<<Retour

Recueil des historiens des Gaules et de la France (Rerum Gallicarum et Francicarum scriptores)

 

Contenant la suite des monumens, des trois rčgnes de Philippe 1er, de Louis VI dit le Gros, et de Louis VII surnommé le Jeune, depuis l’an MLX jusqu’en MCLXXX.

 

par des religieux bénédictins de la congrégation de Saint-Maur.

 

Tome XIV. 

 

 

Notitia de fundatione monasterii Silvę-Majoris. Ab ipso B. Geraldo conditore conscripta.

Inter Acta Sanctorum ord. S. Benedicti, sęc. VI, parte 2, p. 868.

 

Anno 1091.

 

Omnia orta occidunt, et aucta senescunt, nec multum hominis tempus protenditur, ejusque memoria brevissima probatur; sed oblivio ne prorsus pręterita absorbeat, necesse est ut rerum gestarum notitiam litera retineat, quatenus quid sit mutabile futuros non lateat. Ego itaque Geraldus Deo largiente abbas, quamvis indignus, diu optaveram eripi de mundanis fluctibus, quibus contundebur acrius quam fragilis ferre posset animus. Cęterum subjecti (1) mihi minus abediebant, nec eorum ferrea molliri pectora quiverant; quos quidem sęcularia plus nimio negotia induruerant. Denique monstrante divina elementia portum salutis, placuit animo antra petere solitudinis, ubi nulla esset sęcularis habitatio hominis. Itaque commendata episcopo (2) cura commissi gregis, egressus sum de monasterio comitantibus paucis, ignorans omnino quo cursus foret itineris. Sed tandem Domino ducente, quippe qui nunquam abest sperantibus in se, pervenimus ad domnum Willelmum (3) Pictavensem Comitem, virum apprime nobilem, totius quoque Aquitanię, Ducem qui lucum attribuit nobis congruum, Silva-major nuncupatum; quod allodium ita nobis ab illo absolutum redditur, ut ą nullo ibi quidquam juris requiratur, sicut etiam alia chartula (4) testatur. Cum ergo ibi vellem incipere monasterium, perrexi ad domnum Goscelinum Burdegalensem archiepiscopum, in cujus episcopatu prędictum erat allodium, ejus quidem rogaturus beneficium; qui, interveniente pręfato Duce jam incoeptum (5) monasterium ita omni donavit libertate, ut nec ipse, nec alius post eum, non archiepiscopus, non archidiaconus, non archypresbyter, non cujuslibet ordinis persona, aliquod in eo jus vel dominationem possit habere; quatinus ibi degentes monachi absque illa inquietudine libere possent Deo servire. Sed et hoc stabilitum est ab ipso, eodem precante Willelmo, ut si quandoque, disponente Christo, villa creverit, nihilominus in ea archiepiscopus, vel quilibet minister ejus, quidquam habeat juris nec in clericis nec in laicis; sed omnia referantur ad abbatis dispositionem et congregationis. Hoc etiam sibi nobisque providit, ut nihilominus ecclesiarum consecrationem, sacrosque ordines vel chrisma ab archiepiscopo accipiamus, cum necesse fuerit. Sed hęc constitutio (6) iterum ab eodem firmata est in proximo concilio, pręsentibus Romanis legatis Hugone atque Amato, multoque aliorum episcoporum collegio. Hoc quoque definitum est, ut si quis hoc decretum violare tentaverit, se sciat excommunicatum, donec satisfecerit, tam ab archiepiscopo quam ab omnibus qui fuerunt in concilio. Necnon et hoc, consulente domno Amato, constituimus, ut hoc coenobium solummodo Romanę foret ecclesię subjectum, obque sui tutelam domno apostolico singulos annos solveret munus quinque solidorum. At ego jam descendens in defectum ętatis decrepitę, jamjam curam monachorum cupiebam dimittere, atque minius utilis meliori cedere. Verum domnus Amatus ą nostris rogatus fratribus, licet totis resisterem nisibus, tamen mihi ex parte domni apostolici testatus obedientiam, eorum commendavit providentiam. Acta est vero supradicta confirmatio Burdegalensi civitate in concilio, anno ab incarnatione Domini MLXXX, indict. III, epacta XXVI, II nonas octobris, VIII anno Greforii Papę, Philippo in Francia regnante. S. Willelmi Aquitanensis Ducis, confirma hoc Deus. Ego Amatus A. S. legatus confirmo. Ego Hugo S.A. legatus confirmo; Ego Gocelinus Burdegalensis archiepiscopus pręsente concilio concedo et confirmo; S. Rodulfi Turonensis archiepiscopi. S. Willelmi Auxiensis archiepiscopi. S. Bosonis Santonensis episcopi. S. Ademari Engolismensis episcopi. S. Willelmi Petragoricensis episcopi. S. Raymundi Vasatensis episcopi. S. Hugonis Bigorrensis episcopi. S. Donaldi Agennensis episcopi. S. Petri Adurensis episcopi. S. Odonis abbatis Sti Johannis Angeriacensis. S. Drogonis Malliacensis abbatis. S. Raynaldi Sti Cypriani abbatis. S. Bertrandi Sti Juliani abbatis. S. Hildeberti Nantulliacensis abbatis. S. Fulchradi Sti Salvatoris Blavię abbatis. S. Achelini-Goscelini Burdegalensis ecclesię archidiaconi.

 

(1) Id est, Sancti Vincentii Laudunensis monachi, quibus post Raunerium fratrem circa an. 1074 prępositus fuerat.

(2) Helinando Laudunensi episcopo.

(3) Guidonem-Gofridum etiam appellatum.

(4) Guillelmi Ducis chartam edidit Mabillonus de re diplom. p. 386. Anno ab incarnat. Domini MLXXIX. epacta XV, indict. II, anno VII Gregorii VII Papę, Philippo Francorum Rege; quę charta sequenti anno confirmata fuit in concilio Burdegalensi.

(5) Anno 1077, Giraudus cępit ędificare coenobium S. Marię Silvę-majoris, ex chronico Malleacensi. Verum in vita ejusdem legitur, Anno ab incarnat. Dom. MLXXIX, cum locus suis venit domnus Geraldus in Silvam-majorem in festivitate ut festum, apostolorum Simonis et Judę, in secundo anno incoeptum est monasterium videlicet idus maii, in honore Domni et B. Marię Virginis, et in veteri Martyrologio illius ecclesię, V idus maii, ... monasterii S; Marię et SS. apost. Simonus et Judę in Silva-majore, anno ad incarnat. MLXXX.

(6) Exstat mutila inter instrum. noviss. Gallię Christ. t. II, col. 274.

 

 

 

Acta quędam concilii Laudunensis

A Girardo Engolismensi episcopo celebrati.

 

 

FB. Guillaume d’Auberoche, évźque de Périgueux est signataire.

 

Anno 1109.

I. Ecclesia S. Vitalis Trenorciensibus monachis vindicatur.

 

Girardus, gratia Dei Engolismensis episcopus, sanctę sedis apostolicę legatus. Cum de statu sanctę Ecclesię Lausdunensi concilio, quod in basilica beate Dei genitricis ipso auctore et gubernatore celebravimus, plurima pertractassem, delata est in conspectu concilii querela Trenorciensium monachorum super Nannetensem episcopum et canonicos ejus de ecclesia S. Vitalis. Crastina die, in refectorio ejusdem ecclesię cum fratribus et coepiscopis nostris conveniens, burdegalensi (Arnaldo) scilicet archiepiscopo, domino Pictaviensi (Petro), Andegavensi (Rainaldo) etiam, Cenomanensi (Hildeberto) et Redonensi (Marbodo) episcopis, abbate quoque Angeliacensi (Henrico) et abbate S. Eparchii (Hugone), cum pluribus aliis, duabus eorumdem legitimis monachorum personis super hac causa auditis, utrisque partibus adjudicavimus sacramentum. Hoc canonice suscepto, sequenti die coram omni consessu, pręsente pariter et jubente ipso Nannetensi episcopo, investituram prędictę ecclesię de manu archidiaconi sui, per privilegium quod manu tenebat, suscepi; et ex judicio et assensu archiepiscoporum, episcoporum, abbatum et totius conventus, investituram ipsam per idem privilegium Cunaldensi priori et prędictis monachis solemniter contradidi, salvo tamen canonico jure Nannetensis ecclesię, si quod esset. Ut autem res ista firma et inconvulsa permaneat, sigillo nostrę auctoritatis insigniri fecimus, et propria manu subscribere curavimus. Factum est autem istud in Lausdunensi castro, coram positis archiepiscopis, episcopis et abbatibus, et miltis aliis religiosis et nobilibus viris. Signum Burdegalensis archiepiscopi (Arnaldi), S. Pictavensis episcopi (Petri). S. Santonensis episcopi (Petri). S. Agennensis episcopi (Gausberti). S. Petragoricensis episcopi (Guillelmi). S. Andegavensis episcopi (Rainaldi). S. Cenomanensis episcopi (Hildeberti). S. Redonensis episcopi (Marbodi). S. Nannetensis episcopi (Benedicti). S. Dolensis archiepiscopi (Baldrici). S. Venetensis episcopi (Morvanni). S. abbatis Vendocinensis (Goffridi). S. abbatis Malliacesis (Petri). S. abbatis Majoris-monasterii (Guillelmi). S. abbatis S. Florentii (Guillelmi). Anno ab incarnat. Domini MCIX, epacta XXVIII; indict. II (1), pręsidente domino Paschali Papa Romę, in Francia Ludovico regnante.

Ego Girardus Engolism. episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus subscripsi.

 

 

 

Incipit liber fundationis et donatium

Abbatię B. Marię Dalonis.

Inter Instrumenta noviss. Gallię Christianę, t. II, col. 201.

 

 

An. 1114

 

Anno ab Incarnatione Domini nostri Jesu-Christi MCXIV, Indict. VII, epacta XII, domno Paschali Romano pontifice feliciter regente, Eustorgio episcopo Lemovicensi sedi pręsidente, regnante Ludovico rege Francorum, superstite Ademaro vicecomite Lemovicensi, domnus Geraldus de Salis (1) eremum quę ab hominibus Dalonium dicebatur expetiit, atque ad servitium omnipotentis Dei quosdam de fratribus suis ibidem constituit. Geraldus siquidem de Turribus et Golferius frater ejus, qui eremi illius dominium jure hereditario possidebant, ab omni sęcularium dominatione et calumpnia liberam et quietam fieri decreverunt, et Dei famulo hujusmodi testamentum fecerunt.

 

Ego Geraldus de Turribus, et ego Golferius animarum nostrarum et omnium parentum nostrorum utilitati providentes, donamus Deo, et B. Marię, et venerabili patri Geraldo de Salis in perpetuam eleemosynam quidquid habebamus vel habere poteramus, vel aliquis de nobis habebat in nemore quod vulgo Dalonium nuncupabatur, atque successoribus nostris cum omni testificatione prohibemus ne illius discipulis tam pręsentibus quam futuris usque in finem sęculi, ibidem Deo deservientibus, aliquam tyrannidem seu dominationem, vel aliquam vexationem inferre pręsumant, sed ipsum Dalonii locum ab aliorum incursibus seu molitionibus pręcipimus ut quantum potuerint defendant. Donamus etiam supradictis fratribus terras quas de fenalibus suis acquiere poterunt, et decimas terrarum, quas terras a nobis seu ab aliis hominibus acquisierunt, et quę juris nostri erant.

