Extrait de l’inventaire des archives de
Beaumont-Beynac,
aux
Archives départementales de la Dordogne – cote : 22 J 113.
[Je remercie vivement ici les personnels des Archives départementales
qui m’ont obligeamment communiqué ce texte – C.R.]
Document n° 156 : Arbitrage rendu par le sénéchal de Périgord et Quercy, au nom
du roi de France, dans le différend opposant le seigneur de Beynac et les
consuls de Domme.
p. n° 91 (bas)
[Transcription][1]
Nos Geraldus
de Peyraco, licenciatus in legibus, locum tenens nobilis et potentis viri
domini senescalli petragoricensis pro domino nostro Franciae rege, notum
facimus etc. Ad requestam nobilis et potentis viri domini Poncii domini de
Beynaco et de Doma militis, in
p. n° 92
presentia notarii publici et testium subscriptorum, vidisse tenuisse legisse, etc. quoddam publicum instrumentum sigillo regio Montis Domae in pendenti sigillatum ut ejus prima facie apparebat non rasum non abolitum, etc. cujus tenor sequitur hiis verbis :
« Noverint universi et
singuli quod cum inter nobilem virum dominum Guillermum de Doma dominum
de Biraco militem ex parte una, et magistros[2]
Petrum Delfons clericum jurisperitum, Petrus La Broa notarium regium, Arnaldum
de Cadro mercatorem, Ramundum de Maraval seniorem, et Petrum Merchand, consules
Montis Domae, pro se et pro magistro Petro Austorg consule suo dicti loci et
eorum predecessorum, nomine consulatus et universitatis dicti loci ex parte
altera, diceretur fuisse et esse speraret dissentio, controversia, questio, seu
debatum, de et super eo quod dictus nobilis dicebat et asserebat quod dicti
consules impediebant et pertubabant indebite et injuste ipsum dominum Guillermum
in jurisdictione sua, alta et bassa, et exercitu ejusdem, quam idem dominus
Guillermus dicebat et asserebat se habere et ad se pertinere in tota
parochia ecclesiae Sancti Frontonis de Brusc necnon et quod dicti consules
impediebant et pertubabant indebite et injuste ipsum militem in explecto
forestae seu nemoris de Born, in qua foresta seu nemore, idem miles dicebat et
asserebat se et homines dicti loci de Biraco et parrochiae ejusdem loci habere
debere explectum ab antiquo quemadmodum homines Montis Domae et Dome Veteris et
super eo etiam quod dictus dominus Guillermus dicebat et asserebat quod
medietas cotorum, quos dicti consules levant et percipiunt in bailiva Montis
Dome, ad ipsum militem pertinebat et spectabat
p. n° 93
et debebat etiam pertinere et super eo, etiam quod dictus miles dicebat et asserebat quod dicti consules in grande prejudicium et gravamen ipsius militis et indebite et injuste fecerant novum portum in et super flumine Dordoniae in parrochia Sancti Frontonis de Brusc et jurisdictione alta et bassa militis supradicti. Item, et super quod dictus nobilis dicebat et asserebat quod dicti consules indebite et injuste impediebant et pertubabant eundem nobilem in perceptione quarti piscium qui capiuntur in paxeriis et aqua fluminis Dordoneae que sunt et erant in jurisdictione sua super flumine predicto in parochia Sancti Frontonis predicti necnon et in parachio Cenati et Sanctae Catherinae de La Estroa, necnon et super eo quod dictus miles dicebat et asserebat quod dicti consules impediebant et pertubabant eundem militem in quodam facto vocato vulgariter de Las Seigamestas in pedagio suo, quod factum et pedagium dictus miles ad se pertinere dicebat necnon et super eo quod dictus miles dicebat et asserebat quod dicti consules indebite et injuste gravaverant et gravabant eundem miltem dum et quando recipiebant in jurata Montis Dome homines ipsius militis, quos homines idem miles dicebat et asserebat non debere recipi in jurata predicta ex speciali privilegio sibi super hoc concesso ut dixit quae predicta omnia et singula dictus miles petebat et requirebat reformari et in statu pristino reduci. Et de et super
p. n° 94
