui eisdem monachis ut vir strenuus consulem, ingenio
consilioque sapientiori utens, cum plurimo apparatu vehiculorum ad Ainnum advenit
monasterium, necessitati consulturus fratrum; assumptisque noctu cunctis monachis
secum cum omni eorum supellectili, cum ipsis apud Usercam affuit die sequenti. Reperto
autem domno Arberto consanguineo suo jam superius memorato, jamque nobili
Usercensi monasterio constructo, tribus quoque ibidem monachis de S. Augustino
degentibus sub abbate Gauberto, Choriepiscopo dicto, referens illi quę erga
monachos illos acciderant, sub ejus tuitione dereliquit illos. Domnus vero
Arbertus, visi his et auditis, gavisus est nimis, et cum magno gaudio eosdem
suscepit, omneque monasterium eis ad Deo libere serviendum contradidit qui
sacrato loco sacratius vivere cupientes, Deo semper placere studentes, monasticumque
ordinem prefecte conantes adimplere, locum nihilominus, in quantum valebant,
curabant insignire. Nonnulli enim inter eos erant studiosissimi et prudentissimi
viri, insuper etiam et omnis religionis sectatores instantissimi. Omnibus vero
vitam et ordinem illorum intuentibus, deservire eis ac prodesse optabilis erat
affectus. Locus enim erat aptissimus, omnisque eis admodum abundabat apparatus.
Dum ergo talia et ejusmodi bona
ibi gererentur, et ipsi semper ad altiora conscendere conarentur, ac mortuo jam
abbate Gauberto, de quo supra retulimus, et ipsi sine rectore esse viderentur;
quadam vice, ut moris est, contigit pergere Lemovicas ad synodum monachos hujus
loci. Cumque, ut est consuetudinis, hora qua sermo fieri deberet synodo
advenisset, accidit ut illic quidam monachus, nomine Adalbaudus, tunc pręsens
adesset, vir equidem sapientissimus, omnique literarum peritia doctissimus; qui
quamvis de hac patria esset oriundus, desiderio tamen discendi accensus,
propriam relinquens patriam, hacex causa petiit Franciam, ubi literarum
sufficienter edoctus, de quodam ipsius terrę monasterio effectus fuerat
monachus... Hunc igitur aliquanti scientes peritissimum, jusserunt ut faceret
sermonem juxta morem in synodo. Qui majorum obediens pręcepto, sermonem exorsus
est facere continuo; quem tam facunde Dei gratia repletus peregit, ut nullus
esset qui non in ejus admiratione obstupuerit. Finito vero sermone, coeperunt
supradicti Usercenses monachi colloqui inter se, ut illum expeterent sibi
abbatem, quem tanto didicerant verbi efficacem. Quod cum sibi ad invicem complacuisset, hoc
domno intimantes episcopo, petierunt illum unanimiter... Ovantes itaque
fratres illi cum eodem Usercam repetentes, cunctisque aliis rei causam
intimantes electus (5) illico ab omnibus et abbas ordinatus, commissum sibi
regimen exercebat sicut pastor pius et idoęus....
Interea, ut supra diximus, cum
domni Adalbaudi vita vel sanctitas divulgaretur eatenus, defuncto abbate
monasterii S. Martialis, ą Widone vicecomite sive episcopo Lemovicensi
[Alduino] eligitur abbas ipsius monasterii vel congregationis. Qui dum huic
renere electioni nequiret, sive concilio; electo in loco suo, scilicet in
Usercensi coenobio, domno Richardo, ipse cum octo melioribus hujus loci senioribus
Lemovicensi delegit pręesse coenobio. Fratres vero quos secum ab Usercensi
coenobio abduxit, monasteriis seu obedientiis S. Martialis pręficere curavit; cum
quibus tantum illud, Deo se juvante, decoravit, ut in maxima etiam ipsum religione
floruerit. Quod cum novem annis mirabiliter rexisset, ą contrariis sacrę religionis
insidias perpessus, veneno dicitur crudeliter vitam finisse.
Successor vero ipsius, domnus
scilicet Richardus pastoralem curam sortibus, hanc pro posse suo peragebat
pervigil ac sollicitus. Erat enim statura procesrus, aspectu severus, sermone
facundus, omnique honestate ornatus; curam sibi commissam quasi dominicam
disponebat pecuniam. Cujus etiam temporibus S. Petro et ipsi locus traditus est
Tusturiacus. Qui cum diutius hoc monasterium dignissime rexisset, occulto Dei
judicio, qui quos diligit corripit, et quasi pater sibi in filiis complacet,
percussus paralysi media parte corporis, decubuit in lecto diuturni spatio
temporis.
Ipso itidem tempore exorta est
hostilitas vicecomitum pro Advis vicecomitissa, quę cognominata est Candida
(6). Pro qua re in tantum ipsa adversitus desseviit, ut innumera bona hujus
loci vel aliorum locorum disperdiderint. Ipsis nihilominus diebus, quia unum
malum inspicit aliud pejus, contigit ut hoc venerabile monasterium igne
crematur atrocius (7).