 

Tum venerabilis magister sic prosecutus est:

 

Ego Geraldus Dei gratia servorum Dei minister, quamvis indignus, constituo, et inviolabili decreto confirmo quod totus pręsens locus, ecclesię videlicet Dalonensis, ab omni ecclesiastica vel sęculari subjectione sit libera, et quasi propria Christi camera, insignibus sublimetur, salvo apostolico jure et diocesani pontificis dignitate. Porro si aliquis, externus sive domesticus, proprię libertatis dignitate eam frustare tentaverit, tamquam decretorum temerarium violatorem, nostra sodalitate indignum a corpore atque societate nostrę fraternitatis alienum esse decrevimus. Huic rei tunc interfuerunt Stephanus, tunc sacerdos de Boessent, postea Dalonensis prior, domnus Petrus abbas Castrensis, Bernardus Gauberti sacerdos de Segonzac.

 

De cętero, supradicti patris rogatu, dominus Eustorgius Lemovicensis episcopus generalem conventum, pręsente eo, apud Dalonium congregavit. Cumque dominus pręsente clero, et quibusdam aliis, dominis videlicet Guillelmo Petragorensi episcopo, Mauritio Sollemniacensi abbate, Guidone Turturiacensi abbate, Ademaro vicecomite, Geraldo de Turribus, atque Gaulferio, et Iterio de Born, et aliis quam plurimis, de utilitate loci loqueretur, monachus quidam Turturiacensis, nomine Constantinus, in medium venit, et locum Dalonis utpote in sua pertinentia constitutum calumniavit; sed episcopus querimoniam ejus indiscussam pręteriri non ferens, jubet ut vicini senes in medium deducantur, et si vidisset vel audissent utrum eremum istam aliquando quis hominum incoluisset, ab eo coram omnibus requirantur. Qui responderunt numquam se vidisse vel audisse eremum istam aliquem hominum incoluisse, sed retractis temporibuss solitudinem hactenus permansis se. Requisiti cui potissimum pertinentię adjaceret, hoc penitus se ignorare profitentur. Verumtamen quandam eremi particulam referebant quemdam rusticum, Robertum de Lage nomine, jam pridem coluisse, et decimam prędicto monacho tradidisse. Quod cum decimariis de Segonzaco compertum esset, Petro videlicet et Geraldo fratri ejus, adjuncto sibi Emerico de la Rue vicario, pręfatum rusticum pignoraverunt, eo quod decimam ecclesię de Segonzacopręfato monacho reddidisset: Rusticus vero monachi patrocinium statim expetiit; sed monachus pro prędicta decima a se injuste usurpata nullam defensionem exhibuit. Afflictus ergo rusticus auxilio et defensione monachi frustratus, prędictis decimariis triginta solidos et sex nummos pro ablata decima exsolvit, et sic tandem de eorum manibus evasit.

Domino igitur pręcipiente episcopo, pręfatus rusticus Robertus in medium adducitur, atque ab eo super eis contestatus, hęc omnia vera esse profitetur. Favore igitur atque suasione totius conventus dom. Episcopus, sic exorsus est:

 

In nomine Domini ego Eustorgius, Dei gratia Lemovicensis episcopus, hunc locum qui Dalonium dicituri, in manu dilectissimi fratris nostri Geraldi ab omni ecclesiastica seu sęculari subjectione, et omnium circumadjacentium pertinentiarum exactione, seu sęculari dominatione submoveo, atque salvum ac liberum amodo esse confirmo, salvo apostolico jure ac Lemovicensis ecclesię dignitate.

 

(1) Giraudus de Sala dicitur anonymo Malleacensi, qui anno 1120 monasteria ab eo condita recenset, tomo nostro XII, p 407. Sed et anonymus auctor vitę ejus editę aput Martenium t. VI. Amplissim. Collect. col. 994, num 12, « Interea, inquit, multi conversi ad Dominum per ejusministerium coeperunt ei offerre possessiones et prędia ad construenda coenobia, fundavitque septem monasteria pro viris (plura recenset chronicon Malleac.), duo pro feminis. Nominavit autem Caduinum primum, Grandis-sylvam secundum, Dalonem tertium, Bornetum quartum, Allodia quintum, Absiam-Gastinę sextum, Castellaria septimum, ubi sepultus est et requiescit in corpore ... Alia duo nominavit Tutionem et Bibionem [seu Bobionem, vulgo Boubon] ad monalium regimen. In Tutione introduxit et inclusit moniales pater devotissimus, intituique Tutionem esse matrem et caput ordinis, Fontem-Ebraldi vero filiam Tutionis; quod observatum est per aliquantum temporis, donec propter aquę penuriam Tutionenses compulsę sunt mutare domicilium et intrare Fontis-Ebraldi monasterium. Ex tunc irritatum est quod statuerat pater; et mater filia, filia vero facta est mater. In Bibione vero prę cęteris locis animę findatoris placuit; quia locus ipse pauperrimus fuit, frequentius locum frequentabat, crebrius ibi Deo festa celebrabat. Tot fundata per ejus industriam loca sancta fuerunt, quorum nonnulla alia genuerunt, et matres filiarum fieri meruerunt. »

 

 

 

Notitia.

De controversia quę erat inter abbatem Usercensem et priorem Ventedernensem

propter locum de Manzenas.

Apud Baluzium, tomo VI Miscellaneorum, pag. 492.

 

 

An. 1116.

 

Notum sit omnibus tam pręsentibus quam futuris, quoniam inter abbatem Usercensem et Philippum monachum Cluniacensem, qui eo tempore obedientiam tenebat juxta castellum Vendetern, orta est controversia super quamdam possessionem, ex utraque parte taliter satita. Cum apud Tutelense coenobium episcopus Lemovicensis esset, et Bernardus vicecomes [Combornensis] terram quam dicebat sui juris esse, quę modo novo nomine vocatur Manzenas, pro anima sua Philippo et loco Cluniacensi vellet dare (1), forte monachi Usiarcenses et Geraldus (2) archidiaconus ejus terrę hoc audientes, qui ad conventum episcopi convenerant, canonice calumniati sunt in pręsentia Eustorgii episcopi et G. (3) Tutelensi abbatis, et archipresbyteri Helie, et multorum tam clericorum quam laicorum. Dicebant enim Comitem de Marchia (4) hanc terram monachis Usercensibus donasse in manu Geraldi (5) abbatis, itemque hanc terram infra terminos esse parochię de Trainiaco, quam ecclesiam eisdem concesserat Humbaldus episcopus sub manu ipsius abbatis, testimonio monachorum qui hoc postea multis in locis testati sunt in pręsentia plurimorum, temporibus et causis hoc poscentibus.

Pręterea hanc donationem quam Odo fecerat, fecit Comitissa Adalmodis et ejus filius Boso, Odonis (6) successor. Et dum postea super hoc eodemque negotio placitum ageretur, venire voluerunt ut testimonium perhiberent, si, Bernardus vicecomes auctorem et securitatem eis pręberet, et in illo loco hujus placiti idem modo (7) super donum Humbaldi episcopi testimonium proferre pręsto fuerunt. Dumque adhuc, cęterisque partibus reclamantibus, episcopus diem causę definiendę dedisset; Philippus se legato pręsentans dixit, quia rectum in hoc fuerat consecutum, et ab abbate Sollemniacensi eam terram impetraverat, quam sibi idem abbas alodum suum asserebat, quibusdam chartis fraudulenter compositis et mendaciter scriptis. Quę falsitas prudentiam Eustorgii episcopi latere non potuit, qui et scriptorem falsitatis, et chartam mendosam (8), et donaria super hoc facta et promissa diligenter inquisivit et cognovit. Legatus vero Philippi verbis adquiescens, episcopo Eustorgio sub sigillo scriptum adsignavit, ut quiete terram quam Philippus injuste petebat, dimitteret et concederet (9). Cumque episcopus, utrisque partibus, ut diximus, reclamntibus, judicium facere canonicum laboraret, Philippus vero forte hoc tale scriptum episcopo pręsentavit; quod episcopus admirans et stupens legit, conquerens super Philippo, qui et ante inceptum judicium scripta domini legati reddere distulerat, et sine suo assensu furtim ad legatum concurrerat. Sicque episcopus ira commotus de loco judicii surrexit. Abbas tamen Aldebertus Usercę et Archidiaconus A. eamdem quam prius calumniam facere non destiturunt.

Interea de his pene omnibus quę supra retulimus, in manu domini legati fuit placitum apud Exidolium (in quo affuit domnus Eustorgius, episcopus cum suis canonicis, et abbas Usercę cum monachis, necnon Ademarus vicecomes Lemovicę civitatis cum suis baronibus), utrarumque causarum rationibus canonice perspectis, scilicet de ecclesia aliisque terris, et legitimo facto, judicio duobusque modis prolato, atque Philippo scriptis commisso, ut intra sexaginta dierum numerum fuisset expletum. Omnia vero hęc monachi Usercenses parati fuerunt exsequi, et testes viros adhibuerunt, qui donum ecclesię viderunt et audierunt; et Marchię Comitem [Bosonem IV], qui dona sua vel avunculi testificatum est et adhuc testatur, adduxerunt. Super hęc uatem omnia quę diximus, adhuc Philippus et Ademarus, monachi Ventederni, S. petri Usercensis terram injuste possident, et inibi ecclesiam ędificant, et in cimiterio ejusdem ecclesię, quod ipsi male signaverunt, mortuos homines mandant. Pręterea Bernardus vicecomes, monente Ademaro de Laubiis, indixit domno G. (9) episcopo ad S. Marcellum de supradictis causis; in quo placito abbas Usercę in suis testibus affuit. Ademarus Laubiis vero fuit; sed dedignatus, huic negotio nullum responsum reddidit.

 

(1) Anno 1116 ex Bernardi chartam quam recitat Balusius, ibid. p 491.

(2) In editis, forte monacho Usiarcensi Geraldus et archidiaconus.

(3) Corrige E., id est Ebali, ut in instrumento Bernardi vicecomitis.

(4) Odonem, de quo infra.

