<<Retour

[1]Privilèges de Limeuil, in BnF, Fonds Périgord, tome 114, folio 41

 

 

Introduction (Cl. R.) : A l’origine de la transcription ci-dessous, il y a tout d’abord la découverte faite par M. Antoine Ducarton, qui, dans le cadre d'un travail de master dirigé par M. Frédéric Boutoulle pour l'Université Bordeaux Montaigne, nous a signalé la probabilité que le folio 41 de ce tome 114 du Fonds Périgord de la BnF soit un vidimus (daté de 1347) de l’original de la confirmation en 1336 par Jean de Galard des coutumes de Limeuil accordées par Pierre de Galard en 1317 aux habitants de Limeuil. L’examen d’une copie numérique de ce document, en très mauvais état, nous a permis de confirmer cette hypothèse, cependant le manuscrit restait largement indéchiffrable en sa majeure partie. Mais des copies d’extraits de ces privilèges existaient par ailleurs :

-         la copie sur papier conservée aux AD 24 sous la cote 1J 1339 (dont M. Louis Grillon a proposé une édition partielle dans le BSHAP de 1972).

-         les extraits effectués par Mr. Leydet, chanoine régulier de Chancelade, dans les archives du château de Ste Alvère, in tome 46 (f° 246 et seq.) du même Fonds Périgord, repérés et transcrits par M. Frédéric Biret.
http://www.guyenne.fr/ArchivesPerigord/BNF/Tome46/Limeuil_Beaufort.htm

-         ces coutumes de Limeuil sont par ailleurs évoquées dans le tome 24 du Fonds Périgord, f° 263.

 

Cette liste de références n’est pas limitative, Ces privilèges ont pu être évoqués dans d’autres documents (voir par exemple l’enquête sur l’assassinat de Jean de Beaufort).

Par ailleurs, l’aide de M. Jean Roux de Ribérac nous a été indispensable pour transcrire certains passages (voir les notes correspondantes ci-après). Enfin, la charte n’est pas reproduite ici, en raison de l’absence de droits correspondante.

Le résultat de ces travaux, à partir de ces sources, est présenté ci-dessous. Il est sans doute encore largement perfectible. Que le lecteur n’hésite pas à échanger avec nous à ce sujet, nous l’en remercions d’avance.

__________________________________

01 – Universis et singulis presentes litteras seu presens publicum instrumentum officialis curie capituli Petrag. (…)[2], salutem. Noveritis

02 – nos et notarios infrascriptos vidisse, tenuisse, legisse et diligenter inspexisse quasdam litteras sigillatas quondam nobilis et potentis dicti domini Petri de Gualardo militis,

03 – magistri balistorum Francie ac domini de Limolio, in cera rubea impendenti, ut prima facie apparebat, sigillatas quasdam ordinationes et statuta per ipsum militem

04 – cum consilio proborum virorum et subditorum suorum de Limolio facienda, statuta et ordinationes confectas sub data diei Jovis post festum Penthecostes anno Domini

05 – millesimo trecentesimo decimo septimo, item et quandam aliam presentem litteram sigillatam per nobilis viri patris  patris nostri domini Johannis de Gualardo

06 - militis domini de Limolio et de Miromonte in cera rubea impedente, ut prima facie apparebat, sigillitas, confectas sub data diei Jovis in vigilia festi

07 – Omnium Sanctorum anno Domini millesimo CCC° septimo formam et tenorem que sequuntur continentur (suit le texte de la charte originelle) :

Noscant cuncti quod nos Petrus de Gualardo,

08 – miles, magister balistorum Franciae, ac dominus de Limolio cum consilio proborum virorum et subditorum nostrorum de Limolio, ordinamus, statuimus quod in castro

09 – et castellania de Limolio et honorio ejusdem sit certus numerus et legitimus servientium necnon et in aliis locis nostris per vos ibidem ponendorum.

10 – (1) Item quod dicti servientes habeant potestatem adiornandi per totum honorem de Limolio. (2) Item quod dicti servientes non possint pignorare, nisi quilibet in dicta

11 – parochia in qua per nos fuerit deputatus ad pignorandum. (3) Item quod quilibet dictorum servientium extra parrochiam in qua erit deputatus et per totum honorem possit

12 – in criminalibus capere et arrestare et fugitivum hominem propter debita pignorare et arrestare et exercere officium sergentarie. (4) Item quod quando ipsi servientes vel

13 – aliquis ipsorum gatgiaverint vel pignoraverint, ipsi deponent et tenebuntur deponere in quadam domo sequa[3] gatgia capta per eosdem videlicet proximiori

14 – hospicio quod invenere potuerit juxta ecclesiam in cuius parrochia pignorabuntur ubi debitores possint dicta pignora tute, reperire et recuperare, satisfactis prius