Taliter igitur hęc tria incommoda sibi invicem
successerunt, et hoc tam in signe et tam venerabile monasterium pene ad nihilum
redegerunt. Monachi prętera, remissius agendi, coeperunt destruere certatim quę
remanserant ab igne, tale se asserentes monasterium reędificare, quod non
possit ignem timere. Ipse uatem in sola ordinis relaxatione inhiabant;
erant enim juvenes, et sensu nimis pueriles. Destructo itaque magna ex parte
monasterio, omnis pene ab eis postposita est religio. Nec multum post recolendę
memorię defunctus est abbas Richardus.
Cumque taliter, ut dictum est,
huic loco pene desolatio contigisset, omnisque dolor cordis ac moestitia pro
talibus obvenisset, logumque jam tempus evolutum fuisset; erat quidam vir
nobilis ac prępotens divitiis nomine Petrus cognomento de Donzenaco, vir
quidem, sicut dicere coeperam, magnis rerum affluentiis locupletatus, literis
tamen non admodum eruditus; qui propter rerum copiam ą quibusdam persuasus, sub
sęculari habitu hujus loci abbatiam per aliquantum temporis tenuit, ita ut
etiam claustrum sive capitulum ocreis vel calccribus indutis introiret, et quęque
vel interius et exterius quasi procurator ac dominus decerneret. Deinde vero
non post multum temporis pro hac ab aliquibus insolentia accusatus, synodali quoque
interminatione inhibitus, sciens se nequaquam ulterius sic laļciter sanctum audere
quasi regere locum, ob hoc monasticum accepit habitum, ut de cętero licentius
monasterii ipsius disponeret negotium. Quod dum iterum pro posse aliquantum
strenue rexisset, et plurima quoque hic bona et ipse contulisset, in brevi vero
a Deo cancri morbo in cruribus percussus fuisset; invitus, volens nolensque hujus
monasterii regimen dimisit; abiensque apud S. Vincentianum, ibi ęger et morbidus
diu ibidem decubuit. Ipsam vero ecclesiam sive villulam cum his quę ad ipsam
videbantur pertinere, datis etiam non minimis pecuniis, ad S. Petri seu monachorum
obtinuit cultum honoremque. Postea autem longo expleto tempore, invalescente ęgritudine,
tandem defunctus est; sed hic delatus, terra tradita est terrę.
Ipso vero adhuc vivente, et hoc
coenobium propter imbecellitatem quam supra retulimus minus procurare valente,
compulsi nobiles quique atque primores hujus patrię pro loci venerabilis
incommoditate, consilio salubri habito invicem, elegerunt petieruntque domnum
Constantinum, ut illum constituerent abbatem, qui erat observator monastici
ordinis pręcipuus, sanctęque religionis amator instantissimus; qui super hac re
ą quibusdam obnixe consultus, denegat hoc illo quasi esset indignissimus,
asserens se plus aliis subesse quam debere pręesse. Invitus igitur, quamvis
plurimum renitens, eligitur (8) et abbas hujus monasterii efficitur, et domus
Dei dignus omnium electione pastor constituitur. Et quamvis invitus hoc regimen
susceperit, magnis tamen operum bonorum exhibitionibus extulit. Fuit enim sicut
corpore magnus, ita quoque actione eximius, solers ingenio, sensu acutissimo,
semperque devotissimus Domino. Ipse namque inter cętera bonorum omnium opera,
quę in hac domo exhibuit permaxima, etiam obedientiam de Albassania S. Petro
acquisivit, aquęductum quoque perfecit, ipsam nihilominus lapideam concham
adduxit, tabulam pręterea argenteam construxit, stolam similiter manipulumque
aureum redemit. Magna et maxima illi Deus contulit munera, et ipse ei quoque
pro posse suo gratissima persolvit obsequia. Vixit interea in cura pastorali XIV
annis, et sic felix in pace diem ultimum clausit.
Post cujus obitum uno sine
rectore anno mansit hoc monasterium, et in anniversario ipsius domni
Constantini abbatis, ante natale scilicet apostolorum Petri et Pauli, electus
est domnus et omni sęculo memorandus abbas Geraldus, .... nunquam hic erit
ultra secundus; qui quidem monachus erat S. Martialis et petitus ą fratribus
Usercensibus, licet alium prius elegerint, ipsis taliter .... fuisse traditus.
Modus itaque electionis ipsius tali modo fuisse dinoscitur. Usercensis
monasterii fratres suo orbati rectore, ut supra dictum est, ad .... Ademarum
abbatem Lemovicensem, cum consilio domni Ademari vicecomitis, eum etiam super
hac re consulentes, coeperunt benigne ac humiliter ab eo qu .... pastorem atque
rectorem. Qui vix et concte in hoc, licet primo multum re .... postremo
assentiens, ipse cum tribus č fratribus suis apud Usercam venuit, volentati et
petitioni fratrum Usercensium obtemperare volens. Quorum monachorum nomina hęc
probantur fuisse; unus vocabatur Willelmus (9), qui postmodum Figiaco abbas est
ordinatus; alter Arlerius, tertius vero Geraldus. Quos optionii illorum
obtulit, dicens: « Ecce fratres coram vobis hic astantes; eligite ex istis
aut ex vestris, qui placuerit vobis. » Illi vero pene omnes, habito secum
salubre consilio, Deo illis propitio, elegerunt domnum Geraldum, licet juvenem,
illico...