eo quod ex adverso dicti consules pro se et nomine quo supra contrarium asserebant premissorum et dicebant predicta omnia et singula ad ipsos consules et consulatum suum et universitatem predict. Montis (Dome) pertinere et pertinere debere ex legitimis causis et rationibus quas se habere dicebant tandem super premissis omnibus et singulis tractantibus et loquentibus et procurantibus quibusdam amicis dictarum partium inter ipsas partes talis amicabilis compositio intervenit, videlicet quod omnimoda jurisdictio[3] alta et bassa et merum et mixtum imperium forestae seu nemoris de Born et parochiae ecclesiarum Sancti Frontonis de Brusc et Sanctae Catherinae de La Estroa erunt communia de coetero ad perpetuum inter dictos consules, pro se et nomine quo supra, et nobile supradicto et cotum emolumenti quod ex dictis jurisdictione et imperio proveniet deinceps erit commune et communiter et aequis partibus dividetur inter ipsos consules, pro se et nomine quo supra, et nobilem supradictum. Item, et quod in dictis locis, ad tenendum et exercendum jurisdictionem et imperium memoratum communiter, instituentur ibidem judex et bajulus[4] per dictas partes qui teneant et exerceant jurisdictionem et imperium supradictum, et quod, in aliquo loco territorii predicti communiter per dictas partes eligendo, detineantur capti illi et ille qui et que capientur pro delicto seu forefacto que
p. n° 95
perpetrabunt ibidem item et super incursu bonorum immobilium deliquentium in territoriis supradictis et jurisdictione extitit ordinatum quod dictum emolumentum sit commune inter dictas prout superius est pertractatum, salvo quod dicti consules infra annum a tempore incurimentorum hujusmodi computandum reddant et teneant reddere emphiteotas dicti nobilis in bonis incursis quoad partem ipsorum consulum de eis dumtaxat de eorum incurrimentis que sunt et erunt in medietate de feudo nobilis supradicti qui satisfaciat eidem militi et suis de redditu et deveriis suis et suo domino fundati, et quod nisi dicti consules eidem militi reddiderint emphiteotas in predictis bonis superius declaratis et modo predicto infra dictum annum quod dictus nobilis possit accipere libere et absque debato pheudum suum. Item, et quod dicti homines de Biraco, qui venient ad explectum nemoris seu foreste de Born predicte, explectabunt et explectare poterunt ibidem et ordinationi custodis ipsius nemoris seu foreste prout per dictos consules vel eorum successores consules dicti loci annuatim fuerit ordinatum, et si aliquis ipsorum hominum faceret contra ordinationem predictam, solvet penam seu gatgium super hoc statutum vel statuendum prout ceteri homines Montis Dome. Item, et quod dicti homines de Ebiraco contribuent anno quolibet salario custodis nemoris seu foreste predicte, et fuit actum expresse inter dictas partes quod dicti consules aut eorum
p. n° 96
successores nullam guarentiam super explecto predicto, facere teneantur ratione aliqua dicto nobili ab dictis hominibus de Ibiraco neque suis. Item, et quod coti predicti omnes et singuli sint deinceps per integrum consulum et universitatis predict., salvo quod dicto militi et suis per manum dictorum consulum persolvantur triginta solidi quos triginta solidos pro ipsis cotis idem miles percipere consuevisse dicitur annuatim et quod ultra dictos triginta solidos et in augmento eorundem eidem militi et suis persolvantur de et super dictis cotis viginti solidos caturcenses quos recipiet per manum consulum predictorum annuatim. Item, et quod dictus portus sit et remaneat integre deinceps perpetuo consulibus supradictis, et quod super et in ipso portu cum suis ribacgiis dictus miles aut sui nichil exigant seu immutent. Item, facto dicti quarti piscium predictorum dictarum paxeriarum et aquarum, fuit ordinatum quod dictum quartum sit commune de coetero inter ipsos consules et nobiles, et quod ipsum quartum si et cum evenerit commune et aequis partibus inter ipsas partes dividatur. Item, et quod factum praedictum de Las Segamestas remaneat, ut nunc est, quousque aliud super hoc extiterit ordinatum. Item, et quod pedacgia erunt et remanebunt, ut nunc sunt, nichil super hoc immutando. Item, et quod homines dicti nobilis ante receptionem in jurata praedicta Montis Dome
p. n° 97