(5) Igitur ante an. 1096, quo Geraldus obiit. Odonis chartam reperimus in Biblioth. nat. Paris. ą Balusio descriptam č chartulario Userchensi, in hunc modum: « Notum sit cuncto fideli populo, maximeque ordini monasterio, quod quidam nobilis homo vocabulo Oddo Comes, qui frater fuit Ildeberti Marchię Comitis, dedit quamdam terram de alodo suo vocabulo Montecenso, Deo et S. Petro Usarciensis coenobii, domnoque abbati Giraldo qui pręsse dinoscitur eidem loco ... Hoc autem donum fecit Comes pręfatus Oddo, post plurimam quam exinde accepit pecuniam, primo pro anima sua ac patris sui Bernardi Comitis, et matris suę Amelię Comitissę, ac nepotis sui Bosonis Comitis, qui in ultimo vitę positus omnem comitatum suum ei dedit, duorum que fratrum suorum, filiorum videlicet Ildeberti fratris sui, etc. »

(6) Auctor Artis explorandi chronicas notas, t. II, p 379, Odonem Adelmodis filium fingit, cum patruum dicere debuisset. Nec magis credendum est chronico Malleacensi, ubi ad an. 1091 legitur: Boso Comes de Marchia occisus est Confolente castro. Huic succedit Aumodis soror sua, quę habuit de Rotgerio Comite [Rogerio de Monte-Gomerico, Pictavino propterea dicto] duos filios [Bosonem IV et Aldebertum]. Denique, si Boso IV Odoni jam successerat anno 1116, errorem irrepsisse necesse est in instrumento anni 1119, apud Baluzium, p 469 Hist. Tutelensis, ubi Odo Comes Marchię adhuc superstes repręsentatur.

(6) Legendum videtur iidem monachi.

(7) Eam Mauricii abbatis Sollemniacensis chartam vide in eodem tomo VI Miscellan. p 488.

(8) Literę legati apostolici erant ejusmodi: « Gerardus Engolismensis episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus, Pontio eximio et merito venerabili Cluniacensi abbati, et fratribus sibi ą Deo commissis, eorumque successoribus in perpetuum ». Ex relatione dilecti filii nostri Philippi Ventiodorensis cellę prioris, et ex lectione chartarum, pro certo cognovimus ipsum cum dilectis fratribus, Mauricio Sollemniacensi abbate et capitulo Sillemniacensi, solemniter concordiam fecisse de ecclesia S. Martini de Trainiaco, et omnibus ad eam pertinentibus, et de sylva quę Amanzenas vocatur, vobisque et vestris successoribus jus quod Sollemniacensie monasterium in prędicta ecclesia atque in sylva, donatione principum et concessione Lemovicensium episcoporum, habebat seu antiquitus habuerat, donasse atque in perpetuum concessisse. Et quia nos apostolicę sedis sollicitudinem gerimus, et concordiam monasteriorum et religiosorum locorm diligere debemus, prędictam donationem atque concessionem laudamus atque apostolicę sedis auctoritate confirmamus, ut deinceps et vos vestrique successores quiete et pacifice perpetuo habeatis atque possideatis. Et ut hęc nostra concessio seu confirmatio firmior et certior permaneat, propria manu nostra subscripsimus, et sigillo nostro muniri fecimus. Ego Girardus Engolismensis episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus subscripsi. Datum Engolismę, anno incarnati Verbi MCXVI, indictione IX, regnate Ludovico Rege Francorum. Ibid. p 490.

(9) Girardo Engolismensi episcopo, vel Guillelmo Petragoricensi.

 

 

Decretum Gerardi Engolism. episcopi, A. S. Legati, in placite ad Exidolium.

 

Ego Gerardus Engolismensis episcopus, et sanctę Romanę ecclesię legatus pręsentibus et futuris notum fieri volo, quod Bernardus vicecomes de Comborn et abbas Usercensis cum quibusdam personis monasterii sui in curiam nostram venerunt, pro controversia quam inter se habebant, de quadam terra quam ipso Bernardus, pro salute animę suę, monachis Cluniacensibus dederat, Abbas autem Usercensis, adversus Bernardum et donum ab eo factum, his utebatur rationibus, dicens quod terra illa, quam Bernardus ad ędificationem faciendam prędictis monachis dederat, erat de alodio S. Petro Usercensis, quod Odo Comes de Marchia S. Petro Usercensi dederat. Aliam insuper prętendebat rationem, dicens quod ecclesia Trainiacensis, in cujus parochia illud ędificium fiebat, erat S. Petri Usercensis jus; quam quidam presbyter monasterio S. Petri Usercensis donavit, et post aliquantum temporis, Umbaudus, Lemovicę sedis episcopus, cum consilio Gausberti archidiaconi et Bosonis archipresbyteri, eidem monasterio donavit. Ad donum vero episcopi astruendum, relationem ipsius doni, chartam conscriptam protulerunt. Ad hęc prędictus vicecomes Bernardus respondit, dicens quod terra illa, nomine Amazenas, de alodio Comitis Marchię non erat, sed suum proprium alodium ab avis et proavis esse asserebat, quod in manus fratris nostri Eustorgii, Lemovicensis episcopi, monachis Cluniacensibus, ad ędificationem faciendam, dederat; quod autem Umbaudus Lemovicensis episcopus donum ecclesię Trainiacensis eis fecisset, se omnino ignorare dicebat. His itaque auditis utriusque partis rationibus, una cum venerabilibus fratribus et coepiscopis nostris Lemovicensi, Petragoricensi, Agennensi, canonica auctoritate judicavimus, quod Bernardus prędictus vicecomes, Comiti Marchię, si ab eo impeteretur, infra quadraginta dies ab eo die quo judicium factum est, de alodio quod, per donum Comitis Marchię, Usercenses monachi obtinere nitebantur, quantum exigeret ratio responderet. Et quia charta quam super dono Umbaldi episcopi de ecclesia Trainiacensi protulerant, firmitatem non habebat; cum prędictis episcopis judicavimus ut infra eosdem quadraginta dies duos legitimos testes producerent, qui rationabiliter probarent se vidisse et audisse quod pręfatus episcopus Trainiacensem ecclesiam cum consilio prędicti Gausberti archidiaconi, et Bosonis archipresbyteri, monachis Usercensibus dedisset; interim vero monachi Cluniacenses terram illam quam Bernardus vicecomes eis dederat, quiete tenerent et ędificarent. Interfuerunt autem huic nostro judicio prędictifratres episcopi, et assensum prębuerunt Ildebertus, Geraldus, Lemovicenses archidiaconi; Gaufridus Agennensis archidiaconus; Petrus Engolismensis pręcentor; Esdradus, Julianus, Raimundus, Engolismenses canonici; Helias de Gimello et Rennulfus de Garait (1), Lemovicenses archipresbyteri, et multi alii venerabiles clerici. Et ut hoc nostrum judicium firmius et et certius habeatur et teneatur, propria manu nostra subscripsimus, et sigillo nostro muniri fecimus. Ego Girardus, Engolismensis episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus subscripsi. Actum est autem hoc judicium in Petragoricensi episcopatu, castello quod Ixidolium vocatur, anno incarnati Verbi MCXVI, indict. VIII, regnante Ludovico rege Francorum.

De abbatia Usercę et Philippi placito, quod inter se habebant de Manzenas et de cęteris donis, sit notum omnibus quod ita fuit determinatum apud Exidolium, in domni legati pręsentia cęterorumque baronum, legitimis judicibus, ut quantum alodi S. Petri Usercensis intra parrechiam Trainiaci et Chambaret, atque S. Hilarii de las Corbas terminos abbas haberet, ac veris testibus potuerit approbare, jure perpetuo possedisset, et de injustitia quam pertulerat rectum accepisset; de ecclesiis vero, si, antequam Philippus, in ea parrechia habitasset, Usercenses abbates de eisdem ecclesiis dona ab episcopis legitime accepissent, et investituram inde habuissent, nullo modo Philippus, vel alius pro eo, divinum officium inibi percelebrassent. Post aliquantum vero temporis, affuit domnus Pontius, abbas Cluniacensis apud Loberciacum; ibique humiliter conventus, Geraldi prioris Usercensis ac Ademari vicecomitis voce, super injustitia Philippi et Ademari Laubię de personatis querimoniis, eosque inibi vocavit, et manus eorum in manu memorati prioris posuit; eisque obedienter pręcepit, quatinus judicium quod domnus legatus de supradictis rebus Exidolio fecit, Usercensium monachis exsequantur.

 

(1) In charta Bernardi vicecomitis, Ramulfus de Garric, forte de Gueret.

 

 

 

Notitia de Petragoricensibus episcopus (1),

Qui donis suis primordia canonicorum S. Asterii adjuvere.

Ex veteri membrana (2) capituli Sancti Asterii nunc primum edita.

 

Venerabili viro Froterio de Gordo (3), Dei gratia sanctę Petragoricę sedis episcopo, successit domnus Radulphus de Scoralia ejusdem sedis episcopus. Hic autem Radulphus, per omnia vir felicis memorię, in ecclesia sanctorum apostolorum Petri et Pauli, sanctisque confessoris Astherii primum statuit canonicorum congregationem; quam ecclesiam et congregationem ipse dominus et auctor noster Radulphus suis multis ampliavit censuibus renduis, videlicet de dimidio totius decimę S. Leonis, et eo amplius. Hęc nimirum ecclesia de mensa episcopi tunc temporis habebatur. Conjungitur autem parochia istius ecclesię, sancti scilicet Leonis, S. Astherii parochię.

Huic autem Radulpho successit domnus Arnaldus de Villa-Bauve (4), ejusdem sedis episcopus. Hic autem cernens totum suum pene periclitari populum, postera de festivitatis Sanctorum omnium, communis solemnitas in honore et memoria defunctorum statuit ut perenniter haberetur.

Huic autem Arnaldo successit pręcipuus et venerabilis vir Geraldus de Salainnach (5) pręnominatę sedis episcopus. Hic vero treviam Dei statuit.

Huic autem Geraldo successit vir ille pręstantissimus ac per omnia laudabilis W. (6) de Monte-Berulfo, qui pręcordialiter ecclesiam bea... to Petro et beato Astherio dedit et concessit, et ecclesiam S. Petri de Novo-vico et capellam de Monte-pavonis, utque fu... maneret, ecclesiam S. Petri de Monastairol similiter donavit, quia in parochia istius ecclesię sita est capella de Monte-pavonis.

[Successit] quoque huic Guillelmo domnus Rainaldus de Lastors (7) prędictę sedis honorabilis pręsul, qui sacro-sanctum gratia visendi tumulum, in deconfictura Comitis Pictavensium, ą Thurcis gladio perfossus occubuit. Hic vero beato Petro et S. Asterio dedit ecclesiam S. Stephani de Bouzac et capellam S. Bartholomei de Chamilac. Dedit etiam ecclesiam S. Johannis de Menespleth; quod donum ampliavit dimidio decimę ejusdem ecclesię.

