Recueil des historiens des Gaules et de
la France
Contenant tout ce qui a été fait par les gaulois, et qui sest passé
dans les Gaules
avant larrivée des François; et plusieurs autres choses qui regardent
les François depuis leur origine jusquà Clovis.
par Dom Martin Bouquet
Tome I.
Excerpta ex Geographicus de Gallis par Strabon, Edit. in-fol. 1620.
FB. Au livre IV, les Petrocorii sont cités dans la description de
lAquitaine.
Strabon a écrit cet ouvrage sans doute entre 7 et 18 après J.-C. Il est
originalement écrit en grec et de nombreuses traductions latines ont été faites
au moyen-âge.
....
Aquitaniĉ solum, quod est ad litus Oceani, majore sui parte arenosum est et tenue, milio alens, reliquorum tugum minus ferax. Ibi est etiam [...] isthmum efficiens qui promittitur ad sinum Gallicum in Narbonensi ora, idemque cum illo sinu hic sinus nomen habet. Tarbelli vero hunc sinum habent, apud quos optima sunt auri metalla: in fossis enim non alte actis inveniumtur auri laminĉ manum implentes, aliquando exigua indigentes repurgatione; reliquum ramenta et glebĉ sunt, ipsĉ quoque non multum operis desiderantes. Mediterranea autem et montana terram habent meiorem; ad Pyrenam Convenarum agrum, in quo urbs Lugdunum, thermĉ Onesiĉ prĉstantissimĉ, aqua ad potum optima; bona est etiam Ausciorum terra. Gentes porro inter Garumnam et Ligerim Aquitanis adjacentes, sunt Elui à Rhodano initium sumentes, et Vellĉi, qui olim Arvernis adscribebantur, nunc pro se civitatem constituunt; deinde Arverni et Lemovices et Petrocorii; tum Nitiobriges, Cadurci, et Bituriges cognomento Cubi. Ad Oceanum sunt Santones et Pictones, quorum hi Ligeri, ut docuimus, illi Garumnĉ sunt vicini. Narbonensa propinquant Ruteni ac Gabales. Apud Petrocorios et Bituriges Cubos ferri sunt prĉclara metalla, apud Cadurcos liniticium; argenti metalla Ruteni habent et Gabales. Jus quoque Latii nonnullis Aquitanorum Romani dederunt, ut Ausciis et Convenis.
.....
Ex. C. Plinii secundi Historia, Edit. Parisiis in usum
Delphini, in-fol. 1722
livre IV
.....
Lugdunensis Gallia habet Lexovios, Vellocasses,
Galletos,
Aquitanicĉ sunt Ambilatri, Anagnutes, Pictones, Santones liberi; Bituriges liberi cognomine Ubisci; Aquitani, unde nomen provinciĉ, Sediboniates. Mox in oppidum contributi Convenĉ, Begerri, Tarbelli, Quatuorsignani, Cocosates Sexsignani, Venami, Onobrisates, Belendi, saltus Pyrenĉus. Infraque Monesi, Osquidates montani, Sibyllates, Camponi, Bercorates, Bipedinui, Sassumini, Vellates, Tornates, Consoranni, Ausci, Elusates, Sottiates, Osquidatus campestres, Succasses, Tarusates, Basabocales, Vassei, Sennates, Cambolectri, Agesinates Pictonibus juncti. Hinc Bituriges liberi, qui Cubi appellantur. Dein Lemovices, Arverni liberi, Gabales. Rursus Narbonni provinciĉ contermini Ruteni, Cadurci, Antobroges, Tarnesque anime discreti a Tolosanis Petrocori. Mari circa oram; ad Rhenum septentrionalis Oceanus, inter Rhenum et Sequanam Britannicus, inter eum et Pyrenĉum Gallicus. Insulĉ complures Venetorum, quĉ et Veneticĉ appellantur, et in Aquitanico sinu Uliarus.
.....
Ex. Claudio Ptolemĉo de Gallia, Ex editione Lugduni Batavorum, 1618.
livre II
Hi quatuor versus desunt in Codice Coislinaco num 337, ad cujus fidem
numeros Grĉcos correxi. Numerorum prima classe significantus gradus
longitudinis, tertia gradus latitudinis; secunda et quarta scrupuli vel
segmenta unius gradus. Solebant Grĉci graduum notis lineam planam inscribere,
scrupulis vero obliquam instar accentus acuti, servaturque ea ratio in Mss.
omnibus; istas lineas, quĉ operarum laborem auxissent, omisimus.