Tempore supradicti abbatis data
sunt monasterio diversi generis ornamenta, calices aurei, pallia pretiosa,
casulę; data sunt et tapetia plura. Fecit cappas ex serico et purpura, tabulę
ex auro et argento, serinium, thuribula, capsas, dosialia, pallia, vestes.
Construxit prędicti monasterii claustrum; fecit ecclesias; domes quoque multas
acquisivit, et multos terrarum mansos. Data sunt namque B. Petro tempore ipsius
diversa prędia, villę et ecclesię, scilicet monasterium de Maismac, ecclesia de
Celom, ecclesia de Barciaco, ecclesia S. Johannis Podii-Guillelmi, medietas
ecclesię de Condat, villa S. Angeli et ecclesia, villa de Vitrac, villa de
Seirac, obedientia de Monces, et alia multa. Pręterea et monasterium
Sollemniacense ei datum est, quod per multos annos rexit, ibi abbatem
instituens. Perfecit monasterium ab altari sanctę Crucis usque ad portale.
Cumque ipsum consecrari disposuisset, audiens dominum Papam Urbanum, qui et
concilium Placentię celebravit, ubi pręfationem B. Virginis instituit,
nihilominus et apud Clarum montem Arvernię venire in partibus Galliarum, ipsum
Papam in locum istum fecit venire, obsecrans ut monasterium consecraret. Quod
libenter ipse dominus Papa facere voluit; sed ab Umbaldo Lemovicensi episcopo,
ne hoc perficeret, impeditus est. Proinde commotus abbas Geraldus adversus
dictum pontificem, adjunctis sibi Ademaro abbate S. Martialis et quibusdam aliis,
eundem coram domino Urbano quędam sinistra objiciens accusavit. Qui cum titulum
innocentię suę ab objectis purgare non posset, sententiam depositionis, quam
meruerat, sustinuit. Tandem domnus abbas Geraldus, cum monasterium S. Martialis
visitasset, infirmaitate invaslescente, post admirabilem et pręclaram
confessionem ultimum diem claudens, naturali sorte assumptus est. In cujus
morte quantus luctus, quantus dolor in Lemovicensi monasterio, et maxime in
Usercensi, fuerit, lingua nostra exprimere non sufficit. Ubicumque mors ejus
audita fuit, in castellis et in vicis et in villis, omnes dolebant, lugebant,
lamentabantur. Convenit autem
multitudo permaxima in obsequium funeris ejus. Sepultus est autem in monasterio
B. Petri ante sepulcrum B. Martialis juxta ostium in ingresso claustri. Obiit
autem millesimo nonagesimo sexto anno (9) ab incarnatione Domini. Fuit autem
abbas XXVIII annis; cui similis post eum in monasterio nostro non exstitit.
Ipso anno electus est communi
voto fratrum Gaubertus Malafaida, S. Martialis Lemovicensis monachus, vir
quidem prudentissimus et maxime in regulari ordine eruditus. Iste inveniens
domum nostram bonis affluentem, effundere coepi in milites, et equos de
bravaria, et alia quędam dedit eis in magnum ecclesię detrimentum. Tempore
tamen illius multa prędia et villę, mansi quoque, monasterio nostro collata
sunt; ecclesia scilicet S. Medardi, S. Angeli, capella Podii-Guillelmi, capella
de Cambrazas, ecclesia de Qunciaco, et alia plura. Iste trapecium trabibus
ferreis magnum fabricari fecit. Factę sunt etiam duę campanę magni ponderis suo
tempore. Fecit etiam, secundo (10) post obitum domni Geraldi anno, consecrari
hoc monasterium ab episcopis, Willelmo scilicet Lemovicense et Rainaldo Petragoricensi,
viris reverendissimis ... Cumque per duodecim annos domnus Gaubertus hoc monasterium
optime rexisset; Lemovices profectus propter Eustorgium episcopum, qui ą
Willelmo Comite Pictavensi captum detinabatur, liberandum, pace inter eos
reformata, et episcopo liberando, ibi infirmatus anno ab incarnatione Domini
MCVIII (12), in fata concessit, et sepultus est in monasterio sancti
Salvatoris.
Eodem anno electus est Petrus
Bechada, monachus G. Petri Usercensis, qui de illis militibus fuit de Turribus
qui Bechadę dicuntur, vir quidem strenuus et literali scientia bene edoctus,
eloquentissimus et legibus eruditus. Et quia eo tempore erant in congregatione
multi fratres ferventissime in religione operam dantes, discipuli bonę memorię
domni Geraldi abbatis, coeperunt levitatem illius arguere, et de insolentia et
de quibusdam actibus ejus inordinatis graviter eum increpare. Sub ipso enim
tempore erat in congregatione prior Geraldus, vir mirę sanctitatis, honestus in
persona, et vultu angelicam faciem pręferens, qui multos docuit verbo et
exemplo religiose vivere. Iste ą prędicto Gauberto abbate in priorem constitutus
est; cujus vita et liorum memoratorum fratrum videntibus proponebatur in
speculum. Cumque levitatem jamdicti abbatis sustinere non possent, contra eum
in pręsentia pię recordationis Girardi Engolismensis episcopi et apostolicę sedis
legati, deinde ante pręsentiam domini Bituricensis et Eustorgii episcopi Lemovicensis
proposuerunt. Sed quia erat vir mirę eloquentię, facile eorum dicta absolvit; canonica