Ingresso itaque viam universę carnis Rainaldo beatę memorię episcopo, successit in episcopatu Petragoricensi vir placidus et omni honestate morum pręclarus, domnus Guillelmus de Alba-rocha. Hic vero prędecessorum suorum innovare studens monimenta, capellam castelli de S. Astherio, et capellam cujusdam municipii nomine Vernode, donavit et concessit S. Petro et S. Astherio, eorumque congregationi, tertio pontificatus anno Calixti II Papę. Dedit etiam ecclesiam S. Marię de Segonzac et ecclesiam S. Petri de Dupchac, et ecclesiam S. Sil...ii, et ecclesiam S. Aquilini, et capellam S. Marię de Frausteus, et capellam S. Marię de Valaroi, et capellam S. Astherii de .... Interfuerunt autem huic dono Guillelmus de Nanclars (8) archidiaconus, Helias Goeth, Bernardus de Duzilac, Petrus Richardi, Lambertus de Mauriac, Petrus Turolli. Ab his utique non discrepaverunt Petrus Rampnulphi et Geraldus de Caminels, lętantes nimioque gaudio jubilantes dominum episcopum hujusmodi dona fecisse. Idem etiam episcopus pręsens donum sigilli sui munivit pręsentia, ne sophistica forte malorum obtrectatione, variante sęculo, quandoque his donis refragaretur. Factum est hoc donum anno MCXXII, epacta XI, concurr. VI, indict. XV, ... kal. decembris, luna VII, Ludovico Francigenis imperante.

Confirmavit itaque domni Guillelmi Petragoricorum episcopi, ejusque venerabilium prędecessorum dona, honor et lux Aquitanorum domnus Geraldus Engolismensium episcopus et sanctę Romanę ecclesię legatus, pręsentibus Ricardo pręcentore, ejusque fratre Guillelmo cancellario, et Guillelmo de ...., Romanam obponens auctoritatem dominus legatus universis pręsentem chartulam laniare scientibus.

 

(1) Epitomen de gestis Petragoricensium episcoporum edidimus post Labbeum tomo nostro XI. p . 287, et t. XII. p 391.; quę quidem epitome deducitur ab anno 976, extenditurque ad an. 1182. Hęc autem notitia, quę sex tantum episcoporum seriem ab anno 991 usque ad an. 1122 sistit, antiquorem habet auctorem S. Asterii inquilinum.

(2) Eographen ex ea nobiscum communicavit D. Lespine, canonicus Petragoricensis, curiosus Aquitanarum antiquitatum scrutator.

(3) In epitome laudata, Froterius obiise traditur anno 991, eique successor datur Martinus, non vero Radulphus.

(4) Ibidem. Arnaldus Vittabrensis (rectius Villaboensis) cognominatus Radulpho successisse traditur anno 1013. Ademarus autem Chabanensis ad an. 1010; Radulphus Petragoricę episcopus, inquit, tomo nostro X, p 153, hierosolymis rediens, retulit quę viderat ibi infanda, et obiit Petragoricę. Verum utrobique vitiatam censent chronologiam Gallię christianę auctores, cum Arnaldus anno 1009 jam sederet episcopus.

(5) Geraldus de Gordonio (eo cognomine donatur in epitome) anno 1037 in locum demortui Arnaldi de Vitabre successisse legitur ibidem.

(6) Geraldo, qui ex epitoma obiit anno 1059, XII kal. aprilis, successor datus fuit Willelmus de Monte-Berulfo, pręfuitque ad annum 1081, quo decessit č vita, VIII idus februarii.

(7) Reynaldus de Tiborio dictus in epitoma, obiisse traditur an. 1099, VIII idus septembris apud S. Georgium de Rama. Verum, si cum Comite Pictavensi peregre profectus est, et apud Ramam occubuit, id anno 1102 contigisse dicendum est. Rem narrat Gaufridus Vosiensis cap. 33; sed Petragoricensem episcopum Radulphum vocat, non Rainaldum. En ejus verba tomo nostro XII, p. 430: Dux Aquitanorum Guillelmus cum multis aliis Hierosolymam perrexit, verumtamen nomini christiano nihil contulit. Erat nempe vehemens amator foeminarum, et idcirco in operibus suis inconstans exstitit. Tunc trucidatus est exercitus ejus ą Sarracenis una cum Radulpho venerabili pontifice Petragoricensium. Hunc locum de alio Radulpho, de Scoralia dicto, qui centum annis antiquior fuit, intellexerunt Gallię christianę auctores, qui tamen inter Rainaldum et Guillelmum de Alba-rocha medium quemdam Raimundum, sola litera R. in monumentis designtum reponendum censuere. Igitur, si non erravit Vosiensis in nomine, scribendo Radulphum pro Rainaldo, hic Radulphus alius nobis non videtur ą Radulpho Ardente, cujus homilię et conciones typis sępius mandatę fuerunt duobus vol. in 8°. Is enim in Palęstinam cum Aquitanię Duce profectus fuisse dicitur, in ejus vita quę concionibus pręfigitur, et ibidem occubuisse; sed de pontificali ejus dignitate siletur; quod non tam mirum est auctorem illius vitę latuisse, quam hujus notitię scriptorem, qui eodem fere tempore in eadem regione versabatur. Vide Historię literarię Francię t. IX, p. 254.

(8) Ipse qui anno 1130 factus est Petragoricensis episcopus.

 

 

 

Ex historia monasterii Usercensis,

Ab anno 760 usque ad annum 1149.

Apud Bauzium inter probationes Historię Tutelensis, p. 825 et seqq.

 

 

FB. On reconnaitra dans le texte la Vézčre (Visera), Tourtoirac (Tusturiacum), Paunat (Palnatum), Puyguilhem (Podio-Guillelmi), ainsi que divers évźques de Périgueux et Gautier de Gurēon. Voir également sur ce site, ą la rubrique Cartulaires, les extraits du cartulaire de l’abbaye Saint-Pierre d’Uzerche.

 

Regnante Pipino Rege, Gaifarus Dux Aquitanię Lemovicenses, pręsertim urbem Lemovicensem, ad rebellionem incitavit. Quod cum Rex audivisset, magnum contra ipsum coegit exercitum, quo captam Lemovicam funditus evertit. Quam ob causam in illius locum aliam urbem cupidus Pipinus efficere, plagam Lemovicensem perlustravit; cumque ad quemdam locum fluvio Visera circumdatum pervenisset, aptum ad construendam urbem judicavit. Civitatem ergo ibi ędificavit decem et octo turribus, una prę cęteris eminentiore, quam vocabat Milmanda, alii dicunt Militantem, ut vice destructę civitatis hęx sublimata, pręexelso vocabulo vocaretur Userca (cujus interpretatio nominis nota est quamplurimis; Us enim terra, archos vero dicitur princeps), quam et dominatu sublimavit, et muris et fortissimis portis munivit, sedemque ibi regalem atque episcopalem constituendo, dissimilem hanc illi fieri noluit in aliquo. In tantum autem firma et munita hęc civitas fuit, obsessa per septem annos fuerit. Quod etiam legitur in vita B. Pardulphi....

Pipino rege mortuo, et reędeficata urbe Lemovica, ibique Turpione (1) substituto episcopo, perpendens ipse episcopus Lemovicensem sedem splendore illius Usercę pene annullari, eo quod Rex in hanc urbem ecclesiasticam domum et sedem transtulerat; considerans eam non sui juris esse, in quantum potuit, dissipavit hanc regalem et episcopalem atque ecclesiasticam domum Usercensem, transmittendo eam in laļcam ditionem, asserensque sicut virum non oportere duas habere uxores, sic nec episcopum duas sedes .... Tota vero cleri dignitas in uno tantum clerico conversa est, qui Baro fuit appellatus.

His temporibus Normanni terras istas populabantur. Ideo sub nomine eorum, quasi, si ipsi munitissimam urbem Usercam occuparent, audacius contra regnum insurgerent, supradictus [Turpio] et complices sui barones multa mala huic loco Usercensi contulerunt, regnante Carolo qui Minor dictus; qui occupatus diversis bellis et negotiis, nihil ad ejus aures ex his quę gerebantur perveniebat, nec erat qui ea ei insinuaret... Terras vero, honores et eleemosynas quas fideles huic loco pro animabus suis contulerant, iste Turpio episcopus inter dominum Seguris castri, vicecomitis Lemovicensis, et vicecomitis Combornensis, divisit; ad suam vero utilitatem supradictus episcopus non retinens viliorem portionem.

Turpioni episcopo successit Ebolus (2) episcopus; et Abdemari vicecomitis Seguris vir quidam strenuus et nobilissimus, degens in castro dicti vicecomitis, cujus erat consiliator, nomine Radulphus, cui erat uxor Alaļdis, dolens tam honorabilis loci destructionem, cum consilio domini sui Abderami, adiens Ebolum dictum episcopum, petiit ab eo literas ad Regem Ludovicum, ut sibi licentiam daret ordinem monasticum statuere in loco Usercensi. Episcopo vero domino Ebolo id annuente, plurimumque volente, acceptis ab eo literis, Regem petiit, diuque supplicavit, et quod petebat, ut dignum erar, accepit. Et accepto Regis privilegio, cum ipso Romam ad dominum Papam pergere destinavit, ut ipsius quoque consilio hoc fieret atque auctoritate. Cumque Roma reverteretur cum auctoritate illius Papę, hoc illi in poenitentia facer pręcipientis, apus Tutelam infirmitate gravatus tandem vita decedens, ibidem sepultus est, ut mos est viri nobilissimi atque potentis. Quo defuncto, hęc ejus deliberatio quasi pene postposita est.

Igitur in illis diebus erat quidam vir nobilissimus ac strenuissimus, et in omni regno magnificentie decoratus, Regis Ludovivici atque Lotharii filii ejus familiaris amicus, nomine Arbertus de Chavanno. Hic sępius Regem supplicabat ut memorati loci dominationem in suam transferret ditionem, asserens ipsum locum esse destructum, et nobilissimum monasterium quod Pipinus Rex construxerat, fere esse desolatum et solitarium, nullumque ibi nisi tantum unum clericum adesse. Spondebat etiam in pręsentia Regis, quod si Rex ei adquiesceret, in eodem loco ordinem monasticum reformaret, et monachos ibidem congregaret, qui pro Rege et stabilitate regni die noctuque Domino supplicarent. Affirmabat etiam quod ipse eis quę necessaria erant provideret, et sicut Pipinus Rex ante ordinaverat, ad honorem Dei et sanctę ejus Genitricis, et in honore B. Petri et Pauli et omnium apostolorum ipsum locum restitueret. Audiens itaque Rex assensum prębuit, et sub hac pactione villam et monasterium Arbeto dedit et perhibuit.

Igitur Arbertus, accepta Regis Ludovici et Lotharii filii ejus donatione, et per internuncios Apostolici pręceptione, apud Usercam veniens coepit villam restaurare, et utiles officinas ad opus monachorum ędificare; sed quibusdam negotiis prępeditus, quod bene inchoaverat, per aliquantum temporis intervallum intermisit. Duxit namque illo tempore uxorem Adelaļdem, quam prędictus Radulphus habuerat; quę desiderii viri sui implendi accensa, sępius illum ammonebat ob affectum prioris mariti, ut quod mente conceperat, sponsionem videlicet Regis ad effectum perduceret... Mox autem ad Usercam veniens coepit decenter officinas monasterii ad usum monachorum ędificare. Dedit itaque totum Chavanno, sicut ad se pertinebat, Deo et S. Petro, et monachis futuris in eodem loco. Deinde vero pergens ad domnum Ildegarium episcopum Lemovicensium, percontantesque eum super hac re; ipse, cum concilio Widonis vicecomitis et domnę Emmę suę uxoris, fecit privilegium constituendi monachos in locum Usercenum; in quo loco ipsi multa contulerunt bona, sicut in privilegii reperitur scriptura (3). In hoc nihilominus loco ipse domnus Arbertus, temporibus domni Adalbaudi abbatis, de quo in sub sequentibus narrabimus, habitu est monastico indutus.