Celtogalatias sinus Aquitanicam.
Celtogalatia in quator divisa est provincias,
Aquitanicam, Lugdunensem, Belgicam et Narbonensem.
Ab Occidente Aquitanicum Oceanum, et juxta
littus descriptionem talem,
Post Oceanum promontorium Pyrenes,
quod continet gradus 15. . 45. 50.
Aturis fluvii ostia 16. 45. 44. 45.
Sigmanis fluvii ostia 17. . 45. 20.
Curianum promontorium 16. 30. 46. .
Garumnĉ fluvii ostia 17. 30. 46. 30.
Media ipsius longitudino 18. . 45. 20.
Fons fluvii 19. 30. 44. 15.
Santonum portus 16. 30. 46. 45.
Santonum Promontorium 16. 30. 47. 15.
Canenteli fluvii ostia 17. 15. 47. 45.
Pictonium promontorium 17. . 48. .
Secor portus 17. 30. 48. 15.
Ligerie fluvii ostia 17. 40. 48. 30.
A septentrione autem terminatur
parte Lugdunensis Provinciĉ juxta prĉfatum fluvium Ligerim, usquequo flectitur
ad Meridiem,
ubi gradus habet 20. . 48. .
Orientale autem latus Lugdunensis conjungitur parti apud Ligerim usque ad caput ejus,
cujus situs gradus habet 20. . 45. .
Et parti Narbonensis usque ad terminum qui ad Pyrenem est,
cujus situs gradus habet 19. . 43. 10.
Meridionale vero latus parti Pyrenes conjuctum est et Narbonensis. Narbonensi quidem a capite Ligeris fluvii usque ad dictum in Pyrene monte terminum; ab occasu vero Pyrene secundium partem, quĉ hinc est ad Oceanum promontorium. Quĉ autem Aquitaniĉ maxime septentrionalis sunt, et penes fluvium et penes mare, tenent Pictones, quorum civitates.
Augustoritum 17. 50. 48. 20.
Limonum 19. . 47. 50.
Sub iis Santones, quorum civitas,
Mediolanium 17. 40. 46. 45.
Sub iis Bituriges Vibisci, quorum civitates,
Noviomagus 17. 40. 46. 15.
Burdigala 18. . 45. .
Sub iis usque ad Pyrenen montem Tarbelli, quorum civitas,
Aquĉ Augustĉ 17. . 44. 40.
In mediterranea autem regione Pictonibus subjacent Limovici, et civitas,
Ratiastum 17. 40. 47. 45.
Sub iis Cadurci, et civitas,
Ducona 18. . 47. 15.
Sub iis Petrocorii, et civitas,
Vesuna 19. 50. 46. 50.
His omnibus ad ortum adjacent, et post Ligerim fluvium Bituriges Cubi, et civitas,
Avaricum 20. 15. 46. 40.
Iterum sub Petrocoriis habitant Nitrobriges, et civitas,
Aginnum 19. 50. 46. 20.
Sub iis Visarii, et civitas,
Cossium 18. 30. 46. 10
Sub iis Gabali, et civitas,
Anderidum 19. 45. 45. 30.
Et sub Gabalis Datii, et civitas,
Tasta 19. . 44. 45.
Sub hisce autem Auscii, et civitas,
Augusta 18. . 45. 30.
Horum ab ortu partem habent Arverni, in quibus civitas,
Augustonemetum 12. . 44. .
Et sub Ausciis Velauni, quorum civitas,
Ruesium 18. . 44. 30.
Sub iis Rhutani, et civitas,
Segodunum 17. 15. 44. 10.
Contigui monti Pyrenĉo sunt Convenĉ, quorum civitas,
Lugdunum 17. . 44. .
Gentes 17, simul urbes 19.
.....
Ex Itinerario Antonini Augusti, Edit. Amstelodami in fol., 1619
FB. Dans cet extrait, de nombreux itinéraires sont donnés avec, pour
chacun, la distance en milia passuum ou M. P. (Mille pas romains équivalent à
une distance denviron 1475 m) entre chaque station. Vesonne est cité dans
litinéraire entre Bordeaux et Argenton-sur-Creuse. Le deuxième Fines de cet
itinéraire a été identifié à Firbeix à la limite entre Périgord et Limousin.
Iter à Burdigala Argantomagum
M. P. CXCVII, sic
Sirionem M.
P. XV.
Ussubium M.
P. XX.
Fines M. P. XXIV.
Aginnum M. P. XII.