erunt et remanebunt obligati prout nunc sunt obligati juxta formam sacramenti ipsorum et quod si aliqui alii homines dicti nobilis vellent esse de communitati predicti loci Montis Dome admittentur et recipientur ad hoc sine prejudicio dicti nobilis et litterarum seu previlegiorum suorum et hanc amicabilem compositionem et omnia et singula supradicta dictus dominus Guillelmus de Doma et Guasbertus de Doma domicellus filius ejusdem militis cum autoritate dicti patris quam sibi quoad hoc ibidem prestitit pro se et suis et successoribus universis et singulis ex parte una, et dicti consules, pro se et nomine quo supra, necnon et magistri Arnaldus Beraldi, Bernardus Lalanda jurisperiti, Geraldus La Valeta senior, Guillermus Boyzes, Arnaldus Martin, Bernaldus de Bernardo et Johannes de Semes notarii regio publici, Geraldus Lono, Petrus Dagmezaco, Petrus Fabri, Geraldus del Gaucinel, Ramundus Garriga, Arnaldus de Quadro carnofex, Imbertus Decclesia , Guilelmus Boyzes junior, Geraldus de Pempeolh, Guillelmus Manha, Johannes Garriga , Stephanus de Ramgo, Aymericus Fabri, Bernardus de Molinar, Johannes Fabri et Helias Lalanda de Monte Doma et eorum quilibet pro se ex parte altera, promiserunt sibi ad invicem altera partium alteri ut quamlibet tangit solemni stipulatione interposita hinc inde et ad Sancta Dei Evangelia juraverunt
p. n° 98
tenere, attendere, complere, et inviolabiter perpetuo observare, et non contrafacere vel venire, in toto vel in parte, de jure vel de facto, tacite vel expresse. Insuper dictus dominus Guillermus, pro se et suis, promisit dictis consulibus, pro se et suo nomine quo supra stipulantibus, et ad et supra Sancta Dei Evangelia juravit quod ipse bona fide efficiet et curabit posse cum instantia quod n----, et potens vir dominus senescallus petragoricensis caturcensis pro domino rege Franciae et Navarre, et idem dominus rex, compositionem laudabunt, approbabunt et ratificabunt expresse et decretum suum interponent eidem cum solempnitate qu-- decet ad majoris roboris firmitatem pro quibus omnibus et singulis in presenti instrumento cont--- tenendis attentendis complendis etc. Dictus Guillermus pro se et suis etc. et dicti consules nomine quo supra, omnia bona sua mobilia et immobilia supposuerunt et submiserunt foro ordinationi compulsioni et districtui sigilli dicti domini regis in Monte Dome positi et statuti etc. etc.
Acta fuerunt hec in consulatu Montis Dome anno 1319. Die lune in crastinum festi Pentecostes, videlicet 5a die ab exitu maii, regnante Philippo[5], presentibus testibus ad hec vocatis : magistro Arnaldo Lamberti notario, Bernardo Codurier, Bernardo Grimal, Guillermo
p. n° 99
monachi, Ramundo de Gaumier, et me, Petro de Bosco notario publico, qui de premissis omnibus et singulis presens publicum instrumentum inquisivi et in prothocollis meis notavi et in hanc formam publicam redegi, et signo meo consueto signavi. Nos vero Bernardus Lalanda clericus notarius regius et custos dicti sigilli illud ad relationem dicti notarii apposuimus presenti instrumento publico jure regio semper salvo. »
Nos locum tenens praedict., ad postulationem et requestam dicti domini Poncii
domini de Beynaco et de Doma, presens sumptum vidimus seu transcriptum ex ejus
vero originali talem tantam et eandem fidem fore exhibendam et adhibere debere
in judicio et extra qualis et quanta adhiberetur et adhibere deberet vero
originali praedicto regio Montis Dome fecimus munimine roborari. IIc
junii 1389 in Monte Domae, regnante Carolo[6] Dei Gratia Franciae
rege, testibus Guillelmo de Plano Podio, Johanne Martini Montis Domae, Radulpho
de Gondris domicellis, et me, Guillelmo de Poyeto, autoritate regia notario
publico.
Nos vero Johannes Martino,
custos dicti sigilli regii illus ad fidelem relationem dicti notarii huic
presenti publico instrumento apposuimus jure regio in omnibus semper salvo.
[1] Lors de la reproduction, en raison de la pliure du cahier, nous n’avons pas pu toujours lire le mot entier, lorsqu’il était tronqué sur la photocopie. Les lettres supposées de la transcription latine apparaissent ici en italiques (note C.R.).
[2] dans la marge gauche : « accord entre le seigneur de Dome Vieille et les consuls de Dome en 1319 .»
[3] Dans la marge gauche : « la justice haute, moyenne et basse de la forêt de Born et des paroisses St Front de Brusc et Ste Catherine de Lestroa, doit être commune entre le seigneur de Dome et les consuls, et les émolumens provenans de ladite justice partagés. »
[4] [4] Dans la
marge gauche : « Il sera élu un juge et un baile pour administrer
la justice au nom des parties du seigneur de Domme et des consuls. »
[5] Philippe V le Long, roi de 1316 à 1322.