Hic igitur supradictus Ildegarius episcopus, successor scilicet Eboli episcopi, vir equidem strenuus, omnique cum nobilitate providentia insignitus, filius videlicet Geraldi vicecomitis Lemovicensis, cujus fratres fuere Wido videcomes, qui multa bona huic loco contulit; Aimiricus Ostafrancus de Roca-Cavarti, qui dedit etiam S. Petro curtem Niolii; Geraldus quoque cognomento de Argentomi, et Alduinus successor Ildegarii in episcopatu (4). Hic ergo, ut dicere coeperam, virnimium mirabilis, circumiens Franciam, loca siquidem sanctorum, orationis gratia ad quoddam devenit monasterium quod vocabatur Balma. Qui videns et agnoscens sanctitatem ac religionem ipsius loci, ab abbate ejusdem petivit monasterii ali quantos honestę vitę monachos sibi largiri, ut illorum vita et exemplo monasterium quod cupiebat construere, valeret insigiri; quia in tota nequibant Aquitania monachi religionis reperiri. Quod propter sanctitatem et dignitatem suam, quam moribus pręferebat, largius consecutus ad votum, cum ipsis adventans ad Ainnum devenit monasterium, quod in ditione sedis erat Lemovicensium. Qui foras propellens sęculares ejusdem loci canonicos, et hos quos diximus intromittens monachos, data illis copia regulariter vivendi, non omisit curam eorum necessaria subministrandi....

Cum itaque talia ac tanta ibidem agerentur, et locus idem de die in diem ad meliora certatim augmentaretur; domno episcopo Ildegario vita decedente, et germano suo domno Alduino ei in episcopatu succedente, omnium instigator et incentor malorum diabolus contra eosdem Dei servos, inventa opportunitate, venena coepit invidię pertinaciter subministrare. Canonici siquidem Ainni monasterii, quos supra ab Ildegario expulsos ą suo monasterio retulimus, nacta occasione ex morte ipsius, domnum adeuntes Alduinum episcopum, virum equidem optimum, sed mentis mutabilitate inconstabilitum, infortunia sua dolenter proclamandi, ex his reddidere sollicitum. Concilio ergo ipsius, ficta calliditate, ut dicitur, tempus et dies ab ipsis instituitur, quo supradicti monachi cum suis omnibus pariter perderentur. Quod cum, Deo volente, ipsos monachos minime latuisset, virum quemdam nomine Rotgerium de Lereato, nobilem ac strenuum, adierunt, et ei quę sibi imminerent intimare curaverunt. Qui eisdem monachis ut vir strenuus consulem, ingenio consilioque sapientiori utens, cum plurimo apparatu vehiculorum ad Ainnum advenit monasterium, necessitati consulturus fratrum; assumptisque noctu cunctis monachis secum cum omni eorum supellectili, cum ipsis apud Usercam affuit die sequenti. Reperto autem domno Arberto consanguineo suo jam superius memorato, jamque nobili Usercensi monasterio constructo, tribus quoque ibidem monachis de S. Augustino degentibus sub abbate Gauberto, Choriepiscopo dicto, referens illi quę erga monachos illos acciderant, sub ejus tuitione dereliquit illos. Domnus vero Arbertus, visi his et auditis, gavisus est nimis, et cum magno gaudio eosdem suscepit, omneque monasterium eis ad Deo libere serviendum contradidit qui sacrato loco sacratius vivere cupientes, Deo semper placere studentes, monasticumque ordinem prefecte conantes adimplere, locum nihilominus, in quantum valebant, curabant insignire. Nonnulli enim inter eos erant studiosissimi et prudentissimi viri, insuper etiam et omnis religionis sectatores instantissimi. Omnibus vero vitam et ordinem illorum intuentibus, deservire eis ac prodesse optabilis erat affectus. Locus enim erat aptissimus, omnisque eis admodum abundabat apparatus.

Dum ergo talia et ejusmodi bona ibi gererentur, et ipsi semper ad altiora conscendere conarentur, ac mortuo jam abbate Gauberto, de quo supra retulimus, et ipsi sine rectore esse viderentur; quadam vice, ut moris est, contigit pergere Lemovicas ad synodum monachos hujus loci. Cumque, ut est consuetudinis, hora qua sermo fieri deberet synodo advenisset, accidit ut illic quidam monachus, nomine Adalbaudus, tunc pręsens adesset, vir equidem sapientissimus, omnique literarum peritia doctissimus; qui quamvis de hac patria esset oriundus, desiderio tamen discendi accensus, propriam relinquens patriam, hacex causa petiit Franciam, ubi literarum sufficienter edoctus, de quodam ipsius terrę monasterio effectus fuerat monachus... Hunc igitur aliquanti scientes peritissimum, jusserunt ut faceret sermonem juxta morem in synodo. Qui majorum obediens pręcepto, sermonem exorsus est facere continuo; quem tam facunde Dei gratia repletus peregit, ut nullus esset qui non in ejus admiratione obstupuerit. Finito vero sermone, coeperunt supradicti Usercenses monachi colloqui inter se, ut illum expeterent sibi abbatem, quem tanto didicerant verbi efficacem. Quod cum sibi ad invicem complacuisset, hoc domno intimantes episcopo, petierunt illum unanimiter... Ovantes itaque fratres illi cum eodem Usercam repetentes, cunctisque aliis rei causam intimantes electus (5) illico ab omnibus et abbas ordinatus, commissum sibi regimen exercebat sicut pastor pius et idoęus....

Interea, ut supra diximus, cum domni Adalbaudi vita vel sanctitas divulgaretur eatenus, defuncto abbate monasterii S. Martialis, ą Widone vicecomite sive episcopo Lemovicensi [Alduino] eligitur abbas ipsius monasterii vel congregationis. Qui dum huic renere electioni nequiret, sive concilio; electo in loco suo, scilicet in Usercensi coenobio, domno Richardo, ipse cum octo melioribus hujus loci senioribus Lemovicensi delegit pręesse coenobio. Fratres vero quos secum ab Usercensi coenobio abduxit, monasteriis seu obedientiis S. Martialis pręficere curavit; cum quibus tantum illud, Deo se juvante, decoravit, ut in maxima etiam ipsum religione floruerit. Quod cum novem annis mirabiliter rexisset, ą contrariis sacrę religionis insidias perpessus, veneno dicitur crudeliter vitam finisse.

Successor vero ipsius, domnus scilicet Richardus pastoralem curam sortibus, hanc pro posse suo peragebat pervigil ac sollicitus. Erat enim statura procesrus, aspectu severus, sermone facundus, omnique honestate ornatus; curam sibi commissam quasi dominicam disponebat pecuniam. Cujus etiam temporibus S. Petro et ipsi locus traditus est Tusturiacus. Qui cum diutius hoc monasterium dignissime rexisset, occulto Dei judicio, qui quos diligit corripit, et quasi pater sibi in filiis complacet, percussus paralysi media parte corporis, decubuit in lecto diuturni spatio temporis.

Ipso itidem tempore exorta est hostilitas vicecomitum pro Advis vicecomitissa, quę cognominata est Candida (6). Pro qua re in tantum ipsa adversitus desseviit, ut innumera bona hujus loci vel aliorum locorum disperdiderint. Ipsis nihilominus diebus, quia unum malum inspicit aliud pejus, contigit ut hoc venerabile monasterium igne crematur atrocius (7).

Taliter igitur hęc tria incommoda sibi invicem successerunt, et hoc tam in signe et tam venerabile monasterium pene ad nihilum redegerunt. Monachi prętera, remissius agendi, coeperunt destruere certatim quę remanserant ab igne, tale se asserentes monasterium reędificare, quod non possit ignem timere. Ipse uatem in sola ordinis relaxatione inhiabant; erant enim juvenes, et sensu nimis pueriles. Destructo itaque magna ex parte monasterio, omnis pene ab eis postposita est religio. Nec multum post recolendę memorię defunctus est abbas Richardus.

Cumque taliter, ut dictum est, huic loco pene desolatio contigisset, omnisque dolor cordis ac moestitia pro talibus obvenisset, logumque jam tempus evolutum fuisset; erat quidam vir nobilis ac prępotens divitiis nomine Petrus cognomento de Donzenaco, vir quidem, sicut dicere coeperam, magnis rerum affluentiis locupletatus, literis tamen non admodum eruditus; qui propter rerum copiam ą quibusdam persuasus, sub sęculari habitu hujus loci abbatiam per aliquantum temporis tenuit, ita ut etiam claustrum sive capitulum ocreis vel calccribus indutis introiret, et quęque vel interius et exterius quasi procurator ac dominus decerneret. Deinde vero non post multum temporis pro hac ab aliquibus insolentia accusatus, synodali quoque interminatione inhibitus, sciens se nequaquam ulterius sic laļciter sanctum audere quasi regere locum, ob hoc monasticum accepit habitum, ut de cętero licentius monasterii ipsius disponeret negotium. Quod dum iterum pro posse aliquantum strenue rexisset, et plurima quoque hic bona et ipse contulisset, in brevi vero a Deo cancri morbo in cruribus percussus fuisset; invitus, volens nolensque hujus monasterii regimen dimisit; abiensque apud S. Vincentianum, ibi ęger et morbidus diu ibidem decubuit. Ipsam vero ecclesiam sive villulam cum his quę ad ipsam videbantur pertinere, datis etiam non minimis pecuniis, ad S. Petri seu monachorum obtinuit cultum honoremque. Postea autem longo expleto tempore, invalescente ęgritudine, tandem defunctus est; sed hic delatus, terra tradita est terrę.

Ipso vero adhuc vivente, et hoc coenobium propter imbecellitatem quam supra retulimus minus procurare valente, compulsi nobiles quique atque primores hujus patrię pro loci venerabilis incommoditate, consilio salubri habito invicem, elegerunt petieruntque domnum Constantinum, ut illum constituerent abbatem, qui erat observator monastici ordinis pręcipuus, sanctęque religionis amator instantissimus; qui super hac re ą quibusdam obnixe consultus, denegat hoc illo quasi esset indignissimus, asserens se plus aliis subesse quam debere pręesse. Invitus igitur, quamvis plurimum renitens, eligitur (8) et abbas hujus monasterii efficitur, et domus Dei dignus omnium electione pastor constituitur. Et quamvis invitus hoc regimen susceperit, magnis tamen operum bonorum exhibitionibus extulit. Fuit enim sicut corpore magnus, ita quoque actione eximius, solers ingenio, sensu acutissimo, semperque devotissimus Domino. Ipse namque inter cętera bonorum omnium opera, quę in hac domo exhibuit permaxima, etiam obedientiam de Albassania S. Petro acquisivit, aquęductum quoque perfecit, ipsam nihilominus lapideam concham adduxit, tabulam pręterea argenteam construxit, stolam similiter manipulumque aureum redemit. Magna et maxima illi Deus contulit munera, et ipse ei quoque pro posse suo gratissima persolvit obsequia. Vixit interea in cura pastorali XIV annis, et sic felix in pace diem ultimum clausit.