Excisum M. P. XIII.
Trajectum M. P. XXI.
Vesunnam M. P. XVIII.
Fines M. P. XXI.
Augustoritum M. P. XXVIII.
Argantomagum M. P. XXI
Ex Cosmographia Ravennatis Anonymi, Edit. Parisiis, in 8°, 1688
Ex libro IV
....
Iterum juxta ipsam Britanniam, circa limbum Oceani ponitur patria, quĉ dicitur Guasconia, quĉ ab antiquis Aquitania dicebatur. Quam Guasconiam plurimi descripserunt philosophi, ex quibus ego legi prĉnominatum Athanaridum Gothorum philosophum; sed non ĉqualiter prĉfatam designaverunt patriam; sed ego, secundum prĉfatum Athanaridum, suprascriptĉ Guasconiĉ civitas vel Humina designavi. Quam Aquitaniam ipsi philosophi multum fertilem esse dixerunt in omnium vittuallia. In qua Guasconia plurimas fuisse civitatem leginum, ex quibus aliquantas nominare volumna, id est, Bituricas, Arvernis, Argentine, Limodica, Pictavis, Mediolano Santinis, Iculisma, Petragoris, Aginnis, Caturcium, Rodingis, Albigi, Bordienlon. Item ad aliam partem sunt civitates in ipsa regione, id est, Blavia, Tiblosa, Luci, Cantilia, Langlo, Blivida, Burgaridon. Per quam Guasconiam transeunt plurima flumina, inter cetera quĉ dicuntur, id est, Ligeria, qui dividit inter Gallias et ipsam Aquitaniam. Item fluvius Carĉ, Sangulis, Alere, Icara, Crosa, Vicenna, Hisera, Dronona, Ulta, Vauruna, ex quibus aliquantis fundunt in Oceano.
....
Notitia provinciarum et civitatum Galliĉ, ex. tom. I Conciliarum Galliĉ
Jacobi Sirmondi
In
provinciis Gallicanis quĉ civitas sint.
Provincia Lugdunis prima numero III.
Metropolis civitas Lugdunensium
Civitas Ĉduorum
Civitas Lingonum
Castrum Cabilonense
Castrum Matisconense
Provincia Lugdunensis
secunda, numero VII.
Metropolis civitas Rotomagensium
Civitas Baiocassium
Civitas Abrincatum
Civitas Ebroicorum
Civitas Sagiorum
Civitas Lexoviorum
Civitas Constantia
Provincia Lugdunensis
tertia, numero IX.
Metropolis civitas Turonorum
Civitas Cenomannorum
Civitas Redonum
Civitas Andicavorum
Civitas Namnetum
Civitas Coriosopitum
Civitas Venetum
Civitas Ossismorum
Civitas Diablintum
Provincia Lugdunensis Senonia, numero VII.
Metropolis civitas Senonum
Civitas Carnotum
Civitas Autisiodorum
Civitas Tricassium
Civitas Aurelianorum
Civitas Parisiorum
Civitas Meldorum
Provincia Belgica
prima, numero IV.
Metropolis civitas Treverorum
Civitas Mediomatricorum Mettis
Civitas Leucorum Tullo
Civitas Verodunensium
Provincia Belgica secunda, numero XII.
Metropolis civitas Remorum
Civitas Suessionum
Civitas Carellaunorum
Civitas Veromanduorum
Civitas Atrabatum
Civitas Camaracensium
Civitas Turnacensium
Civitas Silvanectum
Civitas Bellovacorum
Civitas Ambianensium
Civitas Morinum
Civitas Bononiensium
Provincia Germania prima, numero IV.
Metropolis civitas Mogunciacensium
Civitas Argentoratensium
Civitas Nemetum
Civitas Vangionium
Provincia Germania secunda, numero II.
Metropolis civitas Agrippinensium
Civitas Tungrorum
Provincia Maxima Sequanorum, numero IV.
Metropolis civitas Vesontiensium
Civitas Equestrium Noiodunus
Civitas Elvitiorum Aventicus
Civitas Basiliensium
Castrum Vindonissense
Castrum Ebredunense
Castrum Rauracense
Portus Abucini
Provincia Alpium Graiarum et Penninarum, numero II.
Civitas Centronum Darantasia
Civitas Vallensium Octodoro
Item in Provinciis septem.
Provincia Viennensis, numero XIII.