tamen purgatione sibi ą judicibus indicta, ad monasterium suum rediit, omnique
conventu Usercensi nudis pedibus ei obviam exeunte, honorifice receptus est. Hic
modico tempore abbatiam sibi commissam regens, tandem spontanea ductus
voluntate monasterium et abbatiam dimisit, et ad ecclesiam quamdam quę dicitur
S. Angeli veniens, aliquandiu ibi mansit. Deinde pertransiens, ad ecclesiam S.
Medardi de abbatia venit; de qua cum duo presbyeri ejecti essent ą domino
Willelmo Petragoricensi episcopo, qui eam ecclesię Usercensi contulerat, et ą
Galterio de Gorsson, qui totam terram quę ad ecclesiam illam pertinet eidem ecclesię
Usercensi dederat, ut in integrum monachi possiderent, capellania S. Remigii,
expulsis capellanis, tantum retenta; ipse adulationibus et blanditiis eorum delinitus,
et forsan donationibus, solita usus levitate, eos in ipsam ecclesiam S. Medardi
reinduxit. Pertransiens vero partes illas, ad ecclesiam S. Vincentii de Barssac
devenit; ibi per aliquantum tempus manens, mortuus est et sepultus.
Anno MCXIII ab incarnatione
Domini abbatiam resignavit. Cui Aldebertus Grimoardi de communi fratrum
electione in abbatem Usercensem substitutus est; qui cum ante monachium habitum
militiam exercuisset, in acie bellanti graviter in facie vulneratus est. Qui de
militibus illis de Segur fuit, qui Grimoardi dicti sunt. Hic dolore supradicti
vulneris mortem metuens, in monasterio Usercensi monachus factus est; et cum pręter
spem sanitatem de vulnere consecutus fuisset, ad sacros ordines gradatim
accedens, sacerdotii culmen adeptus est; pollensque inter fratres religione et
literatura, officiorum sibi commissorum curam fideliter administrans, tandem in
abbatem Usercensis ecclesię assumptus est. Qui facundia affluens consilio
prudens, divina eruditus lege, multos legibus humanis edoctos sua pręibat scientia,
quamvis in literis non multum esset edoctus. Gregis itaque sibi commissi
correctioni et onstructioni tota mentis intentione invigilans, talentum sibi ą
Domino creditum tamquam fidelis servus duplicavit; eoque gratiam et dilectionem
domni Eustorgii episcopi Lemovicensis sibi comparante, ab eodem episcopo Usercensi
ecclesię temporibus illius multa bona collata fuere. Idem etiam episcopus nepotem
suum Geraldum de Cher, qui ei in episcopum Lemovicensem successit, Aldeberto
abbati tradidit educandum et instruendum, ut literarum scientia ą magistris in
ipsa villa diligenter edoctus, cautius inter religiosos nutritus vivere didicisset....
Tempore istius, monachis S. Marię
de Beania quęstionem contra ecclesiam Usercensem super ecclesia S. Medardi
moventibus, domnus Willelmus de Monteclaro Petragoricensis episcopus utramque
ecclesiam ante pręsentiam suam vocavit. Abbas itaque Aldebertus, Ademaro
vicecomiti Lemovicensi et aliis nobilibus associatus viris advocatis, Gaubertum
videlicet de Mirabell, et aliis, instrumentis plene instructus, ad diem
assignatam Petragoras venit. Sed proloquente Gaubertus Mirabell, judiciario
ordine ipsam conquestionem devicit; sed causę decido .... in crastinum habere
meruit dilationem. Sed prędicti monachi diffinitivam ti.... sententiam, de
nocte ą villa recesserunt, judicium subire nolentes; et sic ecclesię
Eo tempore, cum in congregatione Usercensi
plures essent personę literarum scientia pręditę, morum honestate pollentes,
unusquisque se aliis pręferens ad abbatiam inhiarent, facta est in electione
discordia. Alii Gaubertum de Mirabell, literatum et nobilem virum, elegerunt;
alii in Hugonem de Porcharia, virum religiosum, vota sua transtulerunt; quam
partem tam Eustorgius episcopus Lemovicensis quam Geraldus Usercensis prior
fovit, quia sanior erat ejus electio, ut eis videbatur. Convocavit
itaque dominus Eustorgius episcopus prudentes viros, Willelmum videlicet de
Monteclaro Petragoricensem episcopum, et alios multos, litem dirimere, partes
discordantes ad concordiam revocare cupiens. Cumque pars ultraque fortiter suam
sententiam defenderet, invalescente maligni hostis invidia, factus est
novissimus error pejor priore; ita ut cum die quadam statuta in capitulo Usercensi
iterum convenirent pro reformatione pacis, lite minimis verbis inter fratres
exorta, seditione facta, prędictus Lemovicensis ą quibusdam eorum irreverenter
tractatus est. Parte tamen episcopi propter facti enormitatem fortius
insurgente, pars adversa ą claustro fuit expulsa; sed seditione non quiescente,
et discordia permanente, iterum post aliquod tempus pars adversa pervim in
monasterium irrupit. Controversia eligentium fere per biennum perdurante,
piissimo Eustorgio episcopo Lemovicensi modis omnibus operam dante, illatam sibi
injuriam penitus postponente, pars utraque electioni renuncians, in Gausbertum
Amandi, virum religiosum, sub tali pacto compromiserunt, ut quem ipse eis
nominaret, in abbatem reciperent. Erat Gausbertus iste canonicus Brivensis
eloquentissimus, cujus erat studium inter discordantes barones pacis
reformationi intendere. Communicato itaque consilio cum religiosis viris, ad
honorem Dei et ecclesię Usercensis Bernardum prępositum de Pannat (14),
monachum S. Martialis Lemovicensis, virum religiosum, monastici ordinis observatorem,
anno MCXXXV abbatię Usercensi pręfecit.
