<<Retour

Recueil des historiens des Gaules et de la France

(Rerum Gallicarum et Francicarum scriptores)

Contenant ce qui s’est passé sous les règnes de Pépin et de Charlemagne, c’est à dire

depuis l’an DCCLII jusques à l’an DCCCXIV, avec les loix, les ordonnances,

les diplômes de ces deux rois, et autres monumens historiques.

par Dom Martin Bouquet

Prêtre et religieux bénédictin de la congrégation de Saint-Maur.

Tome IV.

Chronici Fredegariani continuati

Pars quarta.

Auctore Anonymo, qui jussu Nibelungi scripsit.

Apud Ruinartium, inter Opera Gregorii Turonnensis, pag. 687.

Cap. CXXIX.

An. 763-764

Rex Pippinus castrum, cui nomen est Argentonus (1) in pago Bitotino, à fundamento miro opere in pristinum statum reparare jussit, Comites suos ibidem ad custodiendum mittens, ipsum castrum Remistano ad Waifario resistendum, cum medietate (2) pagi Bitorini usque ad Carum (3) concessit. Videns prædictus Waifarius Princeps Aquitanicus, quod castrum Claremontis Rex bellando ceperat, et Bitoricas caput Aquitaniæ, munitissimam urbem, cum machinis cepisset, et impetum ejus ferre non potuisset; omnes civitates, quæ in Aquitania provincia ditionis suæ erant, id est Pectavis, Lemodicas (4), Santonis, Petrecors, Equolisma, et reliquas quamplures civitates et castella, omnes muros eorum in terram prostravit, quos postea præcelsus Rex Pippinus reparare jubet, et homines suos ad ipsas civitates custodiendum dimisit. Iterum eo anno cum omni exercitu suo prædictus Rex Pippinus ad sedem propriam reversus est.

(1) Alias Argentomagus, vulgo Argenton, oppidum ad Crausiam , la Creuse, apud Bituriges, ubi Marcellus et Anastasius martyrium consummasse dicuntur apud Usuardum et in Martyrologio Romano, die 29 Junii.

(2) Editi, cum eis medietatem.

(3) Boh. Usque Care. Carus, seu Caris, vulgo le Cher. Biturigum provinciam duas in partes secat, qui multis auctus fluviolis tandem in Ligerim delabitur paulo infra Turones.

(4) Boh. Pictavis ..., Lemovicas, Patrecoris, Egolismas. Hac urbes sunt Poitiers, Limoges, Saintes, Périgueux, Engoulesme, provinciarum, quæ ab eis nomina habent capita.

Cap. CXXX.

An. 765.

Iterum sequenti anno, commoto omni exercitu Francorum, per Trecas, inde Autisioderum, usque ad Nivernum (1) urbem cum omni exercitu veniens, ibique cum Francis (2) et proceribus suis placitum suum Campo Madio tenens. Postea Ligere transacto, Aquitaniam pergens, usque ad Lemodicas accessit, totam regionem illam vastans, villas publicas, quæ ditionis Waifarii erant, totas igne concremare præcepit. Tota regione illa pene vastata, monasteriis multis depopulatis, usque Hisandonem (3) veniens, unde maximam partem Aquitaniæ, ubi plurimum vinearum erat, cepit se vastavit. Unde pene omnis Aquitania, tam ecclesiæ quam monasteria, divites et pauperes vina habere consueverant, omnia vastavit et cepit. Dum hæc agerentur, Waifarius cum exercitu magno et plurimorum Wasconorum, qui ultra Garonam commorantur, qui antiquitus vocati Vaceti (4), super prædictum regem venit. Sed statim solito more omnes Wascones terga verterunt, plurimi ibidem a Francia interfecti sunt. Hæc cernens rex, persequi eum jubet, et usque ad noctem eum persequens, vix Waifarius cum paucis qui remanserant, fugiendo evasit. In eo prælio Blandinus comes Arvernorum, quem prædictus rex prius ceperat, et qui postea ad Waifarium confugium fecerat, in eo prælio interfectus est. Rex Pippinus, opitulante Deo, victor exstitit. Patrata iterum victoria cum magno triumpho, iterum ad Denegontium (5) cum magno exercitu Francorum ad Ligerem veniens, inde per pagum Augustudinensem ad propriam sedem remeavit invictus (6). Waifarius legationem ad prædictum regem mittens, petens ei quod Bitoricas et reliquas civitates Aquitaniæ provinciæ, quas de manu ejus prædictus rex abstulerat, ei redderet, et postea ipsas Waifarius ditionis suæ faceret; tributa vel munera, quæ antecessores sui reges Francorum de Aquitania provincia exigere consueverant, annis singul a partibus prædicto regi Pippino solvere deberet. Sed hoc rex per consilium Francorum (7) et procerum suorum facere contempsit.