Metropolis civitas Viennensium
Civitas Genavensium
Civitas Gratianopolitana
Civitas Albensium
Civitas Deensium
Civitas Valentinorum
Civitas Tricastinorum
Civitas Vasiensium
Civitas Arausicorum
Civitas Cabellicorum
Civitas Avennicorum
Civitas Arelatensium
Civitas Massiliensium
Provincia Aquitanica prima, num. VIII.
Metropolis civitas Biturigum
Civitas Arvernorum
Civitas Rutenorum
Civitas Albiensium
Civitas Cadurcorum
Civitas Lemovicum
Civitas Gabalum
Civitas Vellavorum
Provincia Aquitanica secunda, numero VI.
Metropolis civitas Burdigalensium
Civitas Agennensium
Civitas Ecolismensium
Civitas Santonum
Civitas Pictavorum
Civitas Petrocoriorum
Provincia Novempopulana, numero XII.
Metropolis civitas Elusatium
Civitas Aquensium
Civitas Lactoratium
Civitas Convenarum
Civitas Boatium
Civitas Benarnensium
Civitas Aturensium
Civitas Vasatica
Civitas Turba ubi Castrum Bigorra
Civitas Elloronensium
Civitas Ausciorum
Provincia Narbonnensis prima, numero VI.
Metropolis civitas Narbonensium
Civitas Tolosatium
Civitas Beterrensium
Civitas Nemausensium
Civitas Lurevensium
Castrum Ucesiense, lias civitas Ucesiensis
Provincia Narbonensis
secundĉ, numero VII.
Metropolis civitas Aquensium
Civitas Aptensium
Civitas Reiensium
Civitas Forojulensium
Civitas Vappincensium
Civitas Segesteriorum
Civitas Antipolitana
Provincia Alpinum maritimarum, numero VIII.
Metropolis civitas Ebrodunensium
Civitas Diniensium
Civitas Rigomagensium
Civitas Solliniensium
Civitas Sanitiensium
Civitas Glannativa
Civitas Cemelenensium
Civitas Vinciensium
Extrait de C. Julii Cĉsaris commentariorum, De bello Gallico,
libri VII, Edit. Gothofredi Jungermani Lipsiensis, Francfort, in 4°,
1606
chap. LXXV
Dum hĉc apud Alesiam geruntur, Galli concilio principum indicto non omnes eos, qui arma ferre possent, ut censuit Vercingetorix, convocandos statuunt, sed certum numerum cuique ex civitate imperandum, ne tanta multitudine confusa nec moderari nec discernere suos nec frumentandi rationem habere possent. Imperant Hĉduis arque eorum clientibus, Segusianis, Ambluaretis, Aulereis Brannovicibus, [Brannoviis], milia XXXV; parem numerum Arvernis adiunctis Eleutheris Cadurcis, Gabalis, Vellaviis, qui sub imperio Arvernorum esse consuerunt; Seqanis, Senonibus, Biturigibus, Santonis, Rutenis, Carnutibus duodena milia; Bellovacis X; totidem Lemovicibus; octona Pictonibus et Turonis et Parisiis et Helvetiis; Senonibus, Ambianis, Mediomatricis, Petrocoriis, Nerviis, Morinis, Nitiobrigibus quina milia; Aulercis Cenomanis totidem; Atrebatibus IIII; Veliocassis, Lexoviis et Aulercis Ebrovicibus terna; Rauracis et Boiis XXX; universis civitatibus, quĉ Oceanum attingut quĉque eorum consuetudine Armoricĉ appellantur, quo sunt in numero Curiosolites, Redones, Ambibarii, Caletes, Osismi, Lemovices, Vuelli. Ex his Bellovaci suum numerum non compleverunt, quod se suo nomine atque arbitrio cum Romanis bellum gesturos dicebant neque cujusquam imperio obtemperaturos
Ex C. Sollio Apollinari Sidonio, de Gallis, Edit. Parisiis in 4°,
1652
FB. Sidoine Apollinaire est né probablement le 5 novembre 430 (ou 431);
évêque de Clermont en 470; est mort entre 483 et 488.