Post cujus obitum uno sine rectore anno mansit hoc monasterium, et in anniversario ipsius domni Constantini abbatis, ante natale scilicet apostolorum Petri et Pauli, electus est domnus et omni sęculo memorandus abbas Geraldus, .... nunquam hic erit ultra secundus; qui quidem monachus erat S. Martialis et petitus ą fratribus Usercensibus, licet alium prius elegerint, ipsis taliter .... fuisse traditus. Modus itaque electionis ipsius tali modo fuisse dinoscitur. Usercensis monasterii fratres suo orbati rectore, ut supra dictum est, ad .... Ademarum abbatem Lemovicensem, cum consilio domni Ademari vicecomitis, eum etiam super hac re consulentes, coeperunt benigne ac humiliter ab eo qu .... pastorem atque rectorem. Qui vix et concte in hoc, licet primo multum re .... postremo assentiens, ipse cum tribus č fratribus suis apud Usercam venuit, volentati et petitioni fratrum Usercensium obtemperare volens. Quorum monachorum nomina hęc probantur fuisse; unus vocabatur Willelmus (9), qui postmodum Figiaco abbas est ordinatus; alter Arlerius, tertius vero Geraldus. Quos optionii illorum obtulit, dicens: « Ecce fratres coram vobis hic astantes; eligite ex istis aut ex vestris, qui placuerit vobis. » Illi vero pene omnes, habito secum salubre consilio, Deo illis propitio, elegerunt domnum Geraldum, licet juvenem, illico...

Tempore supradicti abbatis data sunt monasterio diversi generis ornamenta, calices aurei, pallia pretiosa, casulę; data sunt et tapetia plura. Fecit cappas ex serico et purpura, tabulę ex auro et argento, serinium, thuribula, capsas, dosialia, pallia, vestes. Construxit prędicti monasterii claustrum; fecit ecclesias; domes quoque multas acquisivit, et multos terrarum mansos. Data sunt namque B. Petro tempore ipsius diversa prędia, villę et ecclesię, scilicet monasterium de Maismac, ecclesia de Celom, ecclesia de Barciaco, ecclesia S. Johannis Podii-Guillelmi, medietas ecclesię de Condat, villa S. Angeli et ecclesia, villa de Vitrac, villa de Seirac, obedientia de Monces, et alia multa. Pręterea et monasterium Sollemniacense ei datum est, quod per multos annos rexit, ibi abbatem instituens. Perfecit monasterium ab altari sanctę Crucis usque ad portale. Cumque ipsum consecrari disposuisset, audiens dominum Papam Urbanum, qui et concilium Placentię celebravit, ubi pręfationem B. Virginis instituit, nihilominus et apud Clarum montem Arvernię venire in partibus Galliarum, ipsum Papam in locum istum fecit venire, obsecrans ut monasterium consecraret. Quod libenter ipse dominus Papa facere voluit; sed ab Umbaldo Lemovicensi episcopo, ne hoc perficeret, impeditus est. Proinde commotus abbas Geraldus adversus dictum pontificem, adjunctis sibi Ademaro abbate S. Martialis et quibusdam aliis, eundem coram domino Urbano quędam sinistra objiciens accusavit. Qui cum titulum innocentię suę ab objectis purgare non posset, sententiam depositionis, quam meruerat, sustinuit. Tandem domnus abbas Geraldus, cum monasterium S. Martialis visitasset, infirmaitate invaslescente, post admirabilem et pręclaram confessionem ultimum diem claudens, naturali sorte assumptus est. In cujus morte quantus luctus, quantus dolor in Lemovicensi monasterio, et maxime in Usercensi, fuerit, lingua nostra exprimere non sufficit. Ubicumque mors ejus audita fuit, in castellis et in vicis et in villis, omnes dolebant, lugebant, lamentabantur. Convenit autem multitudo permaxima in obsequium funeris ejus. Sepultus est autem in monasterio B. Petri ante sepulcrum B. Martialis juxta ostium in ingresso claustri. Obiit autem millesimo nonagesimo sexto anno (9) ab incarnatione Domini. Fuit autem abbas XXVIII annis; cui similis post eum in monasterio nostro non exstitit.

Ipso anno electus est communi voto fratrum Gaubertus Malafaida, S. Martialis Lemovicensis monachus, vir quidem prudentissimus et maxime in regulari ordine eruditus. Iste inveniens domum nostram bonis affluentem, effundere coepi in milites, et equos de bravaria, et alia quędam dedit eis in magnum ecclesię detrimentum. Tempore tamen illius multa prędia et villę, mansi quoque, monasterio nostro collata sunt; ecclesia scilicet S. Medardi, S. Angeli, capella Podii-Guillelmi, capella de Cambrazas, ecclesia de Qunciaco, et alia plura. Iste trapecium trabibus ferreis magnum fabricari fecit. Factę sunt etiam duę campanę magni ponderis suo tempore. Fecit etiam, secundo (10) post obitum domni Geraldi anno, consecrari hoc monasterium ab episcopis, Willelmo scilicet Lemovicense et Rainaldo Petragoricensi, viris reverendissimis ... Cumque per duodecim annos domnus Gaubertus hoc monasterium optime rexisset; Lemovices profectus propter Eustorgium episcopum, qui ą Willelmo Comite Pictavensi captum detinabatur, liberandum, pace inter eos reformata, et episcopo liberando, ibi infirmatus anno ab incarnatione Domini MCVIII (12), in fata concessit, et sepultus est in monasterio sancti Salvatoris.

Eodem anno electus est Petrus Bechada, monachus G. Petri Usercensis, qui de illis militibus fuit de Turribus qui Bechadę dicuntur, vir quidem strenuus et literali scientia bene edoctus, eloquentissimus et legibus eruditus. Et quia eo tempore erant in congregatione multi fratres ferventissime in religione operam dantes, discipuli bonę memorię domni Geraldi abbatis, coeperunt levitatem illius arguere, et de insolentia et de quibusdam actibus ejus inordinatis graviter eum increpare. Sub ipso enim tempore erat in congregatione prior Geraldus, vir mirę sanctitatis, honestus in persona, et vultu angelicam faciem pręferens, qui multos docuit verbo et exemplo religiose vivere. Iste ą prędicto Gauberto abbate in priorem constitutus est; cujus vita et liorum memoratorum fratrum videntibus proponebatur in speculum. Cumque levitatem jamdicti abbatis sustinere non possent, contra eum in pręsentia pię recordationis Girardi Engolismensis episcopi et apostolicę sedis legati, deinde ante pręsentiam domini Bituricensis et Eustorgii episcopi Lemovicensis proposuerunt. Sed quia erat vir mirę eloquentię, facile eorum dicta absolvit; canonica tamen purgatione sibi ą judicibus indicta, ad monasterium suum rediit, omnique conventu Usercensi nudis pedibus ei obviam exeunte, honorifice receptus est. Hic modico tempore abbatiam sibi commissam regens, tandem spontanea ductus voluntate monasterium et abbatiam dimisit, et ad ecclesiam quamdam quę dicitur S. Angeli veniens, aliquandiu ibi mansit. Deinde pertransiens, ad ecclesiam S. Medardi de abbatia venit; de qua cum duo presbyeri ejecti essent ą domino Willelmo Petragoricensi episcopo, qui eam ecclesię Usercensi contulerat, et ą Galterio de Gorsson, qui totam terram quę ad ecclesiam illam pertinet eidem ecclesię Usercensi dederat, ut in integrum monachi possiderent, capellania S. Remigii, expulsis capellanis, tantum retenta; ipse adulationibus et blanditiis eorum delinitus, et forsan donationibus, solita usus levitate, eos in ipsam ecclesiam S. Medardi reinduxit. Pertransiens vero partes illas, ad ecclesiam S. Vincentii de Barssac devenit; ibi per aliquantum tempus manens, mortuus est et sepultus.

Anno MCXIII ab incarnatione Domini abbatiam resignavit. Cui Aldebertus Grimoardi de communi fratrum electione in abbatem Usercensem substitutus est; qui cum ante monachium habitum militiam exercuisset, in acie bellanti graviter in facie vulneratus est. Qui de militibus illis de Segur fuit, qui Grimoardi dicti sunt. Hic dolore supradicti vulneris mortem metuens, in monasterio Usercensi monachus factus est; et cum pręter spem sanitatem de vulnere consecutus fuisset, ad sacros ordines gradatim accedens, sacerdotii culmen adeptus est; pollensque inter fratres religione et literatura, officiorum sibi commissorum curam fideliter administrans, tandem in abbatem Usercensis ecclesię assumptus est. Qui facundia affluens consilio prudens, divina eruditus lege, multos legibus humanis edoctos sua pręibat scientia, quamvis in literis non multum esset edoctus. Gregis itaque sibi commissi correctioni et onstructioni tota mentis intentione invigilans, talentum sibi ą Domino creditum tamquam fidelis servus duplicavit; eoque gratiam et dilectionem domni Eustorgii episcopi Lemovicensis sibi comparante, ab eodem episcopo Usercensi ecclesię temporibus illius multa bona collata fuere. Idem etiam episcopus nepotem suum Geraldum de Cher, qui ei in episcopum Lemovicensem successit, Aldeberto abbati tradidit educandum et instruendum, ut literarum scientia ą magistris in ipsa villa diligenter edoctus, cautius inter religiosos nutritus vivere didicisset....

Tempore istius, monachis S. Marię de Beania quęstionem contra ecclesiam Usercensem super ecclesia S. Medardi moventibus, domnus Willelmus de Monteclaro Petragoricensis episcopus utramque ecclesiam ante pręsentiam suam vocavit. Abbas itaque Aldebertus, Ademaro vicecomiti Lemovicensi et aliis nobilibus associatus viris advocatis, Gaubertum videlicet de Mirabell, et aliis, instrumentis plene instructus, ad diem assignatam Petragoras venit. Sed proloquente Gaubertus Mirabell, judiciario ordine ipsam conquestionem devicit; sed causę decido .... in crastinum habere meruit dilationem. Sed prędicti monachi diffinitivam ti.... sententiam, de nocte ą villa recesserunt, judicium subire nolentes; et sic ecclesię S. Medardi prędictus abbas obtinuit. Supradictus namque Willelmus Petragoricensis episcopus ipsam decisionem et donationem ecclesiaa S. Medardi suo privilegio munivit. Quamplurimis igitur bonis aliis in monasterio Usercensi per manus illius acquisitis (13), rexit abbatiam per viginti annos. Multos etiam sapientes viros monachos hic suo tempore docuit et enutrivit. In senectute vero remissius in ordine agere coepit. Cumque fratres contra eum de remissione ordinis murmurarent, anno MCXXXII se insufficientem reputans, abbatiam in pace reliquit, retenta tamen sibi ecclesia S. Silvani, ubi senectis suę debilitatem ą rigore monastici ordinis aliquantulum relevaret.