(1) Boh., Nevernum, Freh. et Can., mendose, Avernum.

(2) Hæc verba, ibique cum, etc., usque tenens, expungenda censet Cointius, quod eo anno, uti ipsi videtur, Francorum conventus, seu Campus Maii, apud Attiniacum in Remensi Campania habitus fuerit. Habentur tamen in omnibus Editis et scriptis, quos videre licuit. Sed hic forte campi Madii nomine nihil aliud intelligitur quam conventus Francorum ad deliberandum de aliquot circa expeditionem difficultatibus coacrus. Certe, ut ipse Cointius advertit Annales Mettenses colloquium mense Augusto habitum an. 567 Campum magii appellant, licet hoc ipso anno conventus solemnis re ipsa mense Maio habitus fuisset.

(3) Boh. Hissando, alias Issando et Exando. Hoc oppidum appellatur vulfo Issandon, ad Vigeram fluvium apud Lemovices.

(4) Boher., Vacceti. Can. et Freh., Vaoeci. Ili forte sunt Vasci, seu Bascli, quos hodieque Basques appellamus.

(5) Boh., ad Digontio. Can. et Freh., ad Degontum. Vulgo appellatur Digoins, seu Digoine. Locus est baronatus titulo insignitus, in pago Cadrellensi (le Charolais), ad Arotti (l’Arou) et Ligeris confluentes.

(6) Sic Boh. Ed. vero, remeavit. Ibi victus.

(7) Freh. et Can. hic addunt et plurimorum nationis qui in regno suo commorabantur, qua verba in iisdem desunt in cap. seq.

Cap. CXXXI.

An. 766.

Evoluto igitur anno, commoto omni exercitu Francorum, vel plurimum nationum, quæ in regno suo commorabantur, usque ad Aurelianis veniens, ibi placitum suum Campo Madio (1) pro utilitat; Francorum instituit, tenens, multis numeribus a Francis et proceribus suis dilatus est. Iterum Ligere transacto, totam Aquitaniam pergens, usque ad Aginnum veniens, totam regionem illam devastavit. Videntes tam Wasones quam majores natu Aquitaniæ, necessitate compulsi plurimi ad eum venerunt, sacramenta ad eum ibidem denant, et se ditionis suæ faciunt. Ita omni Aquitania [Al. Equitaniæ] provincia nimium vastata, cum multa præda ac spoliis, per pagum Petregoricum et Eqiomismam, jam pene omni Aquitania acquisita, cum omni exercitu Francorum iterum eo anno reversus est in Franciam cum suis omnibus.

(1) Jam supra, cap 125, Campum Madium appellavit. Hanc vero mutationem anno 755 faciam referunt Annales Petaviani. Incmarus in Vita sancti Remigii Campum Martinum a Marte sic fuisse appellatum dicit, quem posteriores Franci Mai Campum, quando reges ad bella solent procesere, vocari instituerunt.

Cap. CXXXIV.

An. 767.