Fuit assumptus iste, ut diximus,
ą monasterio de Pannat, ab illis militibus de Alba-rocha originem ducens, qui
dicuntur de Monleu. Habuit et iste in abbatia sua magnos perscutores et
insidiatores, electionis suę calumniatores, et ei modis quibus poterant
contradicentes. Hujus controversię occasione causa suscepta, apud Arnac in pręsentia
felicis memorię Alberici Bituricensis archiepiscopi abbate victoriam obtinente,
quia sibi objecta nullius momenti erant, pars adversa succubuit. Hic Usercensi
monasterio per quatordecim annos pręfuit, et ejus curam strenue egit.
Eo abbatię pręsidente, Aldebertus
antecessor ejus et sępe scriptus Eustorgius (15) Lemovicensis episcopus in fata
concesserunt; Aldeberto in capitulo ą dextra parte honorifice sepulto, ut mos
est sepelire abbates; et domno Geraldo de Cher, nepote Eustorgii, in episcopum
Lemovicensem electo. Cumque vota Lemovicensium clericorum in duas se dividerent
partes (16), Geraldus de Cher, apostolicam adiens pręsentiam, ą domino Papa
ejus approbata electione et confirmata consecratus, cum plena ejus gratia
Usercam rediit, ibique post consecrationem primo synodio tenuit. Impellente
enim illustri Rege Francorum Ludovico, qui tunc temporis cum filiis Wilelmi
Pictavensis Comitis matrimonium contraxerat, episcopus Lemovicensem sedem adire
formidabat; Rege, illius matrimonii occasione, Aquitaniam sub potestate sua
habente. Tempore vero procedente, cum gratiam Regis adeptus fuisset, beneficii
et obsequii sibi tam devote impensi ingratus existens, contra ecclesiam
Usercensem se armavit, et eam per se et per alios inquietare non cessavit. Ecclesiam de Chambaret, quam tempore
decessorum suorum quiete possederat Usercense collegium, ei subtrahere voluit. Manutenuit
etiam in errore suo quemdam nomine Hugonem, qui in prioratu Maismacensi ad jus
ecclesię nostrę spectante, contra voluntatem abbatis Usercensis, novam abbatiam
creavit, et se abbatem propria auctoritate constituit.
Cum etiam illis diebus abbas Aureliacensis
super ecclesia S. Pauli de Torena monasterio nostro quęstionem moveret, et
Archambaldus vicecomes de Comborn castrum de Blanchafort in terra S. Petri
Usercensis construeret; Ebolus quoque vicecomes de Ventadorn prędictum
intrusum, Hugonem videlicet, in injustitia sua foveret; abbas etiam
Sollemniacensis favorem et gratiam episcopi Lemovicensis sibi comparare volens,
ecclesiam de Chambaret ad se dixit pertinere. Contra omnia ista appellationem
ad dominum Papam Bernardus abbas interposuit, et propter ecclesiam etiam de
Celom, quam supradictus Geraldus episcopus conabatur auferre. Ideo hanc
appellationem ei interposuit, ut quos nec Dei timor, nec fraterna caritas ą
malitia sua, evocabat, saltem obstaculum appellationis retardaret. Idem etiam abbas
Bernardus monasterium Sollemniacense ad ecclesiam suam spectare constanter
asserens, abbati Sollemniacensi diem assignavit, ut ei super ea quęstione coram
domino Papa responderet; Elię de Chastain et Geraldo las Martres presbyteris,
ecclesiam S. Medardi de abbatia et ecclesiam de Mondaneus contra voluntatem
ejus detinentibus, eadem die ibidem sibi responsuris.