Eo tempore, cum in congregatione Usercensi plures essent personę literarum scientia pręditę, morum honestate pollentes, unusquisque se aliis pręferens ad abbatiam inhiarent, facta est in electione discordia. Alii Gaubertum de Mirabell, literatum et nobilem virum, elegerunt; alii in Hugonem de Porcharia, virum religiosum, vota sua transtulerunt; quam partem tam Eustorgius episcopus Lemovicensis quam Geraldus Usercensis prior fovit, quia sanior erat ejus electio, ut eis videbatur. Convocavit itaque dominus Eustorgius episcopus prudentes viros, Willelmum videlicet de Monteclaro Petragoricensem episcopum, et alios multos, litem dirimere, partes discordantes ad concordiam revocare cupiens. Cumque pars ultraque fortiter suam sententiam defenderet, invalescente maligni hostis invidia, factus est novissimus error pejor priore; ita ut cum die quadam statuta in capitulo Usercensi iterum convenirent pro reformatione pacis, lite minimis verbis inter fratres exorta, seditione facta, prędictus Lemovicensis ą quibusdam eorum irreverenter tractatus est. Parte tamen episcopi propter facti enormitatem fortius insurgente, pars adversa ą claustro fuit expulsa; sed seditione non quiescente, et discordia permanente, iterum post aliquod tempus pars adversa pervim in monasterium irrupit. Controversia eligentium fere per biennum perdurante, piissimo Eustorgio episcopo Lemovicensi modis omnibus operam dante, illatam sibi injuriam penitus postponente, pars utraque electioni renuncians, in Gausbertum Amandi, virum religiosum, sub tali pacto compromiserunt, ut quem ipse eis nominaret, in abbatem reciperent. Erat Gausbertus iste canonicus Brivensis eloquentissimus, cujus erat studium inter discordantes barones pacis reformationi intendere. Communicato itaque consilio cum religiosis viris, ad honorem Dei et ecclesię Usercensis Bernardum prępositum de Pannat (14), monachum S. Martialis Lemovicensis, virum religiosum, monastici ordinis observatorem, anno MCXXXV abbatię Usercensi pręfecit.

Fuit assumptus iste, ut diximus, ą monasterio de Pannat, ab illis militibus de Alba-rocha originem ducens, qui dicuntur de Monleu. Habuit et iste in abbatia sua magnos perscutores et insidiatores, electionis suę calumniatores, et ei modis quibus poterant contradicentes. Hujus controversię occasione causa suscepta, apud Arnac in pręsentia felicis memorię Alberici Bituricensis archiepiscopi abbate victoriam obtinente, quia sibi objecta nullius momenti erant, pars adversa succubuit. Hic Usercensi monasterio per quatordecim annos pręfuit, et ejus curam strenue egit.

Eo abbatię pręsidente, Aldebertus antecessor ejus et sępe scriptus Eustorgius (15) Lemovicensis episcopus in fata concesserunt; Aldeberto in capitulo ą dextra parte honorifice sepulto, ut mos est sepelire abbates; et domno Geraldo de Cher, nepote Eustorgii, in episcopum Lemovicensem electo. Cumque vota Lemovicensium clericorum in duas se dividerent partes (16), Geraldus de Cher, apostolicam adiens pręsentiam, ą domino Papa ejus approbata electione et confirmata consecratus, cum plena ejus gratia Usercam rediit, ibique post consecrationem primo synodio tenuit. Impellente enim illustri Rege Francorum Ludovico, qui tunc temporis cum filiis Wilelmi Pictavensis Comitis matrimonium contraxerat, episcopus Lemovicensem sedem adire formidabat; Rege, illius matrimonii occasione, Aquitaniam sub potestate sua habente. Tempore vero procedente, cum gratiam Regis adeptus fuisset, beneficii et obsequii sibi tam devote impensi ingratus existens, contra ecclesiam Usercensem se armavit, et eam per se et per alios inquietare non cessavit. Ecclesiam de Chambaret, quam tempore decessorum suorum quiete possederat Usercense collegium, ei subtrahere voluit. Manutenuit etiam in errore suo quemdam nomine Hugonem, qui in prioratu Maismacensi ad jus ecclesię nostrę spectante, contra voluntatem abbatis Usercensis, novam abbatiam creavit, et se abbatem propria auctoritate constituit.

Cum etiam illis diebus abbas Aureliacensis super ecclesia S. Pauli de Torena monasterio nostro quęstionem moveret, et Archambaldus vicecomes de Comborn castrum de Blanchafort in terra S. Petri Usercensis construeret; Ebolus quoque vicecomes de Ventadorn prędictum intrusum, Hugonem videlicet, in injustitia sua foveret; abbas etiam Sollemniacensis favorem et gratiam episcopi Lemovicensis sibi comparare volens, ecclesiam de Chambaret ad se dixit pertinere. Contra omnia ista appellationem ad dominum Papam Bernardus abbas interposuit, et propter ecclesiam etiam de Celom, quam supradictus Geraldus episcopus conabatur auferre. Ideo hanc appellationem ei interposuit, ut quos nec Dei timor, nec fraterna caritas ą malitia sua, evocabat, saltem obstaculum appellationis retardaret. Idem etiam abbas Bernardus monasterium Sollemniacense ad ecclesiam suam spectare constanter asserens, abbati Sollemniacensi diem assignavit, ut ei super ea quęstione coram domino Papa responderet; Elię de Chastain et Geraldo las Martres presbyteris, ecclesiam S. Medardi de abbatia et ecclesiam de Mondaneus contra voluntatem ejus detinentibus, eadem die ibidem sibi responsuris.

Propter hęc varia et diversa negotia abbas Bernardus in propria persona, cum Gauberto de Mirabell et Elia abbate Tusturiaci communicato labore itineris, ter ad pręsentiam Lucii et Eugenii Papę laboravit, ipsumque episcopum Geraldum laborare coegit. Fuerent diversa negotia et appellationes in diversis temporibus, diversa placita ante pręsentiam domini Bituricensis archiepiscopi apud Sosterraneam, ubi episcopus compulsus est appellare ad audientiam domini Papę. Commisit itaque causam dominus Papa Petro Bituricensi archiepiscopo. Deinde, facta alia appellatione, delegavit dominus Papa judices Gaufridum Burdegalensem archiepiscopum, Gillibertum tunc Pictavensem episcopum; ą quibus cum dies litigandi apud Blaviam utrique parti esset constituta, Geraldus episcopus ad diem et locum statutum, fugam quęrens, venire noluit, absentiam suam propter metum Regis utcumque excusans. Tandem laboribus et sumptibus fatigatus episcopus pacem cum abbate iniit; et, Deo volente, victoriam obtinuit Bernardus abbas, et recepit in pace ecclesiam de Chambaret cum pertinentiis suis, ecclesiam de Celom, Maismacense monasterium, et Hugonem illum intrusum novum abbatem deposuit (17), et Stephanum cognomento de Arnac monachum Usercensem, tunc temporis camerarium, ibi abbatem pręfecit. Ad preces namque Eboli vicecomitis de Venterdorn, qui in terra sua abbatiam habere non minimum affectabat, assensum prębuit ut in abbatiam monasterium illud remaneret, cum antea in prioratu esset. De ecclesia vero S. Pauli de Torena talis ante dominum Bituricensem facta fuit compositio, ut Bernardus abbas potestatem haberet construendi ecclesiam in parochia illius ecclesię, in prędio suo, in obedientia de Gondra, cum proprio cimiterio et parochianis; quod postea factum multum nobis profuit, et illi ecclesię obfuit. De castro quoque de Blanchafort, ut annuatim certam pensionem perciperet, constitutum est. Verum abbas Sollemniaci pro quęstione mota super monasterio suo non minimum timens, pręcipue cum quandoque subjectum fuisse ecclesię Usercensi constet, ab inquietatione Bernardi abbatis quievit, et cum eo pacem habuit. Presbyteri S. Medardi ecclesias quas detinebant in manu abbatis reliquerunt, et dato sacramento ei de cętero obedientes exstiterunt; quas ecclesias iterum ad instantiam et ad preces bonę memorię Raimundi Petragoricensis episcopi, ... postea (18) archiepiscopus Burdegalensis exstitit, eis habendas concessit. Imp... abbas ipse duo privilegia ą pręnominatis pontificibus Romanis, in quibus ... immunitate et utilitate ecclesię nostro concessis, cum sub protectione Romane ecclesię posuerunt, ut tamquam filiam eam omni tempore diligat, regat, defendat nec jure suo defraudari patiatur, annuatim uno bizautio domino Papę ab ecclesia nostra persolvendo....

Tempore illo domnus Geraldus prior, vita commendabilis et moribus p.... humanę naturę debitum solvit, sepultusque fuit in claustro ante portam monasterii, qui per quadraginta annos in prioratu Usercensi permansit. Post quem, modico tempore elapso, Ramnulfus de Monroger, vir religiosus et in monastico ordine eruditus, in priorem ą domno Bernardo abbate institutus est. Cumque domnus Bernardus curam Usercensis abbatię in tanta prosperitate gessisset, pręlegit in perpertate vitam finire, et subesse magis voluit quam pręese; abbatiamque Obazinę adiens, cum assensu Stephani abbatis qui loco illi pręerat, habitu arctiotis religionis se decoravit (19). Quo audito, fratres Usercenses, cum nulla ratione ad eorum claustrum redire vellet, Eugenium Papam, qui remis tunc temporis concilium celebrabat, cum summa festinantia adierunt, et quod factum erat de supradicto abbate per ordinem exposuerunt. Quo audito, dominus Papa aliquantum motus est, et Bernardo abbati ut ad ecclesiam suam rediret, et curam illius quamdiu viveret haberet, apostolica auctoritate pręcipiendo mandavit. Sed literis domini Papę ą quibusdam fratribus, quorum consilio mutatio illa intervenerat, retentis in claustro ad quod se transtulerat usque ad obitum permansit. Cujus depositio sicut aliorum abbatum, in ecclesia Usercensi memoriter retinetur, et pro eo annales exequię ex... (Cętera desunt.)

 

(1) Turpio Lemovicensem episcopatum regebat an. 905 et 914. Pipinum etiam Lemovicensem urbem destruxisse tradit Bernardus Guidonis in episcopiis Lemovic. apud Labbeum, t. II Novę Biblioth. mss. p. 267; verum hęc ex incertis traditionibus.

(2) Initium episcopatus Eboli nobis incompertum. Sedebat autem annis 958 et 960, ex instrumentis. De eo Ademarus in Chronico, apud Labbeum, ibid. pag. 166: Defuncto Eblo Comite Pictavies filiorum ejus alter Comes, alter episcopus factus est. Eblus enim, annuente Rege Ludovico [Transmarino], pontifex Lemovicę factus est. Willelmus vero cognomento Caput-Stupę, ą Rege supradicto Arvernis, Wellavis, Lemovicę et Pictavis Comes provestus, Dux Aquitanię exstitit.