libro VII, ex Epist. VI. Papĉ Basilio (1)
Evarix (2) rex Gothorum, quod limitem regni sui, rupto dissolutoque foedere antiquo, vel tutatur armorum jure, vel promovet; nec nobis peccatoribus hic accusare, nec vobis sanctis hic discutere permissum est .... Sed quod fatendum est, prĉfatum regem Gothorum, quanquam sit ob virium merita terribilis, non tam Romanis moenibus, quam legibus Christianis insidiaturum pavesco. Tantum, ut ferunt, ori, tantum pectori suo Catholici mentio nominis acet, ut anbigas ampliusne suĉ gentis, an suĉ sectĉ teneat principatum. Ad hoc armis potens, acer animis, alacer annis, hunc solum patitur errorem, quod putat sibi tractatuum consiliorumque successum tribui pro religione legitima, quem potius assequitur pro felicitate terrena. Propter quod discite cito Catholici status valetudinem occultam, ut apertam festinetis adhibere medicinam. Burdegala, Petrocorii, Ruteni, Lemovices, Gabalitani, Elusani (3), Vasates, Convenĉ (4), Auscenses, multoque jam major numerus civitatum, summis sacerdotibus ipsorum morte truncatis, nec ullis deinceps episcopis in defunctorum officiĉ suffectis (per quos utique minorum ordinum ministeria subrogabantur) latum spiritualis ruinĉ limitem traxit ..... Nulla in desolatis cura dioecesibus parochiisque. Videas in ecclesiis aut putres culminum lapsus, aut valvarum cardinibus avulsis, basilicarum aditus hospidorum veprium fructibus obstructos. Ipsa, proh dolor! videas armenta, non modo semipatentibus jacere vestibulis, sed etiam herbosa viridantium altarium atera depasci. Sed jam nec per rusticas solum solitudo parochias; ipsa insuper urbanarum ecclesiarum conventicula rareseunt.... Taceo vestros Crocum (5) Simpliciumque collegas, quos cathedris sibi traditis eliminatos, similis exilii cruciat poena dissimilis. Namque unus ipsorum se dolet non videre, quo redeat: alter se dolet videre, quo non redit. Tu sacratissimorum pontificum (6) Leontii, Fausti, Grĉci, urbe, ordine, caritate, medius inveniris; per vos mala foederum currunt, per vos regni utriusque pacta conditionesque portantur. Agite quatenus hĉc sit amicitia, concordia principalis, ut episcopali ordinatione permissa, populos Galliarum, quos limes Gothicĉ sortis incluserit, teneamus ex fide, etsi non tenemus ex foedere.
(1)
Basilium Aquarum-Sextarium Episcopum esse, hinc conjicit Sirmondus, quod su
finem Epistolĉ Basilius urbe medius esse dicatur inter Leontium Arelatensem,
Faustum Reiorum et Grĉcum Massiliĉ Episcopos. Inter hĉc autem urbes medio prope
spatio sita est Metropolis Aquensium.
(2)
Eoricus, qui et Euricus, vocatur in Epist. 9. lib. 8. Euricianĉ in
Catholicos persecutionis, Sidoniique Epistolĉ meminit Gregorius Turon. lib. 2.
cap. 25.
(3)
Elusa olim Metropolis provinciĉ Novempopulanĉ, ut docet Notitia Civitatum Galliĉ,
nunc vicus sine Episcopo Euse vel Eause dictus, in Comitatu Armaniacensi.
(4)
Convenĉ, nunc Comingenses, quorum caput et sedes Episcoporum civitas S.
Bertrandi, quĉ Lugdunum Straboni et Ptolemĉo dicitur.
(5)
Crocus Episcopus Nemausensis. Quam sedem tenuerit Simplicius, non liquet.
(6)
Hinc colligitur Leontium Arelatensem, Faustum Regiensem, et Grĉcum Massiliensem
Episcopos in pace Romanos inter et Gothos sancienda operam suam collocasse.
Carmine XXII (poèmes)
FB. La Dordogne est appellée Durani.
Dum apud Narbonem quondam Martium dictum, sed
nuper factum, moras necto, subiit animum quospiam secundium amorem tuum
hexametros concinnare.
Burgus Pontii Leontii.
.....
Est locus, irrigua qua rupe
Garumna rotate,
Et tu qui simili festinus in ĉquora lapsu
Exis curvata, Durani muscose, saburra,
Jam pigrescentes sensim confunditis amnes.
Currit in adversam hic
Flumina quas volvunt et spernit
et expedit undas.
At quum summotus lunaribus incrementis
Ipse Garumna suos in dorsa recolligit ĉstus,
Prĉcipiti fluctu raptim redit, atque videtur
In fontem jam non refluus, sed defluus ire.
Tum recipit laticem, quamvis minore ille, minore
Stagnanti de fratre suum, turgescit et ipse
Oceano, propriasque facit sibi littora ripas.
Hos inter fluvios, uni mage proximus undĉ, est
Ĉthera mons rumpens, alta spectabilis arce, etc.
......