Propter hęc varia et diversa
negotia abbas Bernardus in propria persona, cum Gauberto de Mirabell et Elia
abbate Tusturiaci communicato labore itineris, ter ad pręsentiam Lucii et
Eugenii Papę laboravit, ipsumque episcopum Geraldum laborare coegit. Fuerent
diversa negotia et appellationes in diversis temporibus, diversa placita ante
pręsentiam domini Bituricensis archiepiscopi apud Sosterraneam, ubi episcopus
compulsus est appellare ad audientiam domini Papę. Commisit itaque causam
dominus Papa Petro Bituricensi archiepiscopo. Deinde, facta alia appellatione,
delegavit dominus Papa judices Gaufridum Burdegalensem archiepiscopum,
Gillibertum tunc Pictavensem episcopum; ą quibus cum dies litigandi apud
Blaviam utrique parti esset constituta, Geraldus episcopus ad diem et locum statutum,
fugam quęrens, venire noluit, absentiam suam propter metum Regis utcumque
excusans. Tandem laboribus et sumptibus fatigatus episcopus pacem cum abbate
iniit; et, Deo volente, victoriam obtinuit Bernardus abbas, et recepit in pace
ecclesiam de Chambaret cum pertinentiis suis, ecclesiam de Celom, Maismacense
monasterium, et Hugonem illum intrusum novum abbatem deposuit (17), et
Stephanum cognomento de Arnac monachum Usercensem, tunc temporis camerarium,
ibi abbatem pręfecit. Ad preces namque Eboli vicecomitis de Venterdorn, qui in
terra sua abbatiam habere non minimum affectabat, assensum prębuit ut in
abbatiam monasterium illud remaneret, cum antea in prioratu esset. De ecclesia vero
S. Pauli de Torena talis ante dominum Bituricensem facta fuit compositio, ut
Bernardus abbas potestatem haberet construendi ecclesiam in parochia illius ecclesię,
in prędio suo, in obedientia de Gondra, cum proprio cimiterio et parochianis;
quod postea factum multum nobis profuit, et illi ecclesię obfuit. De castro
quoque de Blanchafort, ut annuatim certam pensionem perciperet, constitutum
est. Verum abbas Sollemniaci pro quęstione mota super monasterio suo non minimum
timens, pręcipue cum quandoque subjectum fuisse ecclesię Usercensi constet, ab
inquietatione Bernardi abbatis quievit, et cum eo pacem habuit. Presbyteri S.
Medardi ecclesias quas detinebant in manu abbatis reliquerunt, et dato
sacramento ei de cętero obedientes exstiterunt; quas ecclesias iterum ad instantiam
et ad preces bonę memorię Raimundi Petragoricensis episcopi, ... postea (18) archiepiscopus
Burdegalensis exstitit, eis habendas concessit. Imp... abbas ipse duo
privilegia ą pręnominatis pontificibus Romanis, in quibus ... immunitate et
utilitate ecclesię nostro concessis, cum sub protectione Romane ecclesię
posuerunt, ut tamquam filiam eam omni tempore diligat, regat, defendat nec jure
suo defraudari patiatur, annuatim uno bizautio domino Papę ab ecclesia nostra
persolvendo....
Tempore illo domnus Geraldus
prior, vita commendabilis et moribus p.... humanę naturę debitum solvit, sepultusque
fuit in claustro ante portam monasterii, qui per quadraginta annos in prioratu
Usercensi permansit. Post quem, modico tempore elapso, Ramnulfus de Monroger,
vir religiosus et in monastico ordine eruditus, in priorem ą domno Bernardo
abbate institutus est. Cumque domnus Bernardus curam Usercensis abbatię in
tanta prosperitate gessisset, pręlegit in perpertate vitam finire, et subesse
magis voluit quam pręese; abbatiamque Obazinę adiens, cum assensu Stephani
abbatis qui loco illi pręerat, habitu arctiotis religionis se decoravit (19).
Quo audito, fratres Usercenses, cum nulla ratione ad eorum claustrum redire
vellet, Eugenium Papam, qui remis tunc temporis concilium celebrabat, cum summa
festinantia adierunt, et quod factum erat de supradicto abbate per ordinem
exposuerunt. Quo audito, dominus Papa aliquantum motus est, et Bernardo abbati
ut ad ecclesiam suam rediret, et curam illius quamdiu viveret haberet,
apostolica auctoritate pręcipiendo mandavit. Sed literis domini Papę ą
quibusdam fratribus, quorum consilio mutatio illa intervenerat, retentis in
claustro ad quod se transtulerat usque ad obitum permansit. Cujus depositio
sicut aliorum abbatum, in ecclesia Usercensi memoriter retinetur, et pro eo
annales exequię ex... (Cętera desunt.)
(1)
Turpio Lemovicensem episcopatum regebat an. 905 et 914. Pipinum etiam
Lemovicensem urbem destruxisse tradit Bernardus Guidonis in episcopiis Lemovic.
apud Labbeum, t. II Novę Biblioth. mss. p. 267; verum hęc ex incertis
traditionibus.
(2)
Initium episcopatus Eboli nobis incompertum. Sedebat autem annis 958 et 960, ex
instrumentis. De eo Ademarus in Chronico, apud Labbeum, ibid. pag. 166:
Defuncto Eblo Comite Pictavies filiorum ejus alter Comes, alter episcopus
factus est. Eblus enim, annuente Rege Ludovico [Transmarino], pontifex Lemovicę
factus est. Willelmus vero cognomento Caput-Stupę, ą Rege supradicto Arvernis,
Wellavis, Lemovicę et Pictavis Comes provestus, Dux Aquitanię exstitit.
(3) Exstat inter instrumenta
novissimę Gallię Christianę, t. II, col. 181, absque notis chronicis. Porro
Hildegarius episcopatum gessit ab anno circiter 963 usque ad annum 988.
(4)
His addendus Gaufredus seu Joffredus, qui abbas factus est S. Martialis anno
1008.
(5)
Ante annum 997 hęc agebantur, quippe haud multo post Adalbaldus factus est
abbas S. Martialis.