Evoluto igitur eo anno cum in Betoricas resideret, mediante Februario, omnem exercitum suum, quem in Burgundiam ad hiemandum miserat, ad se venire præcepit ; initoque consilio contra Remistanum insidias parat, Hermenaldum, Beringarium, Childeradum et Unibertum (1) comitem Betrorinum cum reliquis comitibus et Leudibus suis ad ipsum Remistanum capiendum clam (2) mittens, prædictus rex Pippinus cum omni exercitu Francorum iterum ad persequendum Waifarium ire destinavit. Bertrada regina Aurelianis veniens, et inde navali evectione per Ligerem fluvium usque ad Sellus (3) castrum super fluvium ipsius Ligeris pervenit [Al. perveniens]. His itaque gestis, nuntiatum est regi quod missi sui, quos dudum ad Amormuni (4) regem Sarracenorum miserat, post tres annos ad Massiliam reversi fuissent, legatinem prædicti Amormouni regis Sarracenorum ad prædictum regem cum multis muneribus secum adduxerant. Quod cum compertum regi fuisset, missos suos ad eam direxit, qui ipsam legationem [Ed., qui eos] venerabiliter reciperent, et usque ad Mettis civitatem ad hiemandum ducerent. Igitur suprascripti comites, qui ad Remistanum capiendum missi fuerant, per divinum judicium et fidem regis eum capiunt, et ligatum ad præsentiam regis cum uxore sua adduxerunt. Quem statim rex Uniberto et Ghiselario comitibus Betoricæ civitatis ipsum Remistanum in patibulo suspendi jussis. Prædictus rex Pippinus usque ad Garonnam commorantur, ad ejus præsentiam venerunt, et sacramenta et obsides prædicto regi donant, ut semper fideles partibus regis, ac filiis suis Carolo et Carlomanno omni tempore esse debeant. Et aliæ multæ quamplures gentes ex parte Waifarii ad eum venientes, et se ditioni suæ subdiderunt. Rex vero Pippinus benigniter eos in suam ditionem recepit. Waifarius cum paucis per silvam, quæ vocatur Edobola (5), in pago Petrocorreco latitans, huc illucque vagatur incertus. Præfatus rex Pippinus ad Waifarium capiendum insidias iterum parat. Inde ad reginam suam ad Sellus veniens, legationem Sarracenorum, quam Mettis ad hiemandum miserat, ad Sellus castrum ad se venire præcepit, et ipsi Sarraceni munera quæ Amormuni transmiserat, ibidem præsentant. Iterum rex ipsis Sarracenis qui ad ipsum missi fuerant munera dedit, et usque ad Massiliam cum multo honore adduci præcepit. Sarraceni vero navali evectione per mare redeunt ad propria.

(1) Ed. Chunibertum ; et infra, Uniberto. Vide, supra ad cap. 125.

(2) Solus Boh. habet clam.

(3) Hic locus a Cella sancti Eusicii in Biturigibus ad Carim fluvium, vulgo Selles, distinguendus est. Etenim Sellus ad Ligerim exstitit, si nostro auctori fides habeatur.

(4) Ahi auctores Amiramomeni appellant, Almansorem Cointius et cæteri. De hoc, supra, ad cap. 109.

(5) Appellatur vulgo, ut menet, Valesius, la forêt de Ver. (FB. c’est la forêt de la Double, plus tard au moyen-âge Dobla, Dubla ou Duppla, qu’il faudrait identifier avec Edobola. Peut-être s’étendait-elle jusqu’à Vergt à cette époque).

Annales

Rerum Francicarum

quæ a Pippino et Carolo Magno

regibus gestæ sunt

ab anno post Christum natum DCCXLI usque ad annum DCCCXIV.

DCCLXIX

An. 769.

Domnus Carolus gloriosus Rex iter peragens partibus Aquitaniæ, eo quod Hunaldus (1) voluit rebellare totam Wasconiam, etiam et Aquitaniam. Et cum paucis Francis, auxiliante Domino, dissipavit iniqua consilia supradicti Hunaldi. Et in ipso itinere jungens se supradictus magnus Rex cum germano suo Carlomanno, in loco qui dicitur Duasdives (2). Inde Carlomannus se revertendo, in Franciam iter arripuit ; domnusque Carolus benigniassimus Rex ivit ad Equolesimam civitatem, (3) [iter procedens ad Petrogoricum. Cujus partibus constituit Basilicam juxta fluvium nomine Dronam in honore beati Petri Apostolorum Principis ; in qua post non multum temporis unum de Innocentibus collocavit datum patri suo à domno Papa Romano ; cujus meritis et auxiliis dicebat se victorem bello fuisse multoties. Locus autem, quo Basilica fundata est, Brantosmis dicitur. Postea de Petrogorico et Engolesima, alliaque locis,] sumens plures Francos, cum omnibus ustensilibus, et preparamenta eorum, ivit super fluvium Dordoniam (4), et ædificavit ibi castrum quod dicitur Fronciacus. Et inde Missos suos mittens post Hunaldum et uxorem ejus ad Luponem Wasconem ; dum ibi moram fecisset una cum Francis, adductus est supradictus Hunaldus una cum uxore sua. Et castro præparato, et Hunaldo recepto, reversus est in Franciam. Et celebravit Natalem Domini in villa quæ dicitur Duria, et Pascha in Leodico (5) vico publico. Et immutavit se numerus annorum in.