15 – per eosdem creditoribus suis. (5) Item quod dicta pignora stabunt in deposito a dicta domo per quindecim dies et transactis illis diebus nisi satisfactum fuerit

16 – cum voluntate dictorum creditorum deportabuntur in publico foro de Limolio et non alibi, ubi dicta pignora vendentur per preconem nostrum et subbastabuntur juste et licite

17 – pro satisfaciendo dictis creditoribus. (6) Item quod si alicui dictorum servientium aliquid ratione sui officii videlicet aiornandi vel aliter extra locum ubi non erit deputatus

18 – debeatur, teneatur requirere alium servientem deputatum in illa parrochia in qua sibi debebit, et servare modum supradictum. (7) Item quod nullus servientium sit ausus

19 – pignorare nec aliquam exequtionem de debitis seu obligationibus nostris facere quoquomodo nobis debeatur nisi ille vel illi qui in dicto loco vel parrochia deputabuntur

20 – quibus in loco suo, modo quo supra dictum est. (8) Item quod nullus subditorum nostrorum teneatur solvere clamores seu deffectus aliquos vel aliqua alia emolumenta

21 – a curia nostra emanata, nisi qui illi deputatus seu constitutus fuerit per nos et si fecerit  non erit quictus a debito supradicto. (9) Item statuimus quod assisie extrahantur

22 – in rotulis, ut est consuetum, nec non et quod fiat copia receptori facta diligenti collatione cum libro curie et cum rotulis ita quod quando illi qui venient qui voluerint

23 – solvere recipienti ipse possit eos deliberare et removere a dictis rotulis et scribere solutiones. (10) Item quod gentes que debebunt clamores deffectum vel aliqua alia

24 – emolumenta a curia nostra emanata teneantur nobis dicto domino seu receptori nostro solvere infra aliam sequentem assisiam proximam modo et forma qu. debuntur debita

25 –aliis creditoribus, et nisi infra dictam assisiam solverunt, pignorabuntur modo et forma quibus supra. (11) Item quod nullus serviens, baiulus, scriptor nec aliquis alius

26 – officialis noster cuiusmodi status seu conditionis existat nec aliud bladet, nec bladum petat, nec gallinas nec aliquid aliud a quocumque in castro et castellania de Limolio,

27 – exceptis illis qui homines proprios habent in castro et castellania predictis et in pertinentiis eorumdem si velint dare eis gratis et sponte et non aliter et quod illi qui

28 – dabunt contra nostrum statutum cadent versus nos in penam decem solidorum et recipient in penam viginti solidorum. (12) Item statuimus quod certi homines seu servientes

29 – deputentur qui petant gallinas blada et alia nobis necesseria a subditis nostris modo et forma consuetis, vel meliori modo, si fieri possit, et nullus subditorum nostrorum

30 – teneatur dare alieni alteri nisi illis qui erunt per nos, vel per gentes nostras, ad hoc deputati nec illis teneantur dare aliquod nisi de voluntate et non in aliquo

31 – coacti. (13) Item, quod pro suo debito pro quo oportebit quod fiat execqutio, serviens non teneatur recipere nisi unicas penhoraduras[4] nisi processit de voluntate debitorum et

32 – creditorum, et hoc in casu quod creditor pregabit[5] terminum solvari debitori et non aliter et dictus debitor se submitteret quod si oportebat iterato ipsum pignorare

33 – seu redire pro dicta execqutione facienda quod ipse vellet solvere iterato penhoraduras. (14) Item statuimus quod nullus dictorum servientium arrestet aliquem pro debito seu

34 – emolimento curie vel aliquo alio debito nisi primo inerit ad domum debitoris adjudegande[6] bona mobilia, si habet pro solutione facienda. (15) Item quod nullius

35 – veniens seu rediens ad forum seu nundinas de Limolio, cum bonis suis, vel aliter, non arrestetur pro debito curie vel pro aliquo alio debito, nec in nundinis

36 – quantum durabunt. (16) Item volumus et ordinamus quod serviens noster recipiat sex denarios pro adjornaturum et totidem et pro gatgiaturum, et non amplius. (17) Item volumus

37 – et ordinamus quod si cota nostra vendantur, vendantur anno quolibet meliori modo et forma que vendere poterunt melioribus hominibus qui invenire poterunt et quod

38 – illi teneantur dare bonos fideiussores de tenendo et servando constitutionem seu ordinacionem nostram. (18) Item volumus et ordinamus quod coti nostri qui pro tempus erunt

39 – per nos deputati, ipsi jurent super Sancta Dei Evvangelia mediantibus fideiussoribus suis et pluribus personis, quod ipsi non facient accordamenta seu pactiones

40 de futuris maleficiis nec de dampnis dandis nec de recipiendo aliquid certum bladi seu pecunie, et si fecerint contra ordinacionem nostram, volumus quod