(6)
Candida uxor erat Guidonis II vicecomitis Lemovicensis. Unde processerit hęc
hostilitas, nos ignorare fatemur.
(7)
Gaufredus Vosiensis, ad annum 1028, cap. 11: Coenobium Uzercense, nonas maii
luna IX, hora noctis prima, igne crematum est in diebus Richardi abbatis.
Bienno evoluto, luna XVI, feria quarta, X kal. maii inchoatum est renovari ab
eodem Richardo abbate vel monachis. Huic successit Petrus de Donzenaco,
successit et post eum Constantinus per XIV annos.
(8)
Circa an. 1053, si recte computentur regiminis ejus et sequentium abbatum anni.
(9)
Gaufredus Vosiensis, cap. 18, eamdem electionem narrans, Primus, inquit,
Guillelmus cognomento Deva, qui Arnarco prępositus, de Calesio prior, abbas de
Figiaco (factus est, anno 1074); secundus Alcius, prior Lemovicensis; tertius
Geraldus electus abbas Usercensis, anno 1067.
(10)
Die festo S. Mauri, 15 januarii, ex Gaufredo Vosiensi, cap. 28.
(11)
Anno 1097, pridie kal. februarii, ut habet Vosiensis, ibid.
(12)
IV kal. octobris, 28 die septembris, ex eodem Vosiensi, cap. 35.
(13)
Vide apud Balusium, t. VI. Miscell. p. 486 et seqq., varia acta pro loco de
Amanzenas, ą nobis edita supra, p 183.
(14)
Apud Gaufredum Vosiensem, cap. 52, legitur de Palnaco (alias Paulnaco).
(15)
Eustorgius anno 1137 ą vivis exessit, III kal. decembris, ex chronici Vosiensis
capite 40.
(16)
Electo ą quibusdam Amblardo abbate S. Martialis; quod dissidium fusius explicat
prior Vosiensis, cap. 49.
(17)
Vi decreti ą Petro Bituricensi episcopo anno 1146 prolati, quod videre est
inter instrum. t. II Gallię Christ. col. 185.
(18)
Anno 1158 Raimundus Burdegalensem archiepiscopatum adeptus est, et sequenti
anno obiit. Unde scriptoris hujus ętatem, et quantum scripto ejus detractum
sit, intelligere datur.
(19)
Ipso anno quo Eugenius Papa Remis concilium celebravit (anno 1148), inquit
Gaufredus Vosiensis, cap. 52: Bernardus qui fuit de Alba-rocha, Usercensem
abbatiam, quam per annos XIV gubernaverat, cui ecclesias de Celom et Chambaret
ingenti labore acquisierat, derelinquens, Obazinensium coenobitarum furvum
scapulare pro cuculla nigra suscepit. Hic ab ineunte oetate monachus exstitit
S. Martialis, ac postmodum prępositus de Palnaco. Huic successit Gaubertus de
Mirabell, clara oriundus prosapia monachus quidem Usercensis, ą puero quoque S.
Martialis monachus professus, qui de Subterranea et Arnaco diversis quidem
temporibus prępositus fuit. Hic per duos annos abbatiam tenens, morte mediante
Hugonem de la Porcharia, fratrem Seguini, habuit successorem.
Conventus episcoporum et nobilium
Ad
dedicationem ecclesię S. Amantii Buxiensis.
Apud Labbeum, tom X. Conciliorum, col. 1451.
Anno MCLXX facta est dedicatio ecclesię S. Petri et S. Amantii Buxiensis.
Consecraverunt autem ipsam
eeclesiam domnus Bertrandus archiepiscopus Burdegalensis, atque Joannes
episcopus Pictavensis, Petrus quoque episcopus Petragoricensis, Ademarus vero
episcopus Santonensis, et Petrus episcopus Engolismensis.... Huic etiam
consecrationi interfuerunt D. Petrus abbas S. Joannis Angeliacensis, Joscelinus
abbas hujus loci, Jordanus abbas S. Salvatoris Karrofensis, Bernardus abbas S.
Benedicti Nantolii, Raimundus abbas S. Stephani Beanię, [Garinus] abbas S.
Sacerdotis Sarlatensis, Junius abbas de Corona, [Iterius] abbas S. Gauterii
Stirpensis, [Petrus] abbas S. Murię de Cella, abbas S. Petri de Cella-Fruini,
et alii plures tam abbates quam magistri, doctores atque rectores ecclesiarum,
atque multitudo monachorum, presbyterorum, clericorum, virorum nobilium,
principum, militum, et omnium ordinum atque graduum christianorum. Hęc
dedicatio facta est ad honorem et laudem Domini nostri Jesu-Christi, ut supra
dictum est, anno MCLXX Dominicę incarnationis XVII kal. decembris, regibus
regnantibus atque imperantibus, Ludovico Rege Francorum, Henrico Rege Anglorum,
Alexandro Papa urbe Roma pontificatum disponente.
Ex Epistolę Amati Ellorensis episcopi
Dein
Archiepiscopi Burdegalensis, A. S. legati
IX. Literę Amati Burdegalensis archiepiscopi,
A. S. legati.
Ecclesię
decreto concilii Burdegalensis,
anno 1093 celebrati.
Ex. ves. membr. capituli S. Asterii.