(1) Annal. Bertin. et Cod. Crass. Hunoldus. Et sic deinceps.

(2) Canis, Ducischius.

(3) Quæ uncinis includuntur, notat Chesnius ea scripta esse in margine manu paulo recentiore. Desunt apud Regiononem, Annalistam Bertin. in Cod. Crass. et in editione Canisii.

(4) Cod. Crass. Dornoniam

(5) Regino et Chron. Saxon. Leodio.

Ex Vita Caroli Magni

per Monachum Engolismensem descripta

Ad annum Chr. 769.

Domnus Carolus benignissimus Rex ivit ad Egolismam civitatem ; et inde sumpsit plures Francos, qui civitatem ipsam aspiciebant, cum omnibus utensilibus et præparamentis eorum, simulque Launum Episcopum ejusdem civitatis, qui ferat Capellanus domni Pippini Regis patris sui, quem ipse Rex Pippinus Episcopum fecerat de ipsa civitate. Et abiit super flumen Dordoniam .... Domnus Carolus, recepto Unaldo, et præparato castro Fronciaco, rediit ad Egolismam, ubi postulante Launo Episcopo, fecit in Monasterio S. Eparchii auctoritatem Præcepti de terris quæ ibi sine contentione erant, id est super fluvium Tolveram, Magnacum, Juvenacum, Vasnacum, Monterionemn Visacum, Roliacum; super fluvium Noiram, Baudidanem villam, Camilon, Cavannacum, Ulciacum, Roliacum minorem, Torciacum, Sertis, Tomolatum, super fluvium Dornoniam Montem villam, Baciacum, Triacum, Marlevam. Quod Præceptum Bartholomæus Cancellarius ejus scripsit; et ipse domnus Rex manu sua firmavit, et de anulo suo sigillavit. Erat eo tempore in ipso Monasterio S. Eparchii Canonicalis habitus. Inde gloriosus Rex Carolus reversus est in Franciam, et celebravit Natale Domini in villa quæ dicitur Duria, et Pascha in Leodico vico publico.

Ad annum 809.

Aureolus Comes de genere Felicis Aureoli Petragoricensis Comitis exortus qui in commercio (1) Hispaniæ atque Galliæ trans Pyreneum contra Oscam et Cæsar augustam residebat, defunctus est.

(1) In commercio, id est in confinio, ut habent Annales Loieliani, Mettenses et alii. Vide Cangium in voce Commercium.

Annales Regum Francorum

Pippini et Caroli Magni,

vulgo adscripti Eginhardo ipsius Caroli M. Notario, postea Abbati.

Apud Chesnium Tomo 2 Script. Franc. pag. 233.

DCCLXVIII

An. 768.

Rex Pipinus cum primum ad bellum gerendum tempus congruum esse videret, evocato undique exercitu, ad Santonicam civitatem contendit. Captoque in itinere Rimistaino, cum ad urbem prædictam venisset, mater et soror neptesque Waifarii Ducis ad conspectum ejus adducte sunt. Quas cum pie susceptas servari jussisset , ad Garonnam fluvium proficiscitur; ubi ei Eberwicus cum (1) alia prædicti Ducis sorore occurit in loco qui Montes vocatur; seque et illam Regi tradidit. Rebus igitur aliquot propere gestis, Rex revertitur, et in castello quod dicitur Sels Pascha celebravit. Assumptaque secum uxore atque familia sua, iterum ad urbem Santonicam venit. Dimissaque ibi uxore ac familia, cum omnibus copiis ad persequendum Waifarium Ducem animum intendit ; neque prius destitit quam et caperet, et rebellantem quoque interficeret. Interfecto igitur Waifario Duce in territorio Petragorico, confectoque, ut sibi videbatur, Aquitanico bello, Santonas reversus est. Cumque ibi aliquantum temporis moraretur, ægritudine decubuit. In ipsa tamen valetudine Turonas delatus, apud sancti Martini memoriam oravit. Inde cum ad Parisios venisset, VIII Cal. Octob. diem obiit ; cujus corpus in Basilica beati Dionysii Martyris hymatum est. Filii vero ejus Karolus et Karolomannus consensu omnium Francorum Reges creati et Karolus in Noviomago (1) civitate, Karolomannus in Suessuina insignia regni susceperunt. Karolus Aquasgrani (2) profectus, ibi Natalem Domini, et in Rotomago civitate Pascha celebravit.