41 – totiens quotiens venient contra ordinacionem nostram quod concordans, seu dans, teneatur dare et solvere decem solidos et coctacor seu receptor viginti solidos

42 – quam pecunie summam volumus et ordinamus levari per receptores nostros de Limolio. (19) Item statuimus quod non credatur coctatori periuro vel infami

43 – nec relacioni sue in alieno stetur super inventione hominum vel animalium in malefficiis, dum tamen periurum vel infamia talibus cotatoribus infra

44 - quindecim dies probetur coram curia nostra et quod cotidie admittatur ad probandum. (20) Item quod nullus pro causa pecuniaria seu pro levi crimine vel

45 – delicto capiatur seu arrestetur dum tamen caveat ydoneo de parendo juri et judicato solvendo coram curia nostra nisi in criminali casu crimen

46 – tale esset quod penam bonorum vel partem corporis vel membrorum importaret. Constat de interlinearis fact. in dictorum vel alius nostri qui per tempus

47 – erunt per nos deputati [n----][7] et est sub sigillo. Item constat de interlinearis in criminali casu. Et haec omnia praemissa et singula obtinere

48 – volumus et concedimus perpetui statuti et roboris firmitatem habere, facere et custodire sub penis preceptionibus ( ?) modo et forma et ordinationibus supradictis.

49 - Datum Limolij et sigillo nostro sigillatum in testimonium premissorum, die jovis post festum Penthecostes, anno Domini millesimo CCC° decimo septimo.

(fin de la charte originelle)

50 – Noscant cuncti quod nos, Johannes de Gualardo miles, dominus de Limolio et de Miromonte omnia et singula universa contenta in quibusdam litteris

51- seu ordinationibus concessis per quondam carissimum pater nostrum litteras nostras hiis presentibus literis annexis aprobamus, laudamus, ratifficamus et homologamus

52 – expresse et ea omnia et singula promittimus tenere, facere, complere et contra non venire in futurum. Datum Limolii sub sigillo nostro die jovis in

53 – vigilia Omnium Sanctorum anno Domini millesimo CCC° tricesimo sexto. P. de Campanh sic est .de. P° domini transmit per eius consilium. In

54 – quatinus litterarum visionis, lectionis et inspectionis testimonium, nos officialis predictus decernentes presenti sumpto seu transcripto et dictis ordina-

55 – -cionum seu privilegium extracto talem et tantam fidem adhibere debere et adhibendum fore in judicio ac ubilibet qualis et quanta adhibetur et adhiberet

56 – ac adhibere deberet originali predicto a quo presentes littere sunt extracte sigillum Petragoris curie presentibus litteris seu presenti publico instrumento duximus

57 – apponendum una cum signis et subscriscionibus notariorum infrascriptorum, que etiam eisdem litteris per eosdem notarios rogavimus et fecimus apponi ad maiorem

58 – roboris firmitatem obtinentur. Volumus etiam et ordinamus quod super et de premissis tot et tante unius et eiusdem tenoris littere et instrumenta

59- quod haberi et fieri fuerint requisiti de eisdem per notarios infrascriptos. Acta fuerunt premissa in aula picta episcopali Petragoris litterarum statutorum seu

60- ordinationum predictorum visio, lectio et earum inspectio et alia predicta, modo et forma quibus supra, regnante serenissimo principe domino

61- Philippo Dei gratia Francie rege, ultima die mensis junii, anno Domini millesimo CCC° quadragesimo septimo, presentibus discretis dominis domino Petro Badio

62 – de Levrato, Geraldo de Teccassis[8] sancti Georgii de Blodis Petragor. diocesis ecclesiarum rectoribus et magistris Bernardo Robberti et Petro de Fonlabena

63 – clericis dicte Petragoris curie notariis et juratis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis.

 

 

S’ensuivent les seings des 2 notaires auteurs du vidimus (tous deux nommés de Bosco), accompagnés de leur déclaration (non transcrites ici).

 

<<Retour



[1] En marge, d’une écriture moderne : 30 juin 1347

[2] 2 mots non déchiffrés.

[3] juste, équitable

[4] (note de M. Jean Roux de Ribérac) : occitanisme,  penhorar = saisir, prendre en gage étant l’occitan issu du latin pignorare ; penhoraduras  au fém. plur. est donné dans le dictionnaire d’ancien occitan de Lévy au sens de : droit payé pour une saisie.

[5] (note de M. Jean Roux de Ribérac) : ou pregavit ; là aussi je pense forme occitanisée : pregar = prier, demander étant l’occitan issu du bas latin precare (class. precari).

[6] (note de M. Jean Roux de Ribérac) : là aussi je pense que adjudegar est une forme occitanisée du latin adjudicare, > adjudegande pour adjudicandae

[7] abréviation non comprise

[8] ( ???) ce que nous lisons, sans aucune assurance