In nomine Domini Dei et salvatoris nostri Jesu-Christ; Amatus sanctę Romanę ecclesię legatus, Burdegalensis quoque archiepiscopus, sanctę matris ecclesię fidelibus nostris, scilicet tam pręsentibus quam futuris, notum esse volumus qualiter controversia, quę erat de sepultura S. Asterii inter canonicas S. Stephani Petragoricensis sedis et S. Frontonis, in pręsentia Ausciensis archiepiscopi [Willelmi] et Aginensis episcopi [Simonis], circumstantibus aliis episcopis Wasconię (1) et abbatibus Malliacensi [Gaufrido] et Nantogilensi [Audeberto], et archidiaconis Petro, Achelmo, Eblone et aliis canonicis S. Andreę cum quampluribus religiosis clericis, determinata sit altera die post concilium quod celebratum est ą nobis Burdegalę anno MXCIIII (2).
Primum interrogatus Rainaldus Petragoricensium episcopus: « Veritatem, inquit, dicam, et non mentiar, quod Wido de Muissida, infirmus, in pręsentia mei et Lamberti decani, et aliorum canonicorum S. Stephani et S. Frontonis, cum se in cimiterio S. Asterii sepeliri disponeret, et ą nobis objiceretur quod non sibi liceret, sed juxta consuetudinem parentum suorum in cimiterio S. Frontonis sepeliri deberet, ait: Nonne ego christianus sum ? nonne liber ? Num quidnam de parentela mea quidam ibi, quidam hic sepulti sunt ? Nobis itaque tacentibus, ne sibi importuni aut molesti viderentur et essemus, aperuit os suum; et attracto spiritu, versis oculis et utrisque palmis in nos, exclamavit: Ego hinc natus, qualiscumque parochianus, huic sancto decimas dedi. Locus iste per me multoties dehonestatus, ter aut quater combustus, [rogo] ut deinceps ą parentibus et amicis meis tucatur ac veneretur. Hic inter monumenta pauperum collocari, Deoque hic famulantium fratrum oratiobus commendari, quodque meis non mereor, corum patrocinantibus meritis adjuvari, corpusque meum ą te domino atque magistro meo episcopo hic sepeliri desdero, et hoc toto corde efflagito. Nos vero cum mansuetudine ejus clamosas sustinentes expostulationes, data sibi benedictione, discessimus. At ille subsequenti octava die defunctus, in cimiterio S. Asterii est sepultus. Ideoque conqueruntur canonici S. Frontonis et S. Stephani, qui sunt Petragoris et qui hic nobiscum sunt, quod nobiles illius castelli, et omnes qui sunt de parentela ipsius prędicti Widonis, apud eos sepulti sunt et debent sepeliri. »
Quo audito, duo canonici S. Asterii, Petrus de Caminel et Aimericus-Geraldi, surrexerunt atque dixerunt: « Mos est apud nos quod quicumque nobilis nostri castelli, et de cognatione supradicti Widonis, in nostro cimiterio voluerit sepeliri, sepeliatur. Ibi enim sepultus est Adacius frater Grimoardi et Raimundi vicecomitum, Raimundus vicecomes, Iterius vicarius, Bernardus frater ejus, Petrus filius Bernardi, qui sunt de parentela ejus, Arnaldus quoque filius ipsius Widonis, uxoratus et in honore constitutus. De nobilibus vero aliis Willelmus de Gorson, Raimundus Raterii de Gorson, Gauterius-Geraldi, Petrus frater ejus, Ebrardus Massola, Arnaldus et Ebrardus filii ejus, Helias Agut, Iterius Turol et fili ejus, et alii quamplures. Hujusmodi morem ac tenorem habemus ą tempore Radulfi episcopi, Arnaldi episcopi, Geraldi episcopi, et Willelmi episcopi, saltim per spatium XXX aut XI annorum, et etiam amplius. »
His auditis, separatis ą nobis Rainaldo episcopo cum canonicis quorum causa agebatur, hortati sumus archiepiscopum Ausciensem et episcopum Aginensem, quod, considerantis utriusque partis relationibus, justam et canonicam darent difinitionem. Igitur post multa tandem hoc diffinierunt, ut quod ecclesia S. Asterii per tot annos, et in vita tot et tentorum prędecessorum episcoporum, tenuit, superstes episcopus Rainaldus teneat atque in pace et quiete teneri faciat. Nos ergo sanctorum Patrum exempla sequentes, eorum canonicam diffinitionem auctoritate qua debemus, laudavimus atque confirmavimus, et pariter jussimus sigillari. Actum et concessum est hoc Burdegale, II idus novembris, luna XIX, epacta I, anno Domini Papę Urbani II sexto.
(1)
Eorum nomina subscripta repręsentat proxime sequens instrumentum de
restitutione coenobii S. Caprasii Pontonis, facta in hoc concilio Burdegalensi
monasterio S. Petri de Regula per Bernardum Aquensem episcopum.
(2)
Anno 1093 Burdigalę fuit concilium, ex chronico Malleacensi, et ex intrumento
mox laudato. Hic vero annus 1094 inscribitur, ą kalendis septembris cum
indictione inceptus, more tunc quandoque usitato in ecclesia Romana, cujus dies
agebat Amatus.