(3) Exstat inter instrumenta novissimę Gallię Christianę, t. II, col. 181, absque notis chronicis. Porro Hildegarius episcopatum gessit ab anno circiter 963 usque ad annum 988.

(4) His addendus Gaufredus seu Joffredus, qui abbas factus est S. Martialis anno 1008.

(5) Ante annum 997 hęc agebantur, quippe haud multo post Adalbaldus factus est abbas S. Martialis.

(6) Candida uxor erat Guidonis II vicecomitis Lemovicensis. Unde processerit hęc hostilitas, nos ignorare fatemur.

(7) Gaufredus Vosiensis, ad annum 1028, cap. 11: Coenobium Uzercense, nonas maii luna IX, hora noctis prima, igne crematum est in diebus Richardi abbatis. Bienno evoluto, luna XVI, feria quarta, X kal. maii inchoatum est renovari ab eodem Richardo abbate vel monachis. Huic successit Petrus de Donzenaco, successit et post eum Constantinus per XIV annos.

(8) Circa an. 1053, si recte computentur regiminis ejus et sequentium abbatum anni.

(9) Gaufredus Vosiensis, cap. 18, eamdem electionem narrans, Primus, inquit, Guillelmus cognomento Deva, qui Arnarco prępositus, de Calesio prior, abbas de Figiaco (factus est, anno 1074); secundus Alcius, prior Lemovicensis; tertius Geraldus electus abbas Usercensis, anno 1067.

(10) Die festo S. Mauri, 15 januarii, ex Gaufredo Vosiensi, cap. 28.

(11) Anno 1097, pridie kal. februarii, ut habet Vosiensis, ibid.

(12) IV kal. octobris, 28 die septembris, ex eodem Vosiensi, cap. 35.

(13) Vide apud Balusium, t. VI. Miscell. p. 486 et seqq., varia acta pro loco de Amanzenas, ą nobis edita supra, p 183.

(14) Apud Gaufredum Vosiensem, cap. 52, legitur de Palnaco (alias Paulnaco).

(15) Eustorgius anno 1137 ą vivis exessit, III kal. decembris, ex chronici Vosiensis capite 40.

(16) Electo ą quibusdam Amblardo abbate S. Martialis; quod dissidium fusius explicat prior Vosiensis, cap. 49.

(17) Vi decreti ą Petro Bituricensi episcopo anno 1146 prolati, quod videre est inter instrum. t. II Gallię Christ. col. 185.

(18) Anno 1158 Raimundus Burdegalensem archiepiscopatum adeptus est, et sequenti anno obiit. Unde scriptoris hujus ętatem, et quantum scripto ejus detractum sit, intelligere datur.

(19) Ipso anno quo Eugenius Papa Remis concilium celebravit (anno 1148), inquit Gaufredus Vosiensis, cap. 52: Bernardus qui fuit de Alba-rocha, Usercensem abbatiam, quam per annos XIV gubernaverat, cui ecclesias de Celom et Chambaret ingenti labore acquisierat, derelinquens, Obazinensium coenobitarum furvum scapulare pro cuculla nigra suscepit. Hic ab ineunte oetate monachus exstitit S. Martialis, ac postmodum prępositus de Palnaco. Huic successit Gaubertus de Mirabell, clara oriundus prosapia monachus quidem Usercensis, ą puero quoque S. Martialis monachus professus, qui de Subterranea et Arnaco diversis quidem temporibus prępositus fuit. Hic per duos annos abbatiam tenens, morte mediante Hugonem de la Porcharia, fratrem Seguini, habuit successorem.

 

 

 

 

Conventus episcoporum et nobilium

Ad dedicationem ecclesię S. Amantii Buxiensis.

Apud Labbeum, tom X. Conciliorum, col. 1451.

 

 

Anno MCLXX facta est dedicatio ecclesię S. Petri et S. Amantii Buxiensis.

Consecraverunt autem ipsam eeclesiam domnus Bertrandus archiepiscopus Burdegalensis, atque Joannes episcopus Pictavensis, Petrus quoque episcopus Petragoricensis, Ademarus vero episcopus Santonensis, et Petrus episcopus Engolismensis.... Huic etiam consecrationi interfuerunt D. Petrus abbas S. Joannis Angeliacensis, Joscelinus abbas hujus loci, Jordanus abbas S. Salvatoris Karrofensis, Bernardus abbas S. Benedicti Nantolii, Raimundus abbas S. Stephani Beanię, [Garinus] abbas S. Sacerdotis Sarlatensis, Junius abbas de Corona, [Iterius] abbas S. Gauterii Stirpensis, [Petrus] abbas S. Murię de Cella, abbas S. Petri de Cella-Fruini, et alii plures tam abbates quam magistri, doctores atque rectores ecclesiarum, atque multitudo monachorum, presbyterorum, clericorum, virorum nobilium, principum, militum, et omnium ordinum atque graduum christianorum. Hęc dedicatio facta est ad honorem et laudem Domini nostri Jesu-Christi, ut supra dictum est, anno MCLXX Dominicę incarnationis XVII kal. decembris, regibus regnantibus atque imperantibus, Ludovico Rege Francorum, Henrico Rege Anglorum, Alexandro Papa urbe Roma pontificatum disponente.

 

 

 

 

Ex Epistolę Amati Ellorensis episcopi

Dein Archiepiscopi Burdegalensis, A. S. legati

 

IX. Literę Amati Burdegalensis archiepiscopi, A. S. legati.

Ecclesię S. Asterii, dioecesis Petragoricensi, asseritur jus coemeterii, ex

decreto concilii Burdegalensis,

anno 1093 celebrati.

Ex. ves. membr. capituli S. Asterii.

 

In nomine Domini Dei et salvatoris nostri Jesu-Christ; Amatus sanctę Romanę ecclesię legatus, Burdegalensis quoque archiepiscopus, sanctę matris ecclesię fidelibus nostris, scilicet tam pręsentibus quam futuris, notum esse volumus qualiter controversia, quę erat de sepultura S. Asterii inter canonicas S. Stephani Petragoricensis sedis et S. Frontonis, in pręsentia Ausciensis archiepiscopi [Willelmi] et Aginensis episcopi [Simonis], circumstantibus aliis episcopis Wasconię (1) et abbatibus Malliacensi [Gaufrido] et Nantogilensi [Audeberto], et archidiaconis Petro, Achelmo, Eblone et aliis canonicis S. Andreę cum quampluribus religiosis clericis, determinata sit altera die post concilium quod celebratum est ą nobis Burdegalę anno MXCIIII (2).

Primum interrogatus Rainaldus Petragoricensium episcopus: « Veritatem, inquit, dicam, et non mentiar, quod Wido de Muissida, infirmus, in pręsentia mei et Lamberti decani, et aliorum canonicorum S. Stephani et S. Frontonis, cum se in cimiterio S. Asterii sepeliri disponeret, et ą nobis objiceretur quod non sibi liceret, sed juxta consuetudinem parentum suorum in cimiterio S. Frontonis sepeliri deberet, ait: Nonne ego christianus sum ? nonne liber ? Num quidnam de parentela mea quidam ibi, quidam hic sepulti sunt ? Nobis itaque tacentibus, ne sibi importuni aut molesti viderentur et essemus, aperuit os suum; et attracto spiritu, versis oculis et utrisque palmis in nos, exclamavit: Ego hinc natus, qualiscumque parochianus, huic sancto decimas dedi. Locus iste per me multoties dehonestatus, ter aut quater combustus, [rogo] ut deinceps ą parentibus et amicis meis tucatur ac veneretur. Hic inter monumenta pauperum collocari, Deoque hic famulantium fratrum oratiobus commendari, quodque meis non mereor, corum patrocinantibus meritis adjuvari, corpusque meum ą te domino atque magistro meo episcopo hic sepeliri desdero, et hoc toto corde efflagito. Nos vero cum mansuetudine ejus clamosas sustinentes expostulationes, data sibi benedictione, discessimus. At ille subsequenti octava die defunctus, in cimiterio S. Asterii est sepultus. Ideoque conqueruntur canonici S. Frontonis et S. Stephani, qui sunt Petragoris et qui hic nobiscum sunt, quod nobiles illius castelli, et omnes qui sunt de parentela ipsius prędicti Widonis, apud eos sepulti sunt et debent sepeliri. »

Quo audito, duo canonici S. Asterii, Petrus de Caminel et Aimericus-Geraldi, surrexerunt atque dixerunt: « Mos est apud nos quod quicumque nobilis nostri castelli, et de cognatione supradicti Widonis, in nostro cimiterio voluerit sepeliri, sepeliatur. Ibi enim sepultus est Adacius frater Grimoardi et Raimundi vicecomitum, Raimundus vicecomes, Iterius vicarius, Bernardus frater ejus, Petrus filius Bernardi, qui sunt de parentela ejus, Arnaldus quoque filius ipsius Widonis, uxoratus et in honore constitutus. De nobilibus vero aliis Willelmus de Gorson, Raimundus Raterii de Gorson, Gauterius-Geraldi, Petrus frater ejus, Ebrardus Massola, Arnaldus et Ebrardus filii ejus, Helias Agut, Iterius Turol et fili ejus, et alii quamplures. Hujusmodi morem ac tenorem habemus ą tempore Radulfi episcopi, Arnaldi episcopi, Geraldi episcopi, et Willelmi episcopi, saltim per spatium XXX aut XI annorum, et etiam amplius. »

His auditis, separatis ą nobis Rainaldo episcopo cum canonicis quorum causa agebatur, hortati sumus archiepiscopum Ausciensem et episcopum Aginensem, quod, considerantis utriusque partis relationibus, justam et canonicam darent difinitionem. Igitur post multa tandem hoc diffinierunt, ut quod ecclesia S. Asterii per tot annos, et in vita tot et tentorum prędecessorum episcoporum, tenuit, superstes episcopus Rainaldus teneat atque in pace et quiete teneri faciat. Nos ergo sanctorum Patrum exempla sequentes, eorum canonicam diffinitionem auctoritate qua debemus, laudavimus atque confirmavimus, et pariter jussimus sigillari. Actum et concessum est hoc Burdegale, II idus novembris, luna XIX, epacta I, anno Domini Papę Urbani II sexto.

 

(1) Eorum nomina subscripta repręsentat proxime sequens instrumentum de restitutione coenobii S. Caprasii Pontonis, facta in hoc concilio Burdegalensi monasterio S. Petri de Regula per Bernardum Aquensem episcopum.

(2) Anno 1093 Burdigalę fuit concilium, ex chronico Malleacensi, et ex intrumento mox laudato. Hic vero annus 1094 inscribitur, ą kalendis septembris cum indictione inceptus, more tunc quandoque usitato in ecclesia Romana, cujus dies agebat Amatus.

<<Retour