(1) Ita Cod. Arman. in edito., Ebrovicus cum alia, quam prædicta ducis sorore.

(2) Idem. Noviomo

(3) Idem. Karolusque, qui major natu erat, Aquasgrani.

Ex Sigeberti Gemblacensis monachi chronico.

An. DCCLXV.

(Corr. An. 766)

Pipinus Rex Agennum, Petragoricas et Engolismam urbes Aquitaniæ devastat, multamque Aquitaniæ partem sibi subjugat. Chrodegangus Mettensium Archiepiscopus obit.

Ex chronico brevi

Quod ex Bibliotheca Thuana edidit Franc. Chesnius Tom. III

Script. Franc. pag. 358.

An. 768.

....

Bajorum non tenuit sacramenta quæ Pipino avunculo suo fecerat. Pipinus ultimo anno regni et vitæ suæ apud Sanctonas cepit matrem, et sororem, et neptes Waifarii ; et domnum Berthradane Regina uxore sua apud Sanctonas reheta. Petragoricum perrexit. Et occiso Waifario, cum triumpho Sanctonas reversus, ibi ægrotans, assumpta Regina, per Ecclesiam beati Martini rediens, apus S. Dionysium obiit anno Verbi incarnati DCCLXVIII.

....

Ex vita S. Sacerdotis Episc. Lemovicensis.

ab Hugone Floriacensi innovat sæculo XII.

apud Bollandianos V Maii pag. 17.

Optimo Imperatore Carolo Magno Imperalia sceptra tenente, et Ludovico Pio filio ejus sub patris imperio in Aquitania regnante, sicut actuum eorum libellus testatur, multa in regno Aquitanico Monasteria ab eodem Rege Ludovico fuerunt reparata, multa et à fundamentis constructa, quibus nunc veluti quibusdam luminaribus decoratur tota Aquitania. Hujus exemplum non modo Episcoporum multi, sed et laicorum quamplurimi æmulati, collapsa restaurare, et nova Monasteria certabant construere. Hoc etiam tempore, in ejusdem provinciæ corpore, à religiosis viris restaurata est Ecclesia Salvatoris mundi in vico Sarlatensi, qui est situs in pago Patragoricensi. Sicque factum est, Dei operante clementia, ut Ecclesias, quas præfatus Imperator Carolus Magnus devastando læserat bello, quod multis annis gestum tandem peregerat contra Waiferum (1) tyrannum, et Hunaldum qui post Waiferi mortem Aquitaniam occupaverat, Ludovicus filius ejusdem Imperatoris repararet. Quas omnes ipse piissimus Imperator Carolus Magnus immensis auri et argenti ponderibus, gemmarumque pretiosarum exornavit muneribus amplissimis, et honoribus ditavit ; et insuper, quod est pretiosus, sanctissimis Relquiarum patrociniis insignivit. Inter quas idem Princeps dominus amabilis Carolus Magnus honestavit, imo sanctificavit hanc, de qua loquimur, Ecclesiam de Sarlato non modica portione ligni Crucis Dominicæ ; quod, ut in quibusdam Actibus (2) ejus legitur, ipse Imperator cum multis aliis Reliquiis detulerat (3) ab Hierosolyma.

(1) Bellum contra Waifarius confecerat Pippinus ; atque iste anno 768 interfectus est ante obitum Pippini qui decessit 24 die Septembris. Hunaldus autem à Carolo Magno captus est anno 769.

(2) Sunt aliqua ejus Acta sub Turpini nomine edita, et passim improbata.

(3) Non ab Hierosolyma detuerant, quo nunquam est peregrinatus, sed à Fortunato seu Macario Hierosolymitano Episcopo acceperat, ut notat Henschenius.

